Ísfirðingur - 15.12.1999, Blaðsíða 8

rúmar, turn á stafni 3x3 álna
pýramídi, alin yfir mæniásinn,
en 11 álna hár af varinhellunni.
Allt var húsið nú járnvarið.
Sexrúðugluggarnir, 4 á hvorum
þilvegg og I yfir kirkjudyrum,
voru sænskt smíði sem
dyrabúnaður, ytri og innri, hin
mesta prýði og allur frágangur
fríður. Hin bezta vörn gegn því
að húsið liðaðist í stormi öflugir
bitar, en í fyrri gerð voru aðeins
stoðir undir þriggja álna setlofti í
framkirkjunni, ella kirkju-
salurinn einn geimur. Af gólfi
eru 9 álnir undir hvelfingu og
járnbogar, sem voru yfir um hana
gagnslausir í hinum stríðu
norðvestan veðrum. - Kórpall-
inum er hleypt upp um liðug 3
kvartil, altarið nýtt og kústmálað,
en predikunarstóllinn frá gamalli
tíð og á spjöldum postulamynd-
irnar. l7bogmyndaðirbekkirmeð
bríkum og bakslám eru á kirkju-
gólfi auk setbekkja á loftskákinni.
Bekkir, þil og hvelfing fagurlega
málað. Athygli vekur ljósahjálm-
ur af messing, með 5 steinolíu-
lömpum, auk annars Ijósabúnað-
ar. - Hér er of langt mál að telja,
hve ríkulega Hagakirkja varbúin,
en geta verður altarisbrúnar frá
1650 og tveggja 17. aldar klæða
fyrir altari og fonts af kopar.
Grafreitur var lagður með garði
umhverfis kirkjuna 1902, en síra
Bjarni tekur fram, að enn sé ekki
búið að jarða í hinum nýja reit og
sé hann því óvígður. Fyrri
Jófríðarkirkjan var byggð austur
af gamla kirkjustæðinu og
garðinum og hin endurreist á
sama grunni.
Af 14 trékirkjuhúsum, sem
stóðu í Barðastrandarprófasts-
dæmi á aldamótum, eru 5 enn við
lýði. Hagakirkjan yngst, Staðar-
kirkja frá 1864, Reykhólakirkja
1857, flutt og uppbyggð að Bæ,
Sauðlauksdalskirkja 1863 og ári
eldri í Selárdal, nú innantæmd
og messulaus. Enginn kirkjustað-
ur er aflagður, nema í Otradal.
Síðasta kirkjuhúsið þar var reist
1878, en ný sóknarkirkja tekin
upp á Bíldudal 1906. - Ekkert
hinna 8 aldamótaprestsetra helzt
enn í héraðinu. I stað fjögurra í
suðurhlutanum, þ.m..t. Flatey,
þjónar nú einn prestur og situr
hann á Reykhólum. í
Vestursýslunni 2 í stað fjögurra
fyrr, og sitja þeir á Patreksfirði og
Tálknafirði, en presturinn þar
þjónar Brjánslækjar- og Haga-
sóknum frá 1991. Fyrstur presta
sat þar síra Karl Matthíasson, en
síðan 1996 síra Sveinn Valgeirs-
son.
Eftir daga síra Bjarna prófasts
á Brjánslæk var þar aðeins einn
staðarprestur, síra Björn O.
Björnsson fræðimaður 1933-
1935, en tveir prestar vígðust til
brauðsins löngu síðar og voru
báðir aðeins í skamman tíma: síra
Guðmundur Guðmundsson 1944
og síra Sigurjón Einarsson 1959.
Ella hefur Hagasókn verið þjónað
frá Flatey, Sauðlauksdal og lengst
frá Patreksfirði. Síðustu 102árin
hafa eigi færri en 16 sálnahirðar
gegnt þjónsstarfinu í Hagasókn,
þar af síra Bjarni í 33 ár, en
Flateyjarprestarnir síra Sigurður
Haukdal og Síra Lárus Halldórs-
son í fullan áratug hvor og síra
Þórarinn Þór í 20 ár, er hann sat
á Patreksfirði, prófastur Barð-
strendinga í meir en aldar-
fjórðung.
Aldarhátíð Hagakirkju vargerð
á höfuðdag. Síra Bragi Benedikts-
son prófastur á Reykhólum
predikaði og var Marion G.
Worthmann organisti. Fyrri
prestar kirkjunnar þjónuðu með
núverandi sóknarpresti fyrir
altari, en hann bar í fyrsta sinni
forkunnar fagran hökul, sem
hjónin á staðnum, Bjarni
Hákonarson frá Haga og Kristín
Haraldsdóttir frá Fossá á Hjarðar-
nesi,gáfu kirkju sinni. Fjölmenni
sókti hátíðina og er framanskrifað
brot úr ræðu, sem undirritaður
prófastur á Prestbakka hélt í
veglegu hófi safnaðar og sóknar-
nefndar á Birkimel í tilefni
kirkjudagsins. Sveinn Þórðarson
f Innri Múla er formaður sóknar-
nefndar, en ásamt meðhjálparan-
um, Bjarna í Haga, situr Finnbogi
Kristjánsson á Breiðalæk í
sóknarnefndinni.
Síðsumarmessa
á Skálmarnesmúla
Degi fyrir hátíðina í Haga
messaði síra Bragi Benediktsson
á útkirkju sinni í mannlausri
Múlasveit. Rakti skólabróðirhans
á Prestbakka ýmsa þætti kirkju-
sögunnar á Skálmarnesmúla af
stólnum í hinu prýðilega
steinhúsi, sem kirkjan þarer, vígð
1970. Kirkjulausl hafði verið þar
að kalla, eftir fokskemmdir á
gömlu trékirkjunni í páska-
veðrinu mikla 1917, en að öllu
síðan 1929, þegar messuhaldi var
endanlega hætt í hinu laskaða og
lélega kirkjuhúsi, sem byggt var
1846.
A meðfylgjandi myndum frá
Skálmarnesmúlagefurað líta, hve
snoturt hús kirkjan þar er og
prýðilega viðhaldið, en garðurinn
vel girtur og er hann sleginn á
hverju sumri. Er þá fólk á 5 bæjum
tíma og tíma, en nær allt sumarið
á hinu forna frægðarsetri og 60
hundraða höfuðbóli á Múla. -
Fjölmennast var í Múlasveit á
aldamótunum 1900, en þá voru
þar 158 á manntali.
Af langviðrum og lagaleysi
mun land vort eyðast, sagði síra
Ólafur Sívertsen í Flatey í
sóknalýsingu á liðinni öld. og
hafði eftir Krukkspá sunnlenzku.
Hvort sú var orsökin skal ósagt,
en hitt full kunnugt, að nær
eyddurereinnig Eyjahreppur, þar
sem fjölmenni var áður og fram
um miðja þessa öld. Ernúaðeins
byggð í Skáleyjum, en örfáir í
Flatey.
Eftir kirkjuathöfnina á Skálm-
arnesmúla varrausnarlegt messu-
kaffi í Firði.
Guðshúsið á Hesteyri
og bænhúsið í Furufirði
Norðmenn ráku 2 stórar
hvalveiðastöðvar fyrir og fram
yfir aldamót í Jökulfjörðum. Var
önnur á Stekkeyri, skammt innan
við Hesteyri, hin á Meleyri,
innarlega við Veiðileysufjörð og
íGrunnavíkurhreppi. Koma hinir
norsku hvalfangarar þannig við
sögu hinna sóknarlausu guðs-
húsa, að Markus C. Bull keypti
allan við í Hesteyrarkirkju í
heimabyggð sinni Tönsbergi
tiltelgdan, sniðinn og sagaðan,
og flutti með skipi hvalstöðvar
sinnar beint í Hesteyrarfjörð. Var
sá flutningur norður og vestur
um Atlantsála ókeypis, viðurinn
á hálfu heildsöluverði. Þá gaf
hinn rausnsami útvegshöfðingi
altaristöflu og marga góða muni
til guðshússins, sem reist var á
gömlum bænhúsgrunni við
Heimabæinn á Hesteyri. - Um
aldamótin voru 55 manns í hinu
litla sjóþropi, en þegar herra
Þórhallur biskup vísiteraði
norðan Djúps 1913, sýndist
honum mikill uppgangur
atvinnulífsins á Hesteyri, enda var
fólkstalan þá 75, en öllum
Sléttuhreppi 455, langflest í
Aðalvík. Ekki varð úr þeirri
fyrirætlun að leggja sókn til
Hesteyrarkirkju norðan úr Fljóti
og af Hornströndum, hvað þá að
Staðarkirkja yrði lögð niður og
prestsetrið flutt til Hesteyrar,
jafnvel líka Staðarprestsetrið í
Grunnavík. Sameinaðhefði verið
800 manns í „Hesteyrarpresta-
kalli”.
Fólksflóttinn var slíkur úr
báðum sveitunum á 5. áratugnum,
að af 420 manns í Sléttuhreppi
1942 voru 3 eftir á veturnóttum
1952 - og að búa sig í bátinn.
1895 voru Ströndungum f
Grunnavíkursveit veittar 500 kr.
af viðlagafé Sparisjóðsins á
Isafirði til bænhúsbyggingar í
Furufirði. Það skilyrði sett, að
húsið kæmist upp fyrir aldamót.
Voru góð ráð dýr og söfnuðust
sjálfboðaliðar um Benedikt Her-
mannsson bátasmið í Reykjarfirði
t.þ.a. vinna reka í húsgrindina
snemmsumars 1899. Loksvarsá
einn vandinn óleystur að byggja
bænhúsið innan sem kallað er.
Plægð þilborð voru ekki auð-
unnin. Vikust þá hvalfangarar á
Meleyri vel við og gáfu Strönd-
ungum panel, sem nóg var af á
Meleyri, ætlaður til að innrétta
viðleguhús og herbergi við
hvalstöðina. Þar með var þrautin
unnin og bænhúsbyggingunni
lokið á höfuðdag. Mjórpanellinn,
vel heflaður og með góðri rák,
hefur enzt svo vel í Furufirði, að
eftir heila öld er varla nokkur
feila í þiljum eða hvelfingu.
Eins og sjá má á meðfylgjandi
mynd hefur bænhúsið ekki verið
byggt eftir kirkjuteikningu, en hið
lága ris hagræn hyggindi, enda
er afar veðurnæmt í Furufirði,
verst, þegar stendur af
Drangajökli. Bænhúsið var reist
heima við Furufjarðarbæinn, þar
sem bænhústóft var frá fyrri
öldum, en það fór veg allrar
veraldar á fyrri hluta 18. aldar.
Þau Ieiðindi urðu, að prófastur-
inn færðist undan að vígja hið
langþráða bænhús og dróst úr
hömlu. Liðu 2 ár og fullir 9
mánuðir, unz húsið var helgað
og stórt hundrað fólks á bæjunum
milli Geirhólms og Horns fekk
skylduga prestsþjónustu.
I miklum greinaskrifum, aðallega
í Þjóðviljanum unga, var fólkið á
Austurströndum Grunnavíkur-
hrepps kallað olnbogabörn í sveit
sinni og samfélagi, og eru það
orð að sönnu. Hjábörn í afkima
harðbýllarsóknarí Jökulfjörðum,
útkjálkafólk, ofurselt napurlegum
örlögum duttlungafullrar kirkju-
og valdstjórnar.
Presturinn, sem lengst þjónaði
og síðasta byggðartíma, síra
Jónmundur Halldórsson, 1918-
1950, kallaði bænhúsið nær ávallt
Furufjarðarkirkju og Austur-
strandir Furufjarðarsókn.
A helgidegi fermingarmessu
11. júlí sl. flutti undirritaður
kirkjudagsræðu, sem birt er í fyllri
mynd í Heima er bezt (nóv.-
des.1999 og jan. 2000), og því
aðeins minnt á 100 ár bænhússins
í Isfirðingi. Kirkjugestir, skyldir
og framandi, sátu góða fermingar-
og kirkjudagsveizlu í stóra
stafahúsinu, sem reist var á hinu
yngra bæjarstæði í Furufirði 1993.
Aður en áratugur var liðinn í
mannlausu strandþorpinu á
Hesteyri og auðri Aðalvíkursveit,
var hin vandaða og fallega norska
kirkja tekin ofan og húsviðurinn
fluttur vestur yfir Djúp. Var
kirkjan reist af nýju í Súðavík og
vígði biskup Islands hana á
páskadag 1963. Þremur áratug-
um síðar hafði verið byggður kór
við kirkjuna og vígði prófasturinn
í Vatnsfirði viðbygginguna fyrir
jól 1993, sbr. Arbók kirkjunnar
og framhald kirkjudagsræðu í
Islendingaþáttum Dags (nóv.
1999 og jan. 2000). Efndu Súð-
víkingar og sóknarprestarnir til
hátíðarmessu í gömlu Hesteyrar-
kirkjunni 19. sept. sl. og var
messukaffið veglegt samsæti í
skólanum. Var blíðalogn í Álfta-
firði á þann dag og sátt í hugum
fólksins, andstæða páskahretsins
og svigurmæla vegna kirkjuflutn-
ingsins fyrir 36 árum.
Verst er, að altaristaflan, sem
Markus C. Bull gaf kirkjunni
I899fyrirfinnstekki. Myndefnið
var: „ Pétur gengur á sjó”, eins og
síra Þorvaldur prófastur komst
að orði við vísitazíu á Hesteyri.
Samkvæmt samtímaheimild tók
Pétur að sökkva. Málverkið, sem
sýndi þann atburð, virðist sokkið
í óminnishaf.
Guðshúsið cí Hesteyri, vígt 5. sept. 1899. Teikn. Einar Þ. Ásgeirsson.
Bœnhúsið í Furufirði, fullbyggt á höfuðdag 1899. Vígt umfardaga 1902. Mynd: Ejvind Kofoed 11. júlí 1999.