Akranes - 01.07.1942, Blaðsíða 4

4
AKRANES
Ólafur B. Björnsson:
Þœttir úr söju Akraness
II. 1. Hallgrímur Jónsson t
hreppsfjóri 1826-1906

& .
Það hefir dreíigist lengur en verðúgt
væri að skrifa æfiágrip þessa gagn-
merka manns. Hans hefir að oflitlu ver
ið getið,, svo merkan og mikilvægan
þátt, sem hann þó hefir átt í fram
för og menningu „Skagans'^ síðari
helming aldarinnar sem leið. Sóma
Akraness vegna vil ég því ekki láta
hann liggja lengur „óbættan hjá
Garði“, þó þetta geti ekki orðið tæm-
andi saga, heldur að eins stikklað á
stóru.
Hallgrímur Jónssonv hreppstjóri á
Miðteig (Guðrúnarkoti) var fæddur á
Ási í Melasveit 19. nóv. 1826. Foreldr-
ar hans voru Jón (d. 3. nóv. 1841)
Hallgrímsson, síðar bóndi í Melaleiti
og kona hans Haldóra Sigurðardóttir
bónda á Ytra-Hólmi Björnssonar.
Halgrímur mun hafa alist upp í Ási,
eða ef til vill að einhverju lejrti í Mela-
leiti. Um það, þegar hann kom fyrst
til Akraness, 10 ára gamall. segir
hann: „hafði ég nokkurt vit á að taka
eftir byggingum og skipastóli. Þá voru
tvö timburhús ný byggð þar, annað
átti Jón Arason á Miðteig, það stend-
ur enn (1889). Hitt átti Halldór í
Nýjabæ, sem líka stendur enn (1889).
Hvorutveggja þessi hús voru pakk-
hús 6X12 álnir“.
Hingað til Akraness kemur Hall-
grímur svo alkominn 1854. Það sést
fljótt hvað í honum býr, því strax ger-
ist hann hinn athafnasamasti dugn-
aðarmaður. Hann tekur fljótlega við
vhreppstjórninni, og forræði flestrx
njála. Kosjnn þingmaður fyrir Borgar-
fjarðarsýslu 1869, og er það til 1873.
Hann eígnart sldp og er sjálfur for-
maður á því. Hallgrímur hefir verið
mjög vel gefinn og á þeirrar tíðar
mælikvarða allvel menntaður. (Bjarg-
aði presturinn þar, eins og stundum
áður, hann naut tilsagnar Melaprests).
Einbeittur var hann og fastur fyrir.
Kjarkmikill og duglegur að koma
fram hugsjónum sínum og áhugamál-
um. Hann var lengst af um sína d.aga,
og stundum einasti framfaramaðurinn
hér. Stóð alt af í fylkingarbrjósti og
dró ekki af sér. Fyrstur hreyfði hann
byggingu gamla barnaskólans, hann
stendur enn og er notaður til kennslu.
Hann gaf skólanum svo .rúmgóða íóð,
að hinn nýji skóli var líka byggður
á henni 1912. Hann ýtti byggingunni
áfram og lagði fé í hana. 13, jan. 1889
hélt hann fyrirlestur í bamaskólanum
til ágóða fyrir skólann. Hann var um
„lífið á Skaganum s. 1. 100 ár“, og er
til skrifaður með eigin hendi Hall-
gríms. Hann gaf og lóð undir kirkj-
una, þegar hún var færð hingað frá
Görðum 1895. Menntun og framfarir
fólksins andlega og efnalega, var Hall-
grími hjartans mál. Hann hefir á yngri
árum áreiðanlega haft ríka löngun til
menntunar, og má þangað sjálfsagt
rekja áhuga han$ og skilning á því að
búa öðrum skilyrði til menntunar. —
Hallgrímur Jónsson,
hreppstjóri.

En hann hefir, svo sem oft á sér stað
um þá menn, sem langt eru á undan
samtíð sinni, verið „rödd hrópand-
ans“. Því í fyrirlestri sinum segir hann
m. a,: „Nú var skólahús — þetta —
sem við stöndum í orðið byggt 1880
eins og það er af múruðum steini;
hafði það átt örðugt uppdráttar, því
margir skyldu ekki í tilganginum og
þekktu ekki sinn vitjunartíma Enn
segir hann á öðrum stað: „Serr allra
flestir hinna yngri manna, ættu að
læra enska tungu eða danska — og
allar menntir til munns og handa,
ættu þeim að vera kærastar“. —
Halgrímur kom af stað lestrarfél-
agi sem við njótum enn í dag. Enskur
maður Isak Sharp, sem hér var á ferð
gaf 100 dali til stofnunar ekknasjóðs
gegn að minnsta kosti 100 dala fram-
lagi innan árs frá því að hann gaf
þetta fé. Hallgrímur tók að sér að
safna þessu fé. Af þessu var stofnaður
Ekknasjóður sjódruknaðra manna í
Borgarfjarðarsýslu. Síðar gaf Hall-
grímur sjóðnum jörðina Bjarteyjar-
sand á Hvarfjarðarströnd. — Fyrstu
stjórnendur sjóðsins munu hafa verið
Hallgrímur og Magnús á Vilmundar-
stöðum. tJr þessum sjóði er árlega út-
hlutað, og verður hann með tíð og
tíma stór og gerir mikið gagn.
Hallgrímur hataði drykkjuskap, og
þó hann gerðist ekki bindindismaður,
studdi hann bindindisfélagið með ráð-
um og dáð. Hann var hinn bezti fél-
agsmaður og kom strax í Æfingar-
félagið er það var stofnað. Var hann
þá 54 ára gamall, en vann af miklu
fjöri og áhuga, sem einn bezti starfs-
kraftur þess alla tíð. — Hann hafði
glöggan skilning á gildi söngsins, sem
m. a. má marka á því, að hann var
frumkvöðull að kaupum á orgeli í
Garðakirkju 1881, og gaf það víst að
mestu. Þá var enginn til að spila á það
orgel. Sendi Hallgrímur þá uppeldis-
son sinn til Reykjavíkur vetrarlangt,
til þoss að nema á hljóðfæri. Hann hét
Vilhjálmur Guðmundsson og var
hinn fyrsti organisti við kirkjuna.
Hallgrími er allt af ríkast í huga
framfarir Skagans, heill og menning
íbúanna. Hann segir í áminnstum fyr-
irlestri, að hér hafi komið Goodtempl-
arastúka 1887, „sem jókst fljótt og
vel, og leiddi gott af sér. drykkjuskap-
ur fór þverrandi. Eltki voru margir
íþróttamenn þá hér á Skaga“, segir
hann, ,,og enginn kunni að synda, eng-
inn að teikna utan kaupmaður Magnús
ólafsson lítið eitt. Enginn að glíma
síðan Halldór leið. (Þ. e. Halldór á
Grund fyrri maður Ragnheiðar). —
Skautaferð og margar aðrar líkams-
æfingar eru nú lagðar niður, sem bæði
var til gagns og gamans“. Á öðrum
stað segir hann: „Yfir höfuð er mennt-
un og fegri siðir að ryðja sér til rúms,
en þó lifir mikið eftir af fáviskunni og
bragðleysinu hjá kynslóðinni; sam-
heldisleysið, sérgæðingsskapurinn og
tortryggnin er ættgengur sjúkdóm-
ur“.
í niðurlagi erindisins segir svo Hall-
grímur að lokum: „Vér þurfum að fá
góðar og fallegar götur um Skagann,
svo að okkur og öðrum sé hægt að
komast áfram um hann, og gestirnir
sjái að hér búi menn, sem kunni að
meta fegurð og gagn af góðum vegi.
Vér þurfnm að fá mældan Skagann og
prentaðann uppdrátt yfir hann, svo
aðrir geti séð í anda útlit hans og
stærð, og eftirleiðis geti sýnt hvernig
hann er. Vér þurfum að fá brennandi
ljósker — á Breiðinni — svo að sjó-
farendur viti eins á nóttu sem degi
hvar Skaginn er. Þetta og margt fleira
vantar okkur og þurfum endilega að
fá, bæði til að gera okkur meiri menn
í annara augum, og til að glæða áhuga
á því, sem fagurt er, og þar með að
efla vort eigið og anara sannarlega
gagn. En einkanlega þarf hin yngri
kynslóð að breytast og taka sér fram
í vinnunni“. Og svo endar hann með
hvatningunni, sem fyrr var getið um,
að læra enskuna og dönskuna, og all-
ar menntir til munns og handa, sem
öllum ættu að vera kærastar.
Það eiga að vera til ýmsar kynja-
sagnir af harðyðgi Hallgríms við
fátæka. Það er annaðhvort eða hvort-
tveggja, að fyrir þeim sé enginn fót-
ur, eða þær stóryktar og úr lagi færð-
ar. Því til sönnunar skal hér ein saga
sö'gð.
Einusinni voru þeir saman í hrepps-
nefnd Böðvar Þorvaldsson og var hann
oddviti, Hallgrímur, sem var varaodd-
viti, Ásmundur á Háteig og Guðmund-
ur í Lambhúsum, en þeir voru í
íátækranefndinni. Þegar þetta var,
stóð svo á að oddvitinn hafði verið
lengi veðurteptur í Reykjavík. Um
þetta leyti kom til fátekranetndar-
innar maður, sem ber upp fyrir þeim
Vandræði sín, og telur sig matarþurfi.
Þeir fara því rétta boðleið til Hall-
gríms, og segja honum vandræði
mannsins. Hann biður þá að senda
hann til sín. Þeir gera svo, og fer mað-
urinn til Hallgríms. Hann skammar
hann fyrir þá ósvinnu og kæruleysi,
að drekka út alla sína aura og frá sér
allt vit, og láta svo allt skyldulið sitt
svelta, og sækja til hreppsins því til
bjargar. Hann sjái svo sem til ferða
hans í Krosshús. Hann geti ekki falið
þetta fyrir sér, og biður hann að hætta
uppteknum hætti. — Maðurinn fór
jafnnær frá Hallgrími, nema hvað
hann fékk skammirnar. Eftir nokkra
stund gengur Hallgrímur á fund Ás-
mundar og Guðmundar, fær þeim 50
krónur frá sjálfum sér, og biður þá
að koma þessu til mannsins, því ekki
dugi að láta karl greyið og fólk hans
drepast þó hann drekki. — Mér þótti
nóg að láta hann hafa skammirnar,
þið skuluð láta hann hafa þessar
krónur j uppbót. En blessaðir talið
þið um fyrir honum.