Akranes - 01.07.1942, Blaðsíða 6

6
AKRAN ES
ó L. B . BJÖRNSSON: Þættir úr sögu Akraness
III., 1. Sjávarútvegurinn.
1. kafli. Meðan útgerðin var rekin að alda gömium hætti.
Æðarfuglinn í hættu.
Einn af þeim fuglum er setur mest-
an svip á land og eyjar við strendur
landsins er Æðurinn.. Þessi hánorræni
fagri fugl er, eins og kunnugt er,
víðar til en á voru landi, en hjer hefur
meðferð hans verið allmjög á annan
veg en í öðrum heimkynnum hans.
I Danmörku, til dæmis, hefur hon-
um verið því nær útrýmt með skotum
og svo er um fleiri lönd. En hér hefur
þessi fugl verið friðaður langan tíma
með lögum og vegna friðunarinnar
orðið einn mesti nytjafugl íslendinga.
Sorgleg dæmi eru þó til hér um lög-
brjóta, sem gert hafa sér það að at-
vinnu að drepa æðarfugl og hafa þau
dæmi gerst ekki síst í Faxaflóa og þó
víst einkum í nánd höfuðstaðarins. —
Hafa þeir menn jafnan þótt vargar í
véum,;.er lagt hafa það starf fyrir sig.
En nú sem stendur steðjar alveg
sérstök hætta að æðarfuglinum, eink-
um þó við Faxaflóa. Stafar hún frá
því, að nú hafa skipakomur aukist
meir en nokkurn mann hefði grunað
að nokkurn tíma myndi eiga sér stað
á þessúm slóðum, vegna heimsstyrj-
aldarinnar. Skipafloti siglir á eftir
skipaflota og alt eru þetta vélknúin
skip, sem ýmist nota kol eða olíu til
að knýja vélar sínar áfram. Ógrynni
af olíu, víst einkum úrgangsolíu fer í
sjóinn og hún flýtur á yfirborðinu og
æðarfuglinn — og aðrir sjófuglar —
fá hana í fiðrið. Þá getur fiðrið ekki
lengur einangrað fuglinn gegn vætu
og kulda, þeir veslast upp, krókna og
deyja svo þúsundum skiptir. Einkum
virðist þessi hætta verða æðarfuglin-
um skæð.
í vetur sem leið átti ég erindi vestur
á Mýrar, en þar eru mikil varplönd
og miklar ,,æðarhjarðir“. En mér brá
í brún er ég fór þar um fjörurnar, þar
sem dökk olíubrák var fyrir ofan allar
fjörur. Og við annað hvort fótmál varð
fyrir mér dauð æðarkolla eða bliki, alt
útatað í olíu. Svona var þetta þar, við
hana Faxabugt. Vonandi eru ekki eins
miki) brögð að þessu annarsstaðar um
landið, því skipakomur munu hjer tíð-
astar og hjer fer því mest úrgangsolía
í sjó. Ég sá fátt annað dauðra fugla en
æðarfugl, t. d. enga veiðibjöllu. Lítur
út fyrir að vargur sá kunni að varast
þessa hættu. Hvernig þetta fer með
lundann, fer nú að koma í ljós, því
nú er hann kominn til sumarbústaða
sinna.
Það er átakanlegt að grjmmd mann-
anna skuli koma hart niður á saklaus-
um, fögrum og nytsömum fuglum, og
hvað æðarfuglinum við kemur virðist
hjer þurfa aðgerða við. Honum hlýtur
að stórfækka hér við flóann. Þetta
ástand kann að sýnast — eða vera —
að mestu leyti óviðráðanlegt. — En
tvennt er þó hægt að gera, í fyrsta
lagi að þyngja að mun þá refsingu
sem lögð er við drápi æðarfuglsins og
í öðru lagi að með öllu verði Lekið
fyrir að æðarhreiðrin verði rænd eggi.
Þær kollur sem af lifa ættu ekki að
eiga á hættu að missa afkvæmi sín
fyrir beinar aðgerðir mannanna. En
þetta er svo mikið hagsmunamál fyrir
þá sem varplönd eiga hér við flóann,
Alt hið stóra nes innfyrir Akrafjall
hefir í öndverðu einu nafni verið kall-
að Akranes. Fram úr þessu nesi yst o'g
vestast skerst svo tangi út í sjóinn. Á
þessum tanga er kaupstaðurinn byggð-
ur. Snemma hefir tanginn fengið nafn-
ið „Skagi“, því árið 1220 stendur í
máldagabrjefi fyrir Garðakirkju.
„Ekki fylgir Skagi Garðalandi“. Er
það eftirtakanlegt að svo hefir það
altaf verið til þessa dags. Sennilega
hefir þá ekkert býli verið á Skaga,
eða hafi það verið, hefir það sennileg-
ast heitið „Skagi“. Það má sem sagt
telja víst að upphaflega hafi verið
hjer ein jörð, er hún talin að hafa
heitið Skipskagi. Smátt og smátt
greinist svo þessi jörð í fleiri smærri
jarðir, sem og jafnóðum fá hundraða-
tal, og minkar þá í réttu hlufalli v;ð
það, hundraðatal hinnar upphaflegu
jarðar.
Tangi þessi eða skagi er umflotinn
sjó á þrjá vegu, og er hann breiðast-
ur þar sem hann tengist við upplandið.
Suðaustanvert við skagann er Kross-
vík. Takmarkast hún af Hólmunum
— Þjótnum — og Suðurflös, sem er
sker, og skagar lengst í sjó fram á
þessum tanga.
Inn í Skagann, Krossvíkurmeginn,
skerast þessar varir: Ivarshúsavör, og
er hún efst, Halakotssandur samhliða.
Teigavör, Heimaskagasandur, Steins-
vör og Skarfavör.
Suðvestan á Skaganum er vík ein
ekki all lítil, og heitir hún Lambhúsa-
s.und. Sundið takmarkast af Suðurflös
og hinc vegar af Vesturflösinni. Er það
langur klettahryggur sem altaf stend-
ur örlítið upp úr sjó, inn í sundið er
óhrein og vond innsigling því í sund-
kjaftinum eru blindsker og 4r þeirra
mest Sölvasker.
I sundinu eru þessar varir syðst,
einu nafni nefndar Víkur, og var
sjaldan lent þar á fiskibátum. Þá
Litlateigsvör, Lambhúsavör, Norður-
vör, Nýjabæjarsandur og Bakkasand-
ur. Nálægt miðju Skagans að vestan
teigir landið sig hartnær út á Vestur-
flösina (skömmu eftir aldamótin 1800'
var grasi gróið alveg fram á flös, má
af því sjá hvað mikið hefir brotið af).
Þessi skanki heitir einu nafni Grenj-
ar. Norðanvert við Grenjarnar skerast
svo Krókalónið. Takmarkast það af
klettahrygg í beinu framhaldi af Vest-
urflösinni í norðaustur. I þessum hrygg
eru smáskörð sumsstaðar og er eitt
þeirra innsiglingin í Krókana. — En
strandlengjan með sjónum alla leið úr
að þeir ættu að hafa samtök um að það
sem unnt er gera æðarfuglinum til
verndar verði gert, — og verði gert
sem fyrst. Æðarhjarðirnar hafa lengi
verið ein höfuðprýði Faxaflóans —
og því ætti hinum öllum að vera það
kappsmál að þær séu verndaðar.
R. Á.
flösinni inn fyrir Götuhús, eru einu
nafni nefndir Krókar. Nokkrar lend-
ingar eru þarna, Krókavör, Sandavör,
Bjargsvör, Traðarbakkavör og Götu-
húsavör.
Vegna legu sinnar liggur Skaginn
því vel við „höggi“ í hamförum Ægis,
þegar hann gengur „Berserksgang".
Enda hefir hann marga skvettuna
fengið og Sæfarar hans margir
vota gröf og vofeiflegan dauðdaga.
Það er vitað. að snemma á öldum
er farið að stunda héðan sjó, þó vita
menn ekki hvenær það hefst. Annálar
geta snemma um mikla skipskaða,
þannig braut 18 skip og báta á Akra-
nesi í miklum sjáfargangi árið 1428.
Má af því marka að þá hefir verið þar
nokkur útvegur, því sennilega hefir
farist þar mikill minni hluti skipanna
þó hér sé mikið mist. Það er vitað,
að fram eftir öllu voru hér vermenn
úr öllum áttum. Áttu bændur hér upp
um sýslu verbúðir og skip á Akranesi,
einnig Skálholtstóll a. m. k. í tíð
Brynjólfs Sveinssonar. Sú búð mun
hafa verið Krosshús. Á rústum þeirrar
búðar var seint á öldinni sem leið reist
tvílyft hús, hét sá Jón Guðmundsson
frá Seli sem reisti það. Það keypti á
sínum tíma verzlunin Edinborg og
verzlaði þar um og eftir síðustu alda-
mót. Skömmu eftir að Edinborg hætti
að verzla var hús þetta rifið. Þar
er nú íshús B. Ólafssonar & Co. og
Þórðar Ásmundssonar. Þessar verbúð-
ir voru á Akranesi sem kendar eru við
býli upp í Borgarfirði. Hafnarbúð.
Leirárbúð, Hólmsbúð, Hestbúð, Drag-
hálsbúð, Ásbúð og fl.
Við nesið er brimasamt, og oft ilt
aðkomu af sjó. Hafa því Akurnesing-
ar í þeim efnum fengið góðan „skóla“.
Er?da hafa þeir altaf verið taldir góðir
sjómenn. Þar sem þetta hefir verið
þeirra aðal atvinnuvegur um aldir,
gat ekki hjá því farið að Ægir greiddi
þeim mörg högg og þung við og við,
það hefir þó ekki beygt þá eða brotið
því enn sækja þeir sjóinn, það verða
þeir að gera enn, og það ætla þeir sér
að gera áfram. Frh.
Alþingiskosningar
í Borgarfjarðarsýslu 5. júlí. Kosn-
ingu hlaut Pétur Ottesen með 700
atkvæðum.
Sig Ein. fékk 333 atkv.
Sv. G. fékk 365 atkv.
St. Guðmundsson fékk 62 atkv.
Á kjörskrá voru 1891, en 1468
greiddu atkvæði; 4 seðlar voru auð-
ir og 4 ógildir. 1937 var Pétur kos-
inn með 730 atkv. Þá fékk Sig. Jón-
asson F 398 atkv. Guðjón B. Bald-
vinsson A 280 atkv. Ing. Gunnlaugs-
son K 8 og L. B. 40 atkv.