Akranes - 01.06.1947, Blaðsíða 5

Hjúín gerðtí garðínn frægan
I. grein Björns Guðmundssonar frá Núpi.
Þegar við lesum mannkynssöguna og
jafnframt föðurlandssögu okkar, sem vit-
anlega er sérstæður þáttur í mannkynssög-
unni, finnum við mjög margt sameigin-
legt í baráttunni fyrir lífinu, sem eðlilegt
er. En munur á staðháttum og náttúru-
landanna mynda mismunandi lífsskilyrði
frá öndverðu.
En viðhorf og viðskipti fólksirjs, sem
löndin byggir hefur verið með ýmsu móti
°g ekki nema að sumu leyti háð lífsskil-
yrðunum. Má þar til nefna stéttaskipt-
mguna innan hvers þjóðfélags. Meðan
störfin eru fábreytt verður einungis um
fáar stéttir að ræða.
A frumbýlisöldum þjóðar okkar er að-
ems um tvær stéttir að ræða: bændurna
°g hjú þeirra. En svo smáfjölgar. Þegar
sjosókn fer að verða sérstök atvinnugrein,
myndast sjómannastéttin. Með viðskipt-
um innanlands og við útlönd myndast
verzlunarmannastétt, með lögbundnn
þjóðfélagsskipulagi stétt embættismanna,
með iðnaði stétt iðnaðarmanna o. s. frv.
Verður þetta að teljast eðlileg skipting eða
náttúrleg þróun, en sitt hvað hefur látið
ó sér bóla og valdið miklu róti í lífi þjóð-
anna og má þar til nefna aðalsmannavald-
ið eða aðalsmannastéttina, sem í sumum
ríkjum, á vissum tímum, varð svo öflug
yfirdrottnunar- og auðvaldsstefna, að rik-
isstjórnir og allar aðrar stéttir urðu að lúta
henni. Þetta er hægt að telja ónáttúrlega
eða óeðlilega stéttaskiptingu.
Talið er að Island hafi albyggzt á 60
ar árum, en ekki kemur fræðimönnum
saman um, hve margt fólk hafi verið á
landinu á Söguöldinni. Landnáma nefnir
417 landnámsmenn, en með sér fluttu
þeir all margt manna auk fjölskyldunnar,
bæði þræla og frjálsa menn. Fyrsta mann-
tal, sem sagan greinir, er tekið laust eftir
aldamótin 1100, er Gissur biskup lét telja
alla bændur á landinu, þá er þingfarar-
kaup áttu að greiða og reyndust þeir að
Vera 4560 og liklega talið, að hinir minni
bændur hafi verið um 200. Hafa þá búið
á landinu um hálft 7. þúsund bændur.
En hvað verður þá fólkið margt í heild
sinni? Það verður aldrei sagt með nokk-
urri vissu, en af líkum má eflaust fara
nokkuð nærri um það. Eftir manntölum
síðari alda koma að jafnaði 7—8 manns
á hvert heimili, en eftir því, sem sögurnar
segja um mannfjölda á heimilum ein-
stakra manna á Söguöldinni má ætla að
fleiri komi á hvert heimili.
Geirmundur heljarskinn hafði um 80
frelsingja. Skallgrímur um 60, Þorsteinn
Þorskabítur 60, Hörður Grímkelsson fékk
30 hjóna með .Breiðabólsstað. Á Fróðá
voru 30 hjóna um haustið áður en reim-
leikarnir hófust. Þórður Kolbeinsson telur
16 hjón í sínum bæ. Þráinn Sigfússon
hafði 16 vígra karla heima lijá sér. Eftir
stórvig voru menn varir um sig og höfðu
A K R A N E S
fjölmennt t. d. eftir víg Höskuldar Hvíta-
nesgoða voru jafnan á Bergþórshvoli nær
30 vígra karla. Guðmundur ríki var tal-
inn hafa 120 hjóna og var það einsdæmi.
Þetta, sem hér er bent á, er eflaust langt
yfir það, sem almennt gerist, en sagn-
fræðingar telja að ganga megi út frá 10
manns í heimili að meðaltali og verði þá
landsmenn 60—70 þúsund.
Af ofanrituðu er augljóst, að megin-
þorri landsmanna að fjölda til er þjón-
ustufólk, heimamenn húsbændanna, sem
áttu þar lögheimili. Vistráðin hjú og þræl-
ar voru oftast nefnd hjón. Vinnumenn-
irnir húskarlar, griðmenn eða verkamenn
eða vinnumenn en konurnar griðkonur
eða verkkonur. Stundum var nöfnunum
húskarl og þræll blandað saman og að
líkindum einnig orðunum griðkona og
ambátt þó ekki séu til eins ljós dæmi um
það.
Þetta er fólkið, sem framkvæmdaraflið
í frumbýlingsbaráttu íslenzku þjóðarinn-
ar hvíldi á og allar aldirnar fram til vorra
• daga, að hestar, verkfæri og vélaafl tekur
að létta störfin, hafa islenzku hjúin verið
það breiða bak, sem meginátök allra fram-
kvæmda hafa hvílt á. Landnámsmenn
gátu ekki flutt með sér mikið af vinnu-
dýrum og voru því þrælarnir ásamt öðru
frjálsu vinnufólki nauðsynlegt. En vitan-
lega hefir mönnum þótt vinna þessi erfið
og ill og neytt þá stundum bragða til að
losna við hana, sbr. Hjörleif og þræla
hans. Sagnritarar okkar eru þeirrar skoð-
unar, að allir landnámsmenn hafi flutt
með sér fleiri eða færri þræla, er þeir
settust hér að og telja að langt um fleiri
þrælar en frjálsir menn hal’i skipað vinnu-
fólksstéttina á fyrstu árum Islandsbyggð-
ar.
Það er ekki að undra þó mörgum hrjósi
hugur við þessu, að lítt athuguðu máli,
því ef þrælarnir hefðu aukið kyn sitt í
hlutfalli við fjölda þeirra, væri þjóðin nú
að meiri hluta til þrælborin. — Verður
vikið að þessu síðar. — Þrælahald hefur
tíðkast í öllum löndum, um allan lieim og
er tæplega úr sögunni enn, þó hvergi muni
það löghelgað. Þræll var hvarvetna minnst
metna manntegundin og ljót er lýsing
þeirra í Rígsþulu:
Vas þar á höndum fingr digrir,
hrokkit skinn, fúlligt andlit,
kropnir knúar lotr hryggr,
langir hælar.
Og orðtækið, sem komizt hefur á loft
um innræti þeirra og andleg verðmæti:
„Illt er að eiga þræl fyrir einkavin“ bar
þeim ekki fagurt vitni. Þessir aumingja
menn, voru ófrjálsir með öllu og eflaust
víða illa meðfarnir og átt við bág kjör að
búa og það eflaust hjálpað til að viðhalda
ókostum þeirra er þeir sáu aðra menn, er
með þeim unnu njóta meiri gæða. Mörg
dæmi herma sögur okkar, sem sanna að
þrælar voru ótrúir, illa innrættir og all-
fúsir til illverka. Dæmið um þræla Hjör-
leifs hefur áður verið nefnt. Þrælar Ketils
Gufu hlupu í burt í fjarvist hans og komu
um nóttina á Lambastaði. Þar báru þeir
eld að húsum og brenndu bóndann inni
og hjón hans öll, og stálu því er þeir
máttu. Þegar þeim var veitt eftirför, flýðu
þeir allt hvað af tók og hlupu á kaf í sjó-
inn.
Þegar þeir börðust Þórarinn Máhlíðing-
ur og Þorbjörn digri, urðu þrælarnir svo
hræddir, að þeir hlupu í ofboði fram af
Búlandshöfða og týndust og var þó engin
hætta á ferðum, þvi Þórarinn bar hærra
hlut og reyndi til að elta þá uppi, en þeir
urðu því hræddari. Þegar Snorri goði sótt.i
að Arnkeli goða, var hann með þrælum
sínum tveimur í heygarði á Örlygsstöðum.
Arnkell sendi þá heim eftir liðsafla. Tók
annar þeirra, er Öfeigur hét, þegar á rás
og hljóp allt hvað af tók, og varð svo
hræddur, að hann gekk nálega af vitinu,
og hljóp á fjall upp og þaðan í foss einn
og týndist. Hinn kom heim á bæinn og tók
til starfa sem ekkert væri og sagði eigi
tíðindin fyrr en allt var um seinan og
Arnkell drepinn. Þórður hinn huglausi í
Haukadal þorði ekki að taka vopnið úr
undinni er Vésteinn var veginn, svo lik-
blauður var hann, að hann þorði hvergi í
nánd að koma.
Þessi bleyðimennska og önnur eðlisein-
kenni þrælanna voru svo ólik og gagnstæð
eiginleikum þeim, er forfeður okkar töldu
mönnum helzt til gildis og höfðu mestar
mætur á, að eigi má undarlegt heita að
þeir legðu óvirðing á þrælana, töldu þá
naumast með mönnum og vildu helzt
losna við þá.
Sem betur fer tefla sögurnar þó fram
fleiri dæmum um að orðið þræll átti
ekki saman nema að nafninu til. Þeir
menn, sem landnámsmenn námu með sér
á vikingaferðum um Suðureyjar, Skotland
og Irland og héldu um tima sem þræla og
ambáttir voru margir hverjir af ágætu
bergi brotnir, siðaðir vel og mannaðir og
stóðu eigi frjálsum mönnum að baki í at-
gervi og mannkostum:
Þórður goddi átti þræl þann, er út kom
með honum og Ásgautur hét. Llann var
mikill maður og gervilegur, og þótt hann
65