Akranes - 01.03.1949, Blaðsíða 14

stjóra, þeim merka manni. Sá Jón hjá
honum myndskreytta verðskrá yfir verk-
færi, frá verzlunarhúsi einu í Kaup-
mannahöfn. Hansen tók upp pöntun fyrir
Jón á nauðsynlegum verkfærum, að upp-
hæð 60 eða 70 krónur. Þótti hvort tveggja
mikið, verð og magn þeirra. Frá því fyrsla
og jafnan síðan hefur Jón sjálfur smíðað
ýms af sínum verkfærum svo sem strik-
hefla, bæði tré og tennur ofl. ofl. Hafa
þessi heimaunnu verkfæri verið engu
ónákvæmari né endingarverri, en þau
sem keypt voru beint frá útlandinu, eins
og sagt var í gamla daga.
A þessu tímabili mun enginn -smiður
hér — og þótt viðar væri leitað — hafa
tekið Jóni fram um fjölþættan hagleik
og hugvitsemi og óvenjulega vandviikni.
Fyrir honum er vandvirknin grundvallar-
atriði, skiptir þar engu um hvað unnið er
eða hver á að njóta. Hann lætur ekki frá
sér fara nema það, sem er fullkomið. í
orðastað Jóns væri að vísu réttara að
segja: Það sem er frambærilegt.
Það lætur því að líkum, að Jón hafi
fljótt verið eftirsóttur smiður, enda varð
sú raunin á. Ekki aðeins hér og í ná-
grenninu, heldur uppi um allt hérað og
utan þess. Samhliða hinu fagra formi
hvers hlutar, óvenjuiegri nákvæmni og
heildar samræmis, komust menn fljótt að
ýmsum öðrum mikilvægum yfirhurðum
og kunnáttu i fari Jóns. Það var t. d.:
Övenjuleg sparsemi um allt efni, og hve
haganlega það var sniðið og nákvæmlega
ákvarðað til hvers fyrir sig. I’etta átti ekki
aðeins við um nýtt efni, heldur engu
síður gamalt. Efni, sem í höndum flestra
annarra, hefði verið talið lítt eða ekki
nothæft. tJr litt nothæfu efni sýndi hann
þráfaldlega fullsmíðaða gripi, einstaka að
listfengi, nákvæmni og smekk. Gat enginn
séð, að hér var smíðað úr gömlu eða
lélégu efni.
Jón smíðaði allt sem nöfnum tjáir að
nefna: Hvers konar smáhluti, búsáhöld
til notkunar innanhúss og utan, hvers
konar húsgögn, amboð árar ofl. ofl.,
kommóður, skápa og ýmsa gripi, glugga
hurðir og heil hús.
Allt lofaði þetta meistarann og jók álit
hans, svo að hann varð mjög eftirsóttur
til vinnu. Til voru þeir menn, sem þótti
Jón ekki að sama skapi hamhleypa, sem
hann væri völundar smiður. Hjá fæstum
mun það nú fara saman. En til þess að
sýna, hve þetta var lítt á rökum reist, var
mér vel kunnugt um, að hyggnir menn
og útsjónarsamir, fóru ekki dult með það
álit sitt á Jóni og verkum hans, sem var
þetta: Þeir sögðust ekki nota annan smið,
meðan þeir ættu þess kost að njóta verka
Jóns. Vegna sérstakrar útsjónar hans og
verkhyggni, nýtni hans og nákvæmni um
efnisval og notkun þess. Óvenjulega áferð-
arfallega og endingargóða vinnu. Þeir
sögðu, að þessir óvenjulegu kostir væru
miklu þyngri á metunum en flýtir ann-
arra. Þar sem hjá þeim flestum færi mikið
efni í súginn, tíminn i snúninga, eða að
marg vinna þyrfti sama hlutinn, fyrir
utan það, sem hyggindi Jóns spöruðu oft
vinnu í framtíðinni, og skapaði auðsæ
þægindi.
Hvert er þá dagsverkiÖ? '
Að nokkru leyti hefur þvi nú þegar
verið svarað, og drjúg eru dagsverkm
þeirra, sem aldrei eru iðjulausir. Komi
það fyrir, að hann telgi ekki eða tini, fæst
hann þó við eitthvað það, sem hugur hans
og hyggja glimir við, því í öllum efnum er
hann greindur og gjörhugull, þar sem
hugur hans og hönd mótar allt af list og
smekkvísi.
Jón byggði ekki aðeins hér á Akranesi
eins og áður er sagt, heldur upp um allt
hérað og jafnvel utan þess. Hann byggði
i „akkorði", tímavinnu eða upp á dag-
kaup, allt eftir því, sem óskað var og
um samdist hverju sinni. Framan af var
greiðsla oft i skjaldaskriflum og baugabrot
um, þó vinnulaunin væru ekki há. Hann
byggði meira og minna á öllum þessum
bæjum í Borgarfirði: Draghálsi, Stóra-
Botni, Þórisstöðum, Leirárgörðum, Mið-
fossum, Þingnesi, Varmalæk, Skáney,
Stóra-Kroppi og Húsafefli, svo aðeins sé
getið nokkurra býla. Hér á Akranesi
byggði Jón og mikinn fjölda húsa. Allt til
þessa dags eru hér margir, sem ekki fara
til annarra en Jóns, ef eitthvað þarf að
smíða eða gera við, og Jón má því við
koma.
Áður en Jón kom hingað á Akranes,
mun Jörundur Þorsteinss. hafa verið aðal
líkkistusmiðurinn. Síðan hefur það að
mestu fallið í Jóns hlut að sjá fyrir þeim
þörfum, þeirra, sem burtkallast. Því er
þessa hér getið sérstaklega, að þar sem
annars staðar má sjá óvenjulegt hand-
bragð Jóns og smekkvísi. Ekki aðeins ytra
borð þessa síðasta hvílurúms, mátti til að
vera litalaust um lag og frágang allan,
heldur varð innra borðið að sýna hið
sama snilldar handbragð. Fyrr og seinna
hefur mátt sjá mikinn mismun í þessum
efnum á frágangi Jóns, og því sem sótt
var til Reykjavíkur af þessu tagi.
Mjög oft smíðaði Jón allt skraut á kist-
urnar, höldur og hanka, og málaði þær
að sjálfsögðu sjálfur. I Jóns augum skipt-
ir það engu máli, þótt vansmíðis yrði
aldrei vart, — þ. e. kæmist upp. — Hann
lætur engan lilut frá sér, sem ekki þolir
ströngustu gagnrýni, hvar og hvenær sem
er.
Það eru til mörg dæmi þess, að Jón
hefur endurbætt og lagfært hugmyndir
manna í sambandi við gerð og gæði smíð-
isgripa. 1 húsum var hann mesti snilling-
ur í þvi að koma hverjmn hlut vel og
haganlega fyrir og fullnýta hvern krók
og kima. Hann hafði ávallt ríkt í huga,
liversu saman gæti farið nýting og út-
lit, þörf og þrifnaður. Þegar hann byggði
sitt eigið hús, Vindhæli 1910, má sjá þessa
víða merki utan húss og innan. Þá var
hann t. d. fyrstur manna hér með tvær
nýungar, sem ekki höfðu þekkst áður.
Stóra þriggja faga glugga og hitt, að opna
glugga, með því að hafa hjörurnar að ofan
í stað þess á hliðunum áður. Gluggajárn-
in smíðaði hann sjálfur úr gjarðajárni.
Ótrúlegt en satt.
Verðlagið fyrir og um síðustu aldamót
hljómar nú orðið eins og hreinasta lyga-
saga. Skal hér getið til gamans nokkuiTa
dæma: Að smíða kommóðu (með fjórum
skúffum og ágætum höldum) kostaði
með öllu efni 22—24 krónur. Á sama
hátt kostuðu koffort 5 krónur. Barnalík-
kista kostaði með efni g—6 krónur, en
fyrir fullorðna 40 krónur, eða jafnvel
minna. Þá kostaði tylft af Ó/4" borðum
11—12 krónur. Þá var fetið i batting,
2X4, g aura fetið. 1 trjám kostaði fetið 12
aura. %" panill kostaði þá 1 eyrir breidd-
ar tomman. Þ. e. fetið í panel%Xg" kost-
aði g aura. Þá kostaði 6 fóta plata af
þakjárni kr. í.go, og allt var eftir þessu.
Til þess að sýna smíðalaun á heilum
húsum á þessu tímabili, má nefna örfá
dæmi: Jón smíðaði húsið á Melstað, 7X9
al., (kjallari eða gluggar ekki meðtalið),
fyrir aðeins 100 krónur. Þó var húsið
stoppað. Fyrsta húsið sem byggt var i
Tjörn, tóku þeir að sér í ákvæðisvinnu, Jón
og Ölafur smiður Þorsteinsson í Halldórs-
húsi. Það hús var 7X10 álnir. Fyrir að
fullsmíða þetta liús utan og innan, (að
undanteknum gluggum og kjallara) tóku
þeir 80 krónur. Jón í Tjörn, sem var á-
kaflega duglegur maður, var þá ekki fjáð-
ari er hann réðist í bygginguna en svo, að
hann varð að fara þessar krókaleiðir til að
greiða þessi litlu vinnulaun. Hann réði
sig i kaupavinnu hjá Sigurði hómópata í
Lambhaga og fékk hjá honum 40 króna
fyrirfram greiðslu. Hinn helminginn
smiðalaunanna, greiddi hann með „inn-
skrift" hjá Böðvari kaupmanni Þorvalds-
syni.
Eftir þessu voru vinnulaun smiða yfir-
leitt. í sveitinni voru daglaun 2 kr. eða
rúmar tvær krónur auk fæðis, tímakaup-
ið var 2g aurar, ef smiðurinn fæddi sig
sjálfur. t þessu kaupi fylgdu vitanlega
öll verkfæri og viðhald þeirra. Á Melstað
telur Jón, að hann hafi haft sem svarar
2g aurum um timann. Má af því glögg-
lega sjá, að vel hefur verið haldið áfram.
Árslaunin voru stundum t. d. 200—300
krónur.
38
AKRANES