Dagblaðið Vísir - DV - 20.04.2005, Blaðsíða 16

16 MIÐVIKUDAGUR 20. APRÍL 2005
Kærisáli DV
Hrotur hafa
áhrif ákynlífið
Bresk könnun sýnir svo ekki verði um
villst að hrotur hafa áhrifá kynlífí
hjónabandinu. Efannar aðilinn (oft-
ast karlinn) hrýtur reglulega, er
stundað minna kynlífen annars hefði
verið. 60% þeirra sem tóku könnun-
ina voru þeirra skoðunar. Fjóröungur
þátttakanda sagði að hroturnar
hefðu meira eða minna komið í veg
fyrir allt kynlffi hjónabandinu. Það
eru meira að segja dæmi um aö hrot-
urhafa valdið svo miklum brestum I
sambandinu að þaö endaði með
hjónaskilnaði. I þessari viku er heil-
mikið átak I Bretlandi þar sem hrotu-
gjarnir aöilar eru hvattir til aö gera
eitthvaö I sínum málum.
Svartsýni eykur
líkur á vitfirringu
Þeirsem eru svartsýnirog neikvæöir
að eðlisfari eiga meiri hættu en aðrir
á aö fá Alzheimers-sjúkdóminn sfðar
á lífsleiðinni. Þetta kemur fram t ný-
legri bandarfskri könnun. Þeir komust
aö þvl að þeir
sem fá hátt
skorísvart-
sýnisprófi
eigi 30%
meirilikurá
að takast á
við vitglöp
og vitfírr-
ingu á efri
árum. Þeir
sem eru
mjög þung-
lyndireru
meira að
segja I enn meiri áhættuhópi, en
þar eru líkurnar fjórir afhverjum tfu
sem þurfa að takast á við slíkt
ástand. Forsvarsmaður rannsóknar-
innar segir að niðurstaðan bendi til
þess að munstrið sé einfalt, því alvar-
lega þunglyndið er, þeim mun lík-
legra er að elliárin verði erfíðari.
Villingar vegna sjónvarpsgláps
Það eru fjöldamargar ástæður fyrir
þvi að minnka sjónvarpsáhorf
barna. Ein þeirra er sú að effjög-
urra ára barn horfir meira á sjón-
varp en tvær klukkustundur á dag,
aukast likurnar á þvíað það verði
dæmigerður skólaruddi, villingur
sem traðkar á samnemendum sín-
um. Það eykur einnig líkurnar á
offitu og athyglisbresti. Fram kem-
ureinnig að 13% bandarískra
mæðra telja að börnin sin falli und-
ir áðurgreinda skilgreiningu og séu
skólaruddar.
Hamingja stuðlar
að góðri heilsu
Þaö þarfsvo sem ekki að koma nein-
um á óvart að hamingja og góö
heilsa fylgist að. Vfsindamenn í Bret-
landi vildu hins vegar rannsaka ná-
kvæmlega llkamlegar orsakir ham-
ingju, og afhverju hún veldur þvíað
heilsufarsástand einstaklinga eryfir
höfuð betra. Nú hafa þeir komist að
því að það eru nokkur lykilatriði í
þessu máli, til dæmis aö því meiri
hamingju sem einstaklingurinn býr
yfir, því minna framleiða ákveðin
hormón aftilfinningum tengdum
kvlða og stressi. Þá hafa stressaðir
einstaklingar minna afgóðu próteini
I líkama sínum. Karlmenn sem eru
hvaö minnst hamingjusamir hafa
hraðari hjartslátt en hinir en vísinda-
mennirnir gátu ekki ráðið hvers
vegna konur, hamingjusamar og
ekki, eru meö samskonar hjartslátt.
Vinnustress er alltof algengur þáttur í daglegu lífi okkar
Ekki láta vinnuna stjórna þér
Vinnan er stór hluti af lífi flest allra. Margir
upplifa einhvers konar stress í kringum vinnuna
og oftar en ekki hefur það einnig áhrif á persónu-
lega h'fið. Þetta stress getur stafað af margs konar
ástæðum. Algengt er að upplifa óvissu í kringum
sína stöðu innan fyrirtækisins en því miður er
niðurskurður og uppsagnir daglegur hluti af við-
skiptalífinu. Margir upplifa að með uppsögn tap-
ist ekki einungis tekjurnar heldur einnig hluti af
því sem einkenni mann sem persónu.
Þeir yfirmenn sem þurfa að taka slíkar ákvarð-
anir gera það með hag rekstursins í
huga. Þeir geta ekki leyft sér að velta
fyrir sér þeim persónulegu skuld-
bindingum sem fyrirtækið hefur gert
við starfsmennina. Ein leið til að kom-
ast yfir slíkar aðstæður, þar sem óviss-
an og stressið er mikil, er að gera slíkt
hið sama. Aftengja tilfinningar sínar
við starfið. Þetta er jú aðeins starf, það
sem skiptir verulegu máli er fjölskyld-
an, heimilið, áhugamálin og fleira í þeim dúr. Oft
þarf að endurskipuleggja forgangs-
röðun sína með tilliti til þess að þeir
hlutar vilja oft gleymast í hinu dag-
lega amstri.
Það er hægt að sinna starfinu vel
án þess að vera „alltaf ‘ í vinnunni.
Það eru reyndar mun betri líkur að
þú sýnir meira frumkvæði og betri
afköst ef þú ert í góðu andlegu jafn-
vægi. Vinnan er mikilvæg, en þú ert
mikilvægari.
Sæll!
Dóttir mín 14 ára er með
eittvað SMS-æði - hún er öll-
um stundum að senda eða
lesa SMS. Hún htur varla upp-
úr símanum sín-
um og þegar
maður er að
tala við hana
skrifar hún
SMS á meðan.
Við höfúm reynt að stoppa
þetta við matarborðið en
þá verður hún bara
pirruð og borðar
kannski ekki neitt.
Geta unglingar
orðið háðir sím-
anum sínum? Af
hverju verða ung-
lingar svona
„hooked"á
SMS og er það
staðreynd að
fólk geti alveg
misst sig við að senda þessi
skilaboð?
Kveðja, SMS-móöii
Kæra SMS-móöir
Það er staðreynd að síðustu ára-
tugi höfum við orðið var við fleiri og
fleiri einstaklinga sem eru háðir öðru
en vímuefnum. Lengi hefur það ver-
ið viðurkennt að fólk missir tök á
vímuefnun og flesdr eru sammála
um það í dag að hægt sé að missa
tökin á vímuefnanotkun. Það sem
hins vegar hefur komið í ljós er að
hægt er að missa stjóm á ýmiss kon-
ar hegðun. Fólk er háð fjárhættuspil-
um, kynlífi, verðbréfakaupum, net-
inu, ád og þróar með sér einhvers
konar innkaupaæði. Við fyrstu sýn
gæti mörgum þótt stjórnleysið á
þessum hegðunum vera háh fárán-
legt, þ.e. fólk á erfitt með að trúa því
að einstaklingar geti algjörlega misst
stjóm á jafn hefðbundnu atferli og til
dæmis áti. Með tímanum fræðumst
við meira og kynnumst fleirum sem
em háðir hinum ýmsu hegðunum og
skiljum því betur að þetta getí verið
raunverulegur vandi. Fólk hættir
ekki - þrátt fýrir að flosna upp úr
námi, tapa miklum fjármunum, og
valda sjálfum sér og ástvinum sínum
gríðarmikilli vanlíðan. Þetta höfúm
við orðið vör við hvað varðar offitu
og spilafíkn og undanfarin ár, netíð,
svo eitthvað sé nefrit.
Vítahringur
Ástæða þess að við líkjum þessu
oft við fíknir er í r
inni sú, að þrátt fý
að ekki sé um
efnainntöku að
ræða, þá virðist
fólk lenda í svip-
uðum vítahring
og fólk sem er
háð vímu-
efnum. Ef
við yfirfær-
um þetta
áráttu - eða
fíknmynstur -
yfir á þá sem væm
orðnir háðir
„gemsanum" sín-
um og SMS-inu,
værum við með
einstakling sem
væri farinn að
dvelja meira og
meira við að
skoða, senda og
bíða eftir SMS-
um. Þar af leið-
andi væri
hann/hún farinn
að sleppa eða
forðast ýmis
„önnur áhuga-
mál“ eða aðstæður.
Einstaklingurinn
næði minna
minna að vera m
öðmm aðstæðum (almenn sam-
skiptí, nám, vinna) vegna stöðugrar
„gemsanotkunar", og yrði mjög
eirðarlaus þegar það væri ekki hægt,
eins og þegar síminn er ekki til stað-
ar. Viðkomandi myndi upplifa vax-
andi pirring, eins og þú nefúir, þegar
ekki væri mögulegt að senda og lesa
SMS eða yfirhöfuð væri ekki með
símann, og næði ekki að stoppa eða
draga úr þessari iðju þrátt fyrir
vandamál sem því gætí fýlgt (s.s.
óhóflegur kostnaður, versnandi ár-
angur í námi og starfi, eða miklar
skammir, svo eitthvað sé nefnt). Það
sem gerir það að verkum að fólk
verður háð einhverju eins og að
skrifa og fá SMS em viðbrögðin sem
fólk upplifir. Þegar um vfmuefrú er
að ræða em það bein líkamleg við-
brögð við inntöku efria, en við SMS
er það að fá viðbrögð eða jafnvel við-
urkenningu frá öðrum í formi texta-
skilaboða.
Atferlisfíknir
Ef við líkjum þessu saman við
tölvuleikjaáráttu, þá höfum við
lengi tekið eftir vandamálum ein-
staklinga meö að stjórna tölvu-
leikjanotkun. Með tilkomu tölvu-
leikja á netinu gat fólk verið að fá
viðbrögð frá „alvöru" fólki og það
strax og hvenær sem var. Við það
jukust vandamál tengd tölvunotk-
un svo um munar. Við höfum líka
orðið vör við fólk sem hefur misst
stjórn á spjalli á netinu, og er SMS-
ið í rauninni mjög líkt þeirri hegð-
un. Þeir sem vinna með atferlisfíkn-
ir (spilafíkn, kynlífsfikn, ofl.) hafa
orðið varir við þetta vandamál meira
og meira. Sífellt fleira fólk virðist
vera að leita sér ráðgjafar vegna
GSM-notkunar hjá sér og þá sérstak-
lega SMS-notkunar. Nýlegt dæmi er
um atvinnubílstjóra í Danmörku
sem fór í meðferð vegna óhóflegra
SMS-sendinga og sendi hann að
meðaltali 217 skilaboð á dag og gat
ekki stoppað sjálfúr þrátt fyrir að
ráða ekki við símareikning og aðrar
neikvæðar afleiðingar. Annað slagið
koma líka fréttir um fólk sem hefur
sent óhemju mikið af SMS-skilaboð-
um og fólk sem hefur fengið slæma
vöðvabólgu af mikilli notkun. Við
þekkjum líka flest orðið dæmi um
fólk sem er ekki „með“ í samskipt-
um, vegna þess að það er upptekið
við að lesa og skrifa SMS og dæmi
eru um fólk sem vaknar á nóttinni til
að skrifa SMS.
Félagsleg einangrun
Ég ætla ekki að fúllyrða um
hversu víðtækt þetta vandamál er né
hversu truflandi og alvarlegar afleið-
ingar það getur haft í för með sér.
Hins vegar er mikilvægt að átta sig á,
að ef fólk er orðið háð SMS-i og sím-
anum, eins og í dæmum sem hér
hafa verið nefnd, getur það valdið fé-
lagslegri einangrun, þunglyndi, og
skertri náms- og vinnugetu, svo ekki
sé talað um kostnaðinn. Ég held að
við ættum að leggja áherslu á hóflega
notkun á þessari tækni eins og
annnarri tækni og annarri iðju okkar.
Þetta er sérstaklega mikilvægt fýrir
okkur, sem koma að uppeldi bama,
þar sem helstu SMS-iðkendumir em
böm og unglingar. Þar af leiðandi er
mikilvægt að vera meðvituð um
hversu mikið bömin okkar verja tím-
anum sínum með símanum sfrium á
kosmað annarra þátta í lífi sínu.
Meökveöju,
Bjöm Harðarson sálfræðingur

* ‘f.

Björn Harðarson og Eygló Guðmundsdóttir eru
sérfræðingar DV í málefnum sálarinnar. Þú get-
ur sent þeim bréf á kaerisali@dv.is.
Dótdr mín er með SMSæðll