Freyr - 01.05.1970, Blaðsíða 9

hlut í kali þar, en nú er vitað að þeir valda
mjög miklu tjóni þar, sums staðar öllu.
Því hefur stundum verið haldið fram, að
sveppir ráði einungis niðurlögum grasa,
sem eru veikluð af öðrum völdum. Þó er nú
talið að sveppirnir geti ráðið úrslitum og
deytt algjörlega hjarandi grös, en langoftast
munu þeir þó standa einir að tjóninu, enda
er veðurfar, sem veiklar grösin, vexti
sveppanna sjaldan hagstætt. Enn fremur
hefur komið fram allmikill þolmunur gras-
tegunda og stofna.
Fjórar sveppategundir valda tjóni á gras-
tegundum:
Fusarium nivale (snæmygla). Þekkist á
því að grösin eru að vori samlímd í rauðleita
mottu. Smásjárathugun sýnir bananalöguð
hvílugró um það bil 23x4 my að stærð.
Sclerotinia borealis (einn hnúðsvepp-
anna). Grösin samanrúlluð á lengdina, mjög
ljósleit og alsett 5 mm svörtum kúlum sem
eru dvalargró.
Typhula incarnata. Sama heildarmynd,
en dvalargróin 3 mm rauðbrún.
Typhula ishicariensis. Sama heildarmynd,
en dvalargróin 1 mm dökkbrún.
Erfitt er að segja hvaða tegund sveppa
gæti reynzt skæðust hérlendis, en trúlega
yrði það sízt Sclerotinia borealis.
Ekki er vitað til, að rotkal hafi sézt hér á
landi. Hafa sveppirnir ekki fundizt í túnum,
enda þótt norskur rotkalssérfræðingur, er
hingað kom 1968 teldi sig finna Typhula-
tegund við skafl einn utantúns. Virtust
sveppir ekki eiga þátt í hinu víðtæka kali
það ár, enda gaf smásjárathugun á 107 kal-
sýnum úr 30 hreppum á Norðurlandi ekki
jákvæða svörun.
Til varnar gegn kalsveppum er nú all-
mikið notað pentaklórnitrobenzen, PCNB,
lyf, sem úðað er á túnin seint að hausti.
Gefst þetta mjög vel erlendis. I samráði við
tilraunastöðvarnar voru lagðar út nokkrar
dreifðar tilraunir með þetta lyf haustið
1968. Tilraunareiti kól nokkuð Sunnanlands
og var kannað, vorið 1969, hvort úðun hefði
borið nokkurn árangur.
% v r
Úðunartilraunir með PCNB gegn kalsveppum
1968—1969. Kalstig í %, meðaltöl.
Suðurland (12) NorSurland (3)
Úðað .......... 31,4 4,4
Ekki úðað .... 31,8 7,2
Úðunin hefur alls ekki reynzt raunhæf
kalvörn og má því með nokkurri vissu stað-
hæfa, að rotkal valdi alls ekki kalskemmd-
um þeim, sem hrjáð hafa bændur hérlendis
undanfarið. Hitt er svo ókannað enn hvort
sveppirnir finnist hérlendis í raun og veru.
Enda þótt það sé mjög líklegt, þá verður
það að bíða frekari rannsókna.
Þurrakal
Á vorin er jurtunum nauðsynlegt að hafa
aðgengilegt vatn til að bæta upp það, sem
þær tapa til umhverfisins. í fyrstu er þeim
leysingavatn aðgengilegt, og svo fer jarð-
klakinn að bráðna þeim til gagns. Má þó
benda á, að seigla vatnsins er mikil við lágt
hitastig og það getur tafið vatnsnám jurt-
anna. Einnig er vöxtur rótanna nær enginn
svo þær geta ekki nálgazt vatnið á þann
hátt.
Komi þurrir og kaldir vorvindar, áður en
jarðklaki er nokkuð farinn að bráðna að
ráði, geta þeir leitt til þess að allt leysinga-
vatn gufi upp og jurtunum verði ekkert
vatn aðgengilegt, þar sem jarðvegur er enn
klakaður. Þessir þurru vindar leiða einnig
til þess, að jurtirnar missa mikið af raka
sínum til umhverfisins og geta við ráðandi
aðstæður á engan hátt bætt sér upp þetta
tap. Þær þorna og drepast.
Ekki skyldi maður ætla, að grösum væri
hætt við þurrki í okkar votviðrasama landi,
en auðséð er, að vindar og aðrar þær að-
stæður, er hér var lýst, geta vel orðið hér-
lendis, ekki sízt á Norðurlandi. Einnig má
benda á, að undanfarið hefur kalið allmikið
hafísárin og veðurfar hefur þau vor einmitt
verið sérstætt, þurrt og kalt. Sé nú litið á
veðurskýrslur fyrir Norðurland, seinustu 8
árin, er allgreinilegt, að versta kalárið, 1968,
hefur úrkoma verið yfir meðallagi í febrúar
189