Freyr - 01.09.1974, Page 7

gufar út um sjálfa húðina á blöðunum,
sérstaklega á þeim plöntum, sem eru út-
búnar til að þola þurrka eins og t. d. kakt-
usar.
Ef planta fær ekki nægilegt vatn til að
halda uppi fullri spennu í vefjum sínum
og þar með fullri lífsstarfsemi, lokast loft-
augun og takmarka þannig útgufun frá
plöntunni. En um leið lokast fyrir inn-
streymi koltvísýrings, og þar með dregur
úr vexti plöntunnar. Til að uppskera verði
mikil, verður nægilega mikið af nýtanlegu
vatni að vera í jarðveginum, svo að loft-
augun lokist sjaldan af vatnsskorti. Hvort
vatnsskortur dregur úr sprettu eða ekki
ræðst aðallega af þrennu: úrkomu á vaxtar-
skeiðinu, uppgufun á sama tíma og birgð-
um jarðvegs af nýtanlegu vatni. Verður nú
nokkuð vikið að því, hvernig þessum mál-
um er háttað hér á landi.
Mörgum finnst ef til vill nóg um alla þá
úrkomu, sem fellur hér á landi, og hættir
við að álíta að hún hljóti að nægja gróðr-
inum. En er víst að svo sé? Gæta verður
þess, að vaxtarskeið flestra plantna hér á
landi eru aðeins fjórir mánuðir eða frá maí
og fram í ágúst eða september, og á þeim
tíma er víða mun meiri uppgufun en úr-
koma.
í grein, sem Markús Á. Einarsson, veð-
urfræðingur, ritaði í Frey, 7.—8. tbl. 1973,
birtir hann kort af íslandi, sem sýnir, hvar
gnóttargufun er meiri en úrkoma. Sjá blað-
síðu 297. Einnig er í töflu 1 sýnd meðal-
úrkoma og reiknuð meðalgnóttargufun á
fjórum stöðum á landinu árin 1958—1967.
Gnóttargufun er sú útgufun, sem yrði á
fleti, sem vaxinn er þéttum, grænum og
gróandi gróðri, sem aldrei skorti vatn og
þyrfti aldrei að loka loftaugunum af þeim
sökum. Gnóttargufun er með öðrum orðum
hugsuð stærð, en raunveruleg útgufun eða
raungufun er ætíð minni, vegna þess, að
ekki er allt land gróið og plöntur eru ekki
grænar og vaxandi allt sumarið; grös verða
að sinu. Raungufun hlýtur því að vera all-
miklu minni en gnóttargufun. Gagnið, sem
fólgið er í hinni útreiknuðu stærð, gnótt-
argufun, er bundið við tiltölulega lítil
svæði, t. d. tún. Hún er vísbending um það,
hvar og í hve ríkum mæli vatnsskortur
gæti dregið úr sprettu.
Tafla 1. Meðalúrkoma og meðalgnóttargufun í mm árin 1958—1967.
ö CO •-5 u & 01 Þ4 Marz Aprí 'cð s l-2 M 'Ö '< ft 01 co 'O 3 o > 'O £ 01 co 01 Q 'cO ö) Árið
Úrkoma 65 78 47 47 26 34 34 38 62 80 89 54 132 653 Stykkis-
Gnóttargufun 6 9 21 40 73 88 88 61 35 14 11 15 310 461 hólmur
Mismunur 59 69 26 7 4-47 4-54 4-54 4-23 27 66 78 39 4-188 192
Úrkoma 44 39 36 30 19 30 38 30 27 52 56 54 117 454 Akur-
Gnóttargufun 4-2 1 12 34 70 95 87 56 29 5 2 2 308 389 eyri
Mismunur 46 38 24 4-4 4-51 4-65 4-49 4-26 4-2 47 56 52 4-191 65
Úrkoma 41 31 28 30 21 28 37 43 39 58 45 56 129 456 Egils-
Gnóttargufun 4-2 1 16 40 76 105 89 58 30 7 2 5 328 427 staðir
Mismunur 43 * o co 14 4-10 4-55 4-77 4-52 4-15 9 51 43 51 4-199 29
Úrkoma 101 90 82 80 56 77 67 62 109 137 122 108 262 1092 Hella
Gnóttargufun 4-1 5 23 46 89 95 102 72 32 5 4-4 4-3 358 461
Mismunur 102 85 59 34 4-33 4-18 4-35 4-10 77 132 126 111 4-96 631
F R E Y R
295