Freyr - 01.09.1974, Blaðsíða 12

Verðgildi - kúgildi - manngildi
Togstreitan um tíma og peninga, máske
fyrst og fremst um peningana, er eitt af
helztu auðkennum vorra tíma. Stéttarfé-
lög semja um kaup og kjör, fríðindi og
hvað hér til heyrir, og ef ekki er gengið
að samningum þá er verkfallsrétturinn í
heiðri hafður. Þar eru boð og yfirboð og
samningar — til allrar lukku — niðurstað-
an. En stöðugt hærri kröfur, meira kaup,
meiri frítíma, aukin hlunnindi og hver veit
hvað, allt stefnandi og færandi til hærri
talna, stærri upphæða, meiri veltu.
Það er nú svo. Þeir eru ekki svo fáir nú-
lifandi menn í þjóðfélaginu, er muna þá
tíma þegar ýmsir urðu að láta sér nægja
kaup, er nam einni krónu á dag, að meðal-
tali yfir árið. Það voru í þá daga vinnu-
menn, sem fengu 40—60 króna árskaup og
svo náttúrlega fæði, húsnæði og þjónustu.
Það var í þá daga er ær — loðin og lemd —
eins og þá var kallað, þ. e. a. s. framgengin
í fardögum, var talin viðeigandi vikukaup
kaupamanns um sláttinn, en um aldamót
var ærin metin á 5—10 krónur í verðlags-
skrá. Til viðbótar ærverðinu fékk hann
auðvitað mat sinn og húsaskjól. Hlutfallið
milli kaupsins og verðgildis skepnunnar
hefur vissulega raskast mikið síðan þessi
mælikvarði var í gildi. Nú er landauramat
að vísu úr sögunni, en við vitum þó hvers
virði búféð er, í kaupum og sölu á frjálsum
markaði, og svo vel eru ráðunautar og aðr-
ir búmegunarfræðingar að sér í sérgreinum
sínum, að þeir geta reiknað — svona nokk-
urn veginn rétt — hvað það kostar að fram-
leiða lifandi skepnur til ákveðins aldurs.
Hitt vitum við líka, hvað hver skepna
leggur sig á blóðvelli. Að sjálfsögðu er það
afar breytilegt, en meðaltal er alltaf hægt
að reikna og meðaltalið er því öruggara,
sem stærri hópur einstaklinga er tekinn til
mats.
—o—
Gamla matið, kýrverðið og kúgildið,
þekkja aðeins gamlir menn nú orðið. Að
landauramati þurfti 6 ær í hvert kúgildi.
Hver þekkir nú þetta gamla mat, hundr-
uð á landsvísu, álnir og fiska? Aðeins gaml-
ir menn. En krónur og aura þekkja allir.
Sú var tíðin, að menn töldu ekki peninga
annað en gull og silfur. Ég minnist afabróð-
ur míns, sem sagði frá peningum sinnar
tíðar með hrifningu, það voru spesíur og
dalir. „En bánkhússeðlar, það voru ekki
peningar“, að hans mati. Nú mun þykja
gott að fá greitt kaup í þó ekki sé nema
seðlum og þeir vel metnir á vorri tíð. En
hvort munu allir meta þá að verðleikum í
örri hringiðu dagsins?
Það þykir ekki mikill búfræðingur, sem
getur ekki reiknað hvað skepnurnar hans
virkilega kosta í fóðri, hagagöngu, húsnæði,
hirðingu og öðru sem tilheyrir. Þetta þurfa
bændurnir að geta reiknað og hagað at-
höfnum sínum þannig, að sparað sé ef unnt
er á kostnaðarmestu póstunum, nógu
dýrar þykja afurðirnar samt, þótt þetta sé
kappkostað, og reynt að framleiða á sem
ódýrastan hátt.
Þetta er meira en fólk reynir í almennu
dagfari. Væri það gert, þá mundu ekki sí-
hækkandi kaupkröfur þurfa að láta á sér
bæra í hvert sinn sem samningar renna út.
Auðkenni okkar tíma er fremur að eyða
en spara. Gamli mannkosturinn, sem kall-
aður var sparsemi, er ekki í hávegum hafð-
ur nú og hver gerir áætlanir miðaðar við
300
F R E Y R