Freyr - 01.09.1974, Qupperneq 30

Tilstuðlan ánamaðksins í þessu efni er sér-
lega mikilvæg. Anamaðkurinn grefur göng
um jarðveginn og um þau streymir loft,
súrefni kemst um þau til róta og til lífvera
þeirra, sem hagræða lífrænum efnum og
gera þau að nothæfri næringu fyrir jurt-
irnar. Það er sem sé þannig, að rotnandi
lífræn efni þurfa að molast og rofna niður
í frumefni til þess að frumur jurtanna geti
hagnýtt þau sér til viðurværis, — til nær-
ingar. í því efni er ánamaðkurinn góð
hjálp, því að hann nærist af jurtaleifunum,
nærist af þeim og skilar þeim sem brota-
brotum. Hann grefur ekki göngin 1 mold-
inni, — til þess hefur hann engin tæki —
hann blátt áfram sagt étur moldina og flyt-
ur hana í gegn um hinn einfalda melting-
arveg sinn og tekur næringuna til sín á
þeirri leið. Þegar moldin er sérlega laus
getur hann þó, með vöðvaafli sínu, þrengt
sér áfram í moldinni. Á leið sinni í gegn
um jarðveginn étur hann aldrei lifandi
jurtahluta. En hann hagræðir efnunum til
góðrar og gagnlegrar nýtingar jurtum og
öðrum gróðri.
Þegar raki og ylur er hæfilegur er ána-
maðkurinn helst í gróðurlagi moldarinnar,
efstu 10—20 sentimetrunum, en þegar
kólnar í veðri, á haustnóttum, borar hann
sig niður og þegar jarðvegsdýpi leyfir
finnst hann stundum 50—100 sentímetra
undir yfirborði á vetrum. Þar liggur hann
í dvala en skreiðist svo til yfirborðs þegar
betur árar. í vætutíð, þegar jarðvegurinn
verður vatnsósa, má einatt sjá fjölda ána-
maðka á eða í yfirborði jarðvegs, stundum
skríðandi um stéttir og steinhellur. Hann
sækist eftir rakri mold en ekki eftir því að
liggja í vatni því að í vatni er of lítið af
súrefni til lífshræringa hans.
Af þessu er auðskilið, að eins og ána-
maðkur sækist eftir myldnum og næring-
arríkum jarðvegi, þannig er hann sérlega
jarðbætandi aðili. Vel unnin jörð er þannig
góður gróðrarbeður fyrir hann.
* * *
Ánamaðkur er sérlega gagnleg lífvera við
ræktun jarðar og góður liðsauki í ræktun-
arstörfum bænda. Ýmsir þekkja þar að
auki gagnsemi hans í þágu veiðimanna
hvort sem er til lax- eða silungsveiða.
Þykir sumum þéttbýlisaðiljum lítið varið í
ágang veiðimanna í garðlönd sín, þar sem
snemmsumars er stundum gengið um garða
með óhæfilegum aðförum, gróðri er spillt
og önnur spjöll unnin, einkum þar sem
„stóri breski ánamaðkurinn“ lifir, en það
er sérstakt afbrigði, sem kvað hafa verið
flutt hingað af enskum laxveiðimönnum
fyrir mörgum árum og virðist þrífast hér
mæta vel.
Eigi vitum vér hve mörg afbrigði ána-
maðks lifa hér á landi, máske geta dýra-
fræðingar upplýst það. Hitt er staðfest, að
í Svíþjóð eru 14 afbrigði ánamaðka, frá 3
sm til 16 sm að lengd fullvaxnir.
í venjulegum görðum eru þar taldar vera
fjórar eða fimm tegundir og aðrar tegundir
svo í öðrum jarðvegstegundum. í ýmsum
löndum heims eru aðrar tegundir — önnur
afbrigði — og í Ástralíu eru til ánamaðkar,
er ná allt að 3 metra lengd. Það hljóta að
vera heilmiklir hellar, gangarnir, sem þeir
dólpungar mynda um jarðveginn.
❖ * *
Um síðastliðin 10 ár hafa tveir Svíar, við
Háskólann í Lundi, unnið að rannsóknum
viðvíkjandi lífsskilyrðum og lífsháttum
ánamaðksins og leitast við að finna árang-
ur starfa hans við ólík skilyrði. Þetta er
gert í þeim tilgangi að komast að raun um
hvernig hægt er að efla tilveru þessa fúsa
starfsaðila ræktandans, sem rækir störf sín
með vöðvaorku, því að engin eru í honum
beinin og ekki er hægt að segja, að hann
inni nokkur störf af hendi, því að ekki
hefur hann hendur, aðeins eru á hliðum
hans vörturaðir, sem þrýsta frá sér, eins-
konar herfishnúðar, gröfutennur, eða hvað
helst má líkja þeim við. En aðal-starfs-
318
F R E Y R