Fylkir - 23.12.1965, Page 7

JÓLABLAÐ FYLKIS 1965
7
Að hausti til fyrir fullum hundr-
að árum, kom fátækur dreng-
ur gangandi eftir veginum til „Stað-
arins“ (Röros). Þetta var árla
morguns, svo að enn var dimmt og
kalt. ís og snjóskaflar þöktu veginn,
Kaldur gustur stóð af fjöllunum.
Fátæklingurinn hét Jói. Móðir
hans var ekkja og bjó á koti einu
uppi undir Hellisheiði.
Tuttugu sópa bar hann í bagga á
bakinu. Byrðin var þung, og í hörð-
ustu vindhviðunum átti hann fullt í
fangi með að standa á fótunum.
Þetta var fjórða ferðin hans Jóa
til Staðarins með sópa á bakinu
Sópana seldi hann „heldra fólk-
inu“ og fékk þrjá aura fyrir sóp-
inn. Leiðin var 60 km fram og til
baka. Kalt var honum á höndum,
fótum og eyrum. Sársvangur var
hann líka. Helzt líktist hann litl-
um, svörtum skugga, þar sem hann
þokaðist áfram, hálfboginn undan
byrðinni þungu, meðfram fjalls-
auðninni.
Flestir kölluðu hann Sópa-Jóa,
því ekki höfðu þau móðir hans ann
að að lifa af, en að búa til sópa og
selja.
í skógarkjarrinu uppundir fjall-
inu í kringum Ólafsvelli, var eng-
inn runni, sem ekki hafði orðið fyr-
ir hnífnum þeirra. En það var
næstum furðulegt hvað skógurinn
þarna óx fljótt aftur.
Það var eins og einhver sérstök
Guðs blessun hvíldi yfir runnun-
um þarna, eins og honum væri annt
um, að einnig Anna gamla og Jói
hefðu eitthvað að lifa af. En eft-
irsóknarverð voru lífskjörin þeirra
ekki, því annan daginn borðuðu
þau hafragraut og salt eða síld, og
hinn daginn saltaða síld og hafra-
JOHAN FALKBERGET:
Sópa-Jói
(Johan Falkberget er meðal fremstu rithöfunda Norðmanna.
Hér á landi er hann þekktastur fyrir Bör Börsson. Hann er af
gamalli námumannaætt og byrjaði sjálfur vinnu við kopar-
vinnsluna í Röros. Hann þekkir þess vegna líf og kjör námu-
manna betur en flestir aðrir, og skrifar þess vegna öllum öðrum
betur um þeirra hag. Snemma lagði hann frá sér námuhamarinn
og tók sér penna í hönd í staðinn, og varð skáld og sagnaritari
þessara f jallabúa.
Hann býr búi sínu í Rugeldalen í Tydal og unir kjörum
þeirra, er hann finnur sig skyldastan.
Sagan um Sópa-Jóa er eftir Falkberget.
Norðmenn hafa um aldir gert sér sópa úr trjálimi og lyngi
líkt og vendir voru gerðir hér á
af þeim toga spunnið).
graut. Og stagbætt voru fötin, sem
þau gengu í. Já tötraleg voru þau,
jafnt helga daga og virka.
Til kirkju gátu þau aldrei farið
og í farskólanum hafðist Jói ekki
við. Hin börnin létu hann aldrei í
friði vegna þess hve tötralegur
hann var.
En þó að hann Jói væri lakar
klæddur en allir hinir krakkarnir,
var enginn þeirra duglegri að lesa
og reikna en hann.
Á höggstokkinn lagði hann kver-
ið sitt og lærði meðan hann hjó í
sundur limið. Það gekk eins og í
sögu. Og dag einn sagði gamli
kennarinn, hann Sveinn Óli, að
meira gæti han ekki kennt hon-
um Jóa. „Hann er svo vel að sér,
að hann gæti vel orðið prestur,"
sagði hann. En á þessum slóðum
var enginn, sem lét sig það nokkru
skipta, hvort menn voru mikið eða
lítið lærðir. Og þegar Jói sagði, að
í bókunum stæði bæði þetta og
hitt, þá hlógu menn að honum og
sögðu, að enginn gæti klætt sig
eða fætt af því, sem í bókunum
stæði Þetta fannst þeim hreinasta
fyndni og sögðu, að úr Jóa yrði
örugglega aldrei maður, því hann
læsi svo mikið. Og svo hlógu þeir
aftur.
En haustmorguninn, sem hann
Jói staulaðist áfram með sópabyrð
ina sína, var vissulega illa komið
fyrir honum.
Krókloppinn var hann, svangur
og þungt í skapi. Líklega yrði
hann fátækur alla ævi sína. Frek-
ast leit út fyrir, að menn yrðu
sannspáir um það, að úr honum
yrði aldrei neitt. Hann þokaðist
áfram, sárhryggur og grét. Kuld-
inn og stormurinn færðust í auk-
okkar landi. Nafn sögunnar er
ana, og áður en varði var farið að
snjóa. Þreyttur og svangur skjögr-
aði hann út af veginum og upp á
milli víðirunnanna. Hann ætlaði að
leggjast bak við einhvern runnann
og deyja. Snjórinn myndi annast
um líkklæðin hans. Það var gott
að sofa undir snjónum, þar var
enginn til að hlægja að honum eða
gera gys að fátækt hans og bók-
hneigð. Hann tók af sér baggann
og settist bak við stóran víðirunna.
Hann hríðskalf svo, að tennurn-
ar glömruðu í munni hans, en
smátt og smátt sefaðist hann í skjól-
inu og hann langaði mest til að
sofna. En þá varð hann hræddur,
því honum varð Ijóst, að það var
dauðinn, sem nálgaðist — og dauð-
inn er það alvarlegasta, sem við
menn þurfum að horfast í augu við.
Jói reyndi að rísa á fætur, en var
svo helstirður, að hann varð að
skríða langa leið, áður en hann
kom fyrir sig fótunum. Fannkom-
an var svo mikil, að allt var að fara
í kaf. Hann varð bara að skríða til
að halda á sér hita og stirðna ekki
til fulls.
Aldrei hafði Jói verið úti í verra
veðri en þessu. Svo mikill var
stormurinn og fannkyngin, að eini-
runnar og víðirunnar voru yfir-
fenntir
Einu sinni, þegar upp stytti um
stund ,sá Jói stóran stein allhátt í
fjallshlíðinni.
Ef hann væri nú karlmenni til að
komast þangað, fengi hann þó skjól
fyrir veðurofsanum. Svo óskaplegt
var veðrið, að honum lú við köfn-
un. Loksins komst hann þó að stein
inum.
Þar var þó svo gott skjól ,að
hann gat spennt greipar og farið
með Faðirvorið sitt.
Sárast fannst honum að hugsa
til mömmu sinnar, ef hann yrði
úti. Ef hún hefði engan til að búa
til sópana með sér, engan til að
fara með þá til „Staðarins“ og selja
þá, kæmist hún ekki hjá að fara á
vergang og betla.
Og enginn hafði öllu meira en
hann sjálfur þurfti, svo það var til-
gangslítið að ganga á milli manna
og kvarta undan neyð sinni. Þá
hlyti mamma hans að deyja úr
hungri. í fyrra vetur fann Pétur
gamli Ingiríði helfrosna á ísnum.
Hún hafði gengið milli bæja í
mörg ár. Gengið þangað til dauð-
inn tók hana. Þannig mundi það
sjálfsagt fara líka fyrir mömmu
hans, ef hann yrði úti.
Þá gerðust undarlegir hlutir.
Hann hafði naumast sleppt orðun-
um „heldur frelsa oss frá illu“,
þegar skyndilega lygndi og birti.
Ekki vissi hann hvar hann var, en
hann fann að „Staðurinn" var ekki
langt undan, því til hans lagði
reykjaeiminn frá koparbræðsl-
unni.
Hann stóð á fætur. „En hvaða
undur eru nú þetta?“ sagði hann
við sjálfan sig. í klettabelti skammt
fyrir ofan hann sá hann eitthvað,
sem ljómaði eins og nýfægður
koparketill. Hann fékk næstum of-
birtu í augun.
Fyrst hélt hann að hann sæi inn
í stássstofu huldufólksins. En fljót-
lega varð honum ljóst, að hér var
um málmlag að ræða Hann varð
svo glaður, að hann gleymdi bæði
hungri og kulda. Hann klifraði upp
í klettana, og það duldist ekki að
hér var um hreinan kopar að ræða.
Framh. á 27. síðu.