Nýi tíminn - 03.06.1948, Blaðsíða 5

f
Fimmtudagur 3. júní 1948.
NÝI TÍMINN
Get ekki fallist á að menn séu orðnir gamlir 60-70 ára

Viðlal við Einar Friðiiksson frá Hafranesi sjötugan
Ef dæma skyldi eftir útlitinu — Hyenær byrjuðuð þið dag-
einu myndi ég telja Einar Frið- inn ?
riksson fimmtugan. En sam-
kvæmt vottorði prestsins varð
hann sjötíu ára í gær. Raunar
slysaðist ég til þess í síðasta
tbl. Þjóðviljans að segja hann
einum degi eldri — en síðan
hefur mér verið sagt að móðir
hans hafi talið hann fæddatt
30.. en ekki 31. eins og prest-
urinn - og ég trúi móður bet-
ur en presti.
x
Einar er fæddur á Eskifirði,
en fluttist 4. ára að Berunesi
með foreldrum sínum, Önnu
Guðmundsdóttur og Friðrik
Þorleifssyni, og þaðan aftur að
Þemunesi þegar hann var 9
ára.
Já, það var gaman
— Hvað viltu segja mér um
æskuárin? spurði ég Einar þeg-
ar ég var kominn heim til hans
í „Vogunum".
— Ég varð snemma fullorð-
inn að því leyti að ég byrjaði
fljótt að vinna með fullorðnum.
Byrjaði 10—11 ára gamall að
smala. Byrjaði hjásetu þegar ég
var á 10 ári, og passaði ær nótt
og dag úr því ég varð 11 ára.
— Gaman að sitja hjá ?
— Já, það var gaman. Ég
hafði alltaf nóg a_ð horfa á
í hjásetunni. Ég skemmti mér
við að horfa á fuglana bera mat
til unganna sinna. Það var líka
gaman að standa hjá á vetuma.
Mér hefur alltaf þótt gamau að
vera einn. Alveg eins og mér
þykir gaman að vera með glíjð-
um hópi.
Nætur sem daga
— Þú sagðist hafa passað ær
nætur og daga, sátuð þið líka
hjá á næturnar ?
— Já, á sumum bæjum frá
kl. 2. Ég var aldrei vakinn fyrr
en kl. 3. Þá var ánum hleypt
úr kvíunum, og vora þær rekn-
ar heim lrl. 8 og snemma á 10.
tímanum í hagann aftur og heim
á kvöldin um níuleytið. Ég
hafði ekki klukku og varð því
að gizka á tímann eftir sól.
P'ráfærar .lögðust niður um
aldamótin. Faðir minn hætti að
færa frá 1S94. Bændur deildu
um þetta. Sennilega hefur mest
gert fólksfæð og brcytt'r Hfn-
aðarhættir
færa frá.
að menn hættu að
„Handkaldur hef ég
aldrei verið“
-— Hjástaðan á veturna?
— Við' fylgdum fénu í hag-
ann úr húsunum að morgni og
þar til rekið var heim að kvöldi.
Það var afskaplega gaman að
standa hjá, einkum fullorðnu
fé sem vant var að iáta moka
fyrir. Þegar grafin hafði verið
hola í snjóinn krafsaði það út
undir skelina, braut hana síðan
niður, og þannig áfram. Þar
sem fyrst hafði aðeins verið
pláss fyrir eina kind voru komn
— Oft frá kl. 8 á morgnana,
ef staðið var yfir fullorðnum
sauðum, og fram til kl. 7 eða
jafnvel 8 og að ganga 9 að
kvöldi. Annars beittum við
sjaldnast ef frostið var komið
yfir 9 stig. Ég undi þessu starfi
vel, og oft las ég.
— Mér hefði verið skrambi
kalt á puttunum við að fletta
bók úti á vetrum.
— Mér yröi paó líkiega núna
— en handkaldur hef ég aldrei
verið.
Það er enginn verri
þótt hann vökni
— Það er annars einkennilegt
hvað maður þoldi, hélt Einar
áfram. Menn vora miklu vanari
vosbúð þá en núna. Þá þekkt-
ust engar verjur, hvorki til
handa né fóta, nema skinnsokk-
ar og það er ekki hægt að
ganga í þeim við hvað sem er.
Annars var viðkvæðið venju-
lega: Það er enginn verri þótt
hann vökni.
— Heilsufarið ekki verra þá
en nú?
— Það dó meira af börnum,
en hreint ekki meira af ungling
um en nú. Af þeim fjölda af
ungu fólki er ég þekkti man ég
ekki eftir að berklar hafi tekið
nema einn þeirra.
Þannig heiisaði íslenzk
náttúra mér
— Svo fórstu að búa?
■— Ég giftist 23 ára Guðrúnu
Hálfdánardóttur, Þorsteinsson-
ar í Hafranesi og byrjaði að
búa þar 1902. Búskapurinn byrj
aði með hafísári og harðindum
svo miklum að það varð að
gefa ánum inni fyrstu viku
sauðburðarins og hafa lömbin
í stíum og krubbum. Þannig tók
íslenzka náttúran á móti mér.
Það skiptust á skin og skúr-
ir í búskapnum eins og gengur.
Það komu fiskileysisár, en ég
stundaði jöfnum höndum sjó.
Ég hyrjaði sem formaður 17
ára hjá föður rr.ínum og rári
alltaf sem formaður alla mína
búskapartíð.
Langtum ákveðnari
árstiðaskipti
Var tíðarfarið vcrra þá?
Það vlrtust langtum á-
kveðnari árstíðaskipti, frarn
um aldamót. Veturnir voru harö
ari þá en nú og sumrin voru
langtum betri og heitari þá. Við
sátum allsberir hjá og leituð-
um í skiita eða lögðumst í
læki og ár til að þola hitann.
Eftir 1894 virtust sumrin fara'
að verða áhrifaminni.
Fiskigöngur virtust einnig
fara eftir árstíðum. Árin 1890
-—1895 voru skörpust síldar-
gönguár við Austfirði.
Óð aidrei
— Þá voru hin miklu sildar-
ár við Austfirði, heldur Einar
ar margar eftir örstutta stund. áfram.
Það var merkilegt við þessi
miklu síldarár, að þá óð síldin
aldrei. Það þótti stórviðburður
ef sild sást vaða — þar til
komið var fram í október —
nóvember, og þó aðeins í
myrkri. Þá heyrði maður suð-
una úti á firðinum þegar hún
kom upp úr á nætumar, en
hvorki heyrði hana né sá á dag
inn.
Þegar ég var á 18. ári réri
ég eina vertíð í Seley. Þá var
á bátnum Skagfirðingur er hét
Jón Jónsson, kallaður Jón há-
karlamann, vegna þess að hann
var mikill hákarlaveiðimaður.
Ég hej-rði hann tala um það
sem fágætan atburð að síld
sást vaða fyrir Norðurlandi.
Á seinni áram kom ekki svo
sí-ld við Austfirði að hún væði
ekki, en þá var hún alltaf stutt
í sexm.
Eftir einu man ég líka sem
var dálítið sérstakt við þetta.
Við vissum oft að nóg síld væri
í firðinum, þótt hún veiddist alls
ekki með löndum fram, en mjög
djúpur áil er inn fjörðinn, þá
brást það ekki ef reyðarhvalur
kom inn í álinn að síld veidd-
ist með báðum löndum morgun-
inn eftir, hafði flúið upp á
grynningarnar.
Hin mikla Austf jarðasíld
Stundum kom síldin nokkuð
snemma á sumrin, en síldin,
sem „hin mikla Austfjarðasíld11
fékk nafnið af kom seint i
september og snemma í októ-
ber. Það var alltaf átt við þessa
haustsíld þegar talað var um
hina miklu Austfjarðasíld.
Haustio 1890, ef ég man rétt,
voru fluttar frá Reyðarfirði 40
þús. tunnur af síld, og það var
mikil veiði með þeim tækjum
sem þá tíðkuðust.
Þá hafa sjálfsagt margir
verið orðnir lúnir
— Hvernig var síldin veidd?
— Hún var veidd í landnætur.
Það var alltaf lóðað eftir henni.
Tveir menn réru á skekktum út
á kvöldin með lóð. Nótabátun-
um, sem voru stórir og þungir
var róið með næturnar, er kast-
að var fi'á landi og róið út fyr-
ir torfuna. Næturnar voru tekn
ar inn með handsnúnum spil-
um. Spilbáturinn var bundinn
við land og spilunum snúio og
snúið þar til báðir endarnir
voru komnir upp að landi. Þá
hafa s jálfsagt margir verið orðii
ir lúnir.
Þá \oru fjöru:; ár
á Austfjörðum
— Þá voru fjörug ár á Aust-
fjörðum, lieldur Einar áfram.
Þá voru Austfirðir ekki eftir-
bátar annarra landsfjórðunga
með aflabrögð. Þá var þar alls-
staðar fullt af mönnum frá
Suðurlandi sem þar leituðu at-
vinnu.
Það fjölgaði mikið á Aust-
fjörðum þá, fólk flutti þangað
hingað og þangað að. Á þessum
árum byrjuðu kaupstaðirnir þar
að byggjast upp. Þótt mikið sé
talað um að fólkið flykkist í
þorpin, þá þori ég að fuilyrða
að fjöldi manna vildi fá að i
byggja yfir sig úti með fjörð-
unum en fengu hvergi skika ti'.
þess. Það var um þetta leyti
sem vistarbandið var leyst, og
bændumir treystu þvi í lengsti
lög að þessir menn færu ekk
frá sér. Afstaða bænda þá va:
nokkuð önnur en nú, því bú-
i
skaparhættir vora þannig þá að
þeir urðu að nota hvern gras-
blett og þurftu stórar jarðir.
Sótt 6—7 tíma beint í haf
•— Þorskveiðar?
— Með síldargöngunum á
haustin kom alltaf mikil fiski-
ganga, en menn hugsuðu meira
um síldina. Þeir sem stunduðu
þorskveiðar fengu þó alltaf
mikla veiði.
Haustfiskirí og síld hefur ekki
verið svo neitt kveði að síðan
1895, og yfirleitt ekki skarp-
ar fiskigöngur nema á vorin.
Ég tel að heita megi að fiski-
leysisár hafi verið frá því um
aldamót á Austfjörðum, nema
einstöku kaflar einstöku ár.
Þannig kom mikil fiskiganga
í júní—júlí 1930, en hvarf aftur
10. ágúst, en þenna tíma veidd-
ist mikið og þá var gaman að
vera á sjó.
Fiskigöngurnar hættu að
koma inn í firðina það varð að
sækja dýpra. Það var sótt 6—7
tíma beint í haf, og jafnvel
dæmi um 9 tíma siglingu í haf
út.
Þá var ekkert til sem hét
veðurspá í útvarpi
— Og hvernig voru bátanir?
— Það voru 5—8 tonna mó-
torkoppar. Veiðarnar voru þó
mest stundaðar á 3—4 msnna
förum. Glannalegast var sjór-
inn sóttu á róðrarbátum fyrst
eftir að mótorbátarnir komu,
því róðrarbátarnir eltu hina.
Það eru dæmi til þess að bát-
ar réru í 3—4 tima út af
Skrúð. 1—2 tíma róður béint út
í haf af yztu skerjum var liið
vanalega. Það var þó undan-
tekning ef bát hlekktist á.
Þá var ekkert til sem liét
veðurspá hjá útvarpi — en þá
horfðu menn meira til lofts en
þeir gera nú.
Ein elzta verstöð
iandsins
—: Áður fyrr var Seley á-
kaflega mikil verstöð, og stund-
uð þaðan hákarla- og lúðuveiði.
Seley er ein af elztu verstöð
landsins, eins og marka má af
því að hörð klöpp er þar sem
bátarnir eru setlir á land og
er þar skora í klöppina eftir
bátskilina — og þó var þar
aldrei settur bátur með járn-
dragi.
Nú kemur engimi maður í
Seley.
Þar var áður æðarvarp en er
nú búið að vera. Það er víða
talað um að æðarfuglinn. sé að
Einar Friðriksson
hverfa, og fyrst ég minntist á'
það er rétt að ég segi það: ég
tel það vera byssunni að kenna*
Það eru margar byssur í land-
inu, og þeir sem skjóta fugla,
við sjó drepa flestir eitthvað af
æðarfugli.
líákarlaveiðar
— Hákarlaveiðarnar ?
— Þær voru almennt stunda S
ar frá því um krossmessu og.
fram imdir túnaslátt. Þá fóru
menn heim að sinna heyskapn-
imi. Stundum voru 2—3 bátar
í eftirlegu. Stundum voru há-
karlaveiðar hafnar í miðgóu.
— Hvar voru hákarlamiðin T
— Veiðin var stunduð beint
suður úr eynni. Það var erfitt
að róa með 4—6 báta utanboróa
en það var alltaf farið i land.
með straumfallinu og það látið
hjálpa til upp að eynni.
Þá fengust 60 Iúður
í einni lögn
— Lúðuveiðin?
— Hún var sótt sitt i hverja
áttina kringum eyna, .jafnvel
alla leið suður fyrir Brökur.
Hún var farin að minnka þegar
ég réri þar, Faðir minn sagði
mér að eitt sinn hefðu fengizt
þar 60 lúður á innan við 100
ki'óka í einni lögn. Það mun
hafa verið einhvertíma á timy-
bilinu frá 1860—1870. Þarna.
hefur verið litil lúðuveiði s’ðan
um aldamót. Útgerðin hefur líka
breytzt. Þorskaiínurnar þola
ekki lúðu.
Það þótti ákaflega mikil björgf
í bú að fá Seleyjaraflami, bæði
hákarl og rikling. Hann var
bæði notaður heima og seldur
upp á Ilérað.
Aldamótabyltingin
— Hvenær komu fyrslu vél-
bátarnir ?
— Svínaskálabræður keypti
fyrsta vélbátinn sem kom ti'
Reyðarfjarðar. Það mun hafa
verið um 1903—1901. Hann
fiskaði afskaplega vel fyrsta ár-
ið. En svo kom fiskileysi og
örðugleikar, einmitt þegar
menn höfðu lagt mest í útgerð-
ina.
Það urðu stórfelldar breyt-
iugar á þessum árum. Upp úr
aldamótunum var byrjuð túna-
rækt með hestverkfærum og
að bera slor á túnin, en.notk-
un þess áburðar jókst mjög
eftir komu vélbátanna því í\é-
Framhald á 7. síðu„ ]
r> r EL