Nýi tíminn - 20.09.1951, Blaðsíða 2

2) — NÝI TÍMINN — Fimmtudagiir 20. september 1951
Líkið í mýrinni.
Eins og okkur er öllum kunn-
ugt er Danmörk afburða auðug
af merkum fornminjum, en
enginn fundur hefur nokkru
sinni valdð slíkum æsingi í hug
um ma*ína og konulík, sem
fannst í mýri við Haraldskjær
nálægt. Vejle á Jótlandi. Hópur
manna var að grafa skurð í
gegnum mýrina 20. október
1835, þegar þeir sáu hönd og
fót á manni standa fram úr
©kurðveggnum. Þetta reýndist
vera konulík, sem hafði hald-
ið sér vel eins og smurlingur, í
klæðum úr ullardúk og yfir-
höfn úr loðskinni.
Það lá strax í augum uppi,
að slys hafði ekki orðið henni
að bana. Þvert á móti hafði
kcnan verð grafin í mýrinni að
yfirlögðu ráði og samkvæmt
fyrirframgerðrj áætlun. Það
sást af því, að hún var njörvuð
niður í kelduna með trékrók-
um, sem höfðu verið reknir nið
ur sinn yfir hvort hné og sinn
yfir hvorn olnboga en tveir við-
arteinungar vafðir þétt eir.sog
gjarðir, annar yfir brjóstið og
hinn yfir kviðinn, svo að hún
hefur ekki getað hreyft legg
eða lið. Líffærarannsókn færði
heini sanninn um það, ao hún
hefur verið lifandi meðan þann-
ig var um búið, og skurðgraf-
ararnir, sem fundu liana, sögðu
að á andlitinu hefði verið á-
takanlegur skelfingarsvipur,
augun hálfopin og augnaráðið
beinzt upp.
Gimnhildiu: sögð
fandÍR.
Vísindaleg líkrannsókn leiddi
einnig i ljós, að konan var um
fimmtugt, ljóshærð, heldur
gildvaxin og brjóstamikil. Hend
ur og fætur voru fingerð og
bentu ekki til að hún hefði ver-
ið vön erfiði. Líkið var seinna
flutt til Nikolaikirkju í Vejle
og lagt á líkbörur í fagurri eik-
arkistu, sem sjálfur Friðrik
konungur VI. borgaði. Fólk
gerði sér hópum saman ferð til
Vejle til að sjá hana. Hroða-
legar kringumstæður við fund-
inn gátu ekki annað en haft
djúp áhrif á fólk, og ekki dró
úr þeim, þegí.r alþýðlegur bæk-
lingur með nafninu ,,Líkið upp-
grafna“ og barmafullur af ó-
hugnanlegum útlistunum var
gefinn út sem „Bókmenntir til
skemmtunar dönskum vinnu-
stéttum“.
Ekki minnkaði forvitnin, þeg
ar mikilsvirtur sagnfræðingur,
N. M. Petersen prófessor, gaf
,út um sama leyti langa rit-
gerð, þar sem sýnt var fram á
það með miklum lærdómi, að
látna konan væri engin önnur
en Gunnhildur Noregsdrottn-
ing, ekkja Eiríks blóðaxar.
Fáir einstaklingar í scfeunni
hafa lilotið jafn ómjúka með-
ferð eftirkomendanna. I Is-
lendingasögum, rituðum eftir
hennar dag, er skýrt frá því,
að hún hafi verið galdranorn
af lappakyni og á hana voru
bornar allar þær þungu sakir,
eem ímyndunarafl almennings
eignar „vondu drottningunni" í
ævintýrunum. Hún fær Eirík
konung til að fremja bróður-
morð og undirferli, og síðan
feta sömu slóð. Eins og aðrar
galdranornir tekur hún sér að
hvílunaut sérhvern mann, sem
hún girnist, og galdrar hennar
verða að falli þeim, sem hafna
blíðu hennar.
Loks fær hún þá refsingu,
sem hún hefiir unnið til. Har-
aldur blátönn Danakonungur og
Hákon Noregsjarl lögðu saman
á ráðin, sem urðu henni að ald-
urtila. Hún fékk bréf frá Dan-
mörku, þar sem henni var boð-
Eftir
Haakeis Shetelig
1 júlí-ágúst hefti norð-
urlandáíímaritsins „The
Norsemán“, sem kemur
út á ensku í London, birt-
ist þessi grein eftir norska
fornleifafræðinginn She-
telig, prófessor í Osló.
ið að gerasfc drottning Haralds
konungs og lagði fagnandi af
stað. En jafnskjótt og hún sté
á land var hún handsömuð,
flutt á hrott og henni drekkt í
mýri, allt á einni nóttu.
Og nú var hún fundin í mýr-
inni við Haraldskjær, þessi
grimma og aftaka óskírlífa
Gunnhildur drottning, þessi
einmana mynd úr fornaldarsög-
unni. Petersen prófessor rakti
allt það, sem íslendingasögur
hefðu um hana að segja, tií að
sverta minningu hennar. Hann
hafði ekki miimsta grun um, að
þetta var allt saman tilbún-
ingur, í upphafi runninn undan
i'ifjum Egils Skallagrímssonar,
samtímamanns Gunnhildar og
mesta slcálds sögualdarinnar á
íslanai. Hann bar til Gunnhild-
ar bitran haturshng, og hann
•var fær um að láta það hatur
í Ijós með orðum, sem aldrei
fyrntust, því að hann var meist
ari kyngimagnaðs ríms og
liljómfalls.
Það er athyglisvert, hvernig
sagnaritarar héldu löngu síðar
áfram að prjóna við þetta, bara
með því að gefa ímyndunarafl-
inu lausan tauminn en án þess
að styðjast við neina raunveru-
Jega sagnageymd. Gunnhild-
ur var galdrakind, þessvegna
hlýtur hún að vera upprunnin
á Finnmörk og hafa unnið þar
fyrsta ódæðisverkið. Vegna
þess að hún var göldrótt hafði
hún konunginn' og sonu hans
á valdi sínu og bar ábyrgð á
öllu því illa, sem þeir voru sak-
aðir um. Ör hennar varð að
bana Hákoni góða í Fitjabar-
daga og innri rökvísi sögunn-
ar krefst þess, að lífi hennar
ljúki með hryllilegum og smán-
arlegum dauðdaga. Drekking í
mýri var mátuleg refsing fyrir
illgjarna norn.
Eldn heipild finnst.
Það skal sagt þeim til máls-
bóta, að hvorki söguritararnir
né Petersen prófessor gátu
haft vitneskju um nokkru eldra
heimildarrit, stutta Noregssögu
á latínu, sem fannst í bóka-
safni .á Skotlandi og P. A
Munch birti í fyrsta skipti ár-
ið 1850. Fyrst nú í ár er Halv-
dan Koth að þýða hana á
norskt nátímamál. Hún er fá-
kemur hún sonum hans til áðorð og heldur sér við stað-
reyndir og er rituð eftir beinni
gleymd en Konungasögurnar
sem eru ritaðar síðar og list-
rænni i byggingu.
Þarna er ósköp bláttáfram
skýrt frá því, að Gunnhildur
drottning hafi verið dóttir
Gorms gamla Danakonungs,'og
því hefur hún verið systir Har-
aldar blátannar. Við vitum ekki
hvar eða hvenær hún andaðist.
En við getum að minnsta kosti
slegið því föstu, að Haraldur
blátönn sendi lienni ekki biðils-
bréf til að tæla hana til Dan-
merkur. Þvert á móti fékk hún
hæli hjá bróður sínum eftir að
hún var orðin ekkja og synir
hennar börðust með dönskum
vopnum við Hákon góða til að
vinna aftur Noreg.
FoERmenjafræðin
fekur af skarið
Sögusögnin um hroðalegan
dauðdaga Gunnhildar drottning-
ar í mýrinni við Haraldskjær
hefur nýlega verið gersamlega
hrakin með rökum fornleifa-
rannsókna I miklu verki, „Old-
danske Tekstiler", er dr. Mar-
grethe Hald, safnvörður við
Þjóðminjasafnið í Kaupmanna-
höfn, hefur ritað. I þessari bók,
sem kom út fyrir jólin 1950
með löngum enskum úrdrætti,
er lýst nákvæmlega fjölda hlið
stæðra líkfunda í mýrum í Dan-
mörku á þeim hundrað árum,
sem liðin Cru síðan „Gunnhild-
ur drottning" fannst. Ljóst er,
að athyglin, sem sá fundur
vakti, hefur glætt skilning
manna á þörfinni fyrir að
skýra frá þeim svo að sérfræð-
ingar gætu kynnt sér þá. Áð-
ur hafði lögreglán hinsvegar
venjulega fyrirskipað greftrun
í kirkjugarðinum hið skjótasta
(og þess má geta, að einmitt
það gerðist í Noregi, þegar
svipaður fundur varð í Vester-
álen fyrir ekki lengra síðan en
1936).
Svo virðist, sem næstum öll
„mýra-líkin“ í Danmörku séu
frá fyrstu öld okkar tímatals
og næstu öldum á eftir, það er
að segja járnöld hinni fyrri,
löngu fyrir tíma Gunnhildar
drottningar. Eins og gefur að
skilja eru fundirnir stórmerk
viðbót við menningarsögu þessa
tímabils. Bók dr. Margrethe
Hald fjallar, eins og fyrirsögn-
in gefur til kynna, aðallega um
klæðaplöggin á líkunum, og all-
ur sá fróðleikur um spuna,
vefnað, flcttun, földun og út-
saum, sem þar er saman kom-
inn, er tvímælalaust náma nýrr
ar vitneskju fyrir alla þá, sem
um slíkt fjalla. Dr. Hald er
máske fróðust allra Evrópu-
manna um allar slíkar hannyrð-
ir og nægir að nefna eldra verk
hennar um danska klæðnaði frá
bronsöldinni.
Ég mun nú víkja að nokkr-
um kynlegum sérkennum, sem
fylgja hvað eftir annað lík-
imum í dönsku mýrunum. I
Huldremose nærri Randers
fannst kona grafin liggjandi á
bakinu með fótleggina kreppta,
hægri handleggurinn brotinn,
vinstri handleggurinn beygður
yfir brjóstið og bundinn ramm-
lega við bolinn, en á ská yfir
fcrjóstið lá stafur úr örvaviði.
I Borremose fannst kona ein
þrekvaxin, andlitið á henni
hafði verið kramið áður en
hún var lögð. í gröfina. Kon.u
við Auning var haldið niðri í
mosanum með trékrókum og
hælum á sama hátt og „Gunn-
hildi drottningu“. Karlmaður í
Borremose hafði reipi um háls-
inn, en þar að auki var hnakk-
inn knosaður og hægri lærlegg-
urinn brotinn. I Lykkegárden
fannst einnig karlmaður með
reipi um hálsinn og hægri hand-
legginn vantaði á hann. Stund-
um hefur aðeins afskorið konu-
höfuð fundizt í mýrunum. Það
er einnig einkennilegt, að sum-
ir karlmannanna hafa fundizt
naktir í mýragröfum sínum en
konurnar hafa allar verið al-
klæddár.
Bétfarfar germana.
Slíkir fundir eru margir í
Danmörku og einnig í Hollandi
og aðliggjandi héruðum Norð-
ur-Þýzkalands, og þeir eru vafa
iaust menjar um fornt réttar-
far, og þá skoðun styðja einnig
ritaðar heimildir. Rómverski
sagnaritarinn Tacitus segir
varðandi hégningarlög germana
á hans tímum, að svikarar hafi
verið hengdir, en fábjánum,
raggeitum og vansköpuðum
mönnum var drekkt í mýrar-
leðju undir knippum af lurk-
um og limi. Sömu aftökuaðferð
ir voru enn við lýði á víkinga-
öldinni og miðöldum og þá sjá-
um við einnig getið sérstak-
lega einkennandi atriðis, fórn-
arlömbin voru nefnilega hæluð
niður í mýrina, en það var var-
úðarráðstöfun gegn afturgöng-
um. Sömu hugmyndir liggja að
baki öðrum misþyrmingum, svo
sem að binda hendurnar á bak
aftur og brjóta úttimina.
Löngu síðar háfa í sögum og
sögnum geymzt minningar um
þessar frumstæðu myndir rétt-
Framhald á 7. síðu.
SaisSargærar
Það fer ekki ofsqgum af náð og hjartagæzku Bandaríkj-
anna. Á undanförnum árum hafa þau sem alkunnugt er bjargað
Islendingum upp úr eymd og volæði styrjaldaráranna á sérstæð-
an hátt, hafið viðreisn sem mótar nú líf hvers einasta alþýðu-
manns, sent okkur benjamínið og fórnað nokkrum verndarengla
sinna til vistar á þessu kalda landi. En þau hafa ekki aðeins
látið sér nægja að ala íslendinga og vernda eins og móðir barn,
heldur er nú einnig komið í ljós að þau búa í ríkum mæli yfir
umburðarlyndi hinnar góðu móður sem kann að fyrirgefa barni
sínu misgerðir.
Sá leiðinlegi atburður hefur nefnilega gerzt að ráðamenn
íslenzku þjóðarinnar hafa brotið alvarlega af sér gegn hinum
vestrænu vinum þrátt fyrir mjög innilega viðleitni til velþókn-
anlegs lífernis. Af fullkomnu ábyrgðarleysi hafa þeir sent Pól-
verjum járnarusl og sauðargærur, en hvorttveggja þessi vara er
hin brýnasta hernaðarnauðsyn og sauðargærur sérstaklega nyt-
samlegar í kalda stríðinu. Er þetta hátterni algerlega óskiljan-
legt, því auðvitað koma þær jarðbundnu röksemdir ekki til greina
að við höfum fengið frá Pólverjum í staðinn ekíki lakari nauð-
synjar én járn, stál og kol, eftir að vestrænir vinir höfðu neitað
okkur um þær afurðir. Að sjálfsögðu eiga athafnir íslenzkra
ráðamanna að mótast af hugsjón en ekki einhverjum hversdags-
legum verzlunarsjónarmiðum.
Eins og Þjóðviljinn skýrðj frá einn blaða koniu æðstu
ráðamenn Bandaríkjanna nýlega saman til að ræða þetta alvar-
lega afbrot, og þar lá að sjálfsögðu við borð að hætta allri
efnahags- og fjárhagshjálp til landsins eins og komizt var að
orði, og gott ef ekki að talka af okkur verndina líka. En sem
betur fór reyndust þessir ágætu menn búa yfir þeirri vináttu
sem umber allt og fyrirgefur. Er það táknrænt að þeir lögðu
sérstaka áherzlu á hinar jáikvæðu hliðar íslenzkra ráðamanna og
bentu sérstaklega á að þrátt fyrir misgerðir sínar hefðu þeir
þó ekki leyft „útflutning á vopnum, skotfærum, kjarnorkuhrá-
efnum eða hernaðarvörum til sovétblakkarinnar“. Með tilliti til
þess var ákveðið að fyrirgefa Islendingum í þetta sinn og að
halda áfram að hjálpa þeim „í þágu öryggishagsmuna Banda-
ríkjanna“ eins og komizt var að orði, svo sem eins og til að
afsaka umburðarlyndið. Hins er svo að vænta, enda ekkert
efamál, að ráðamenn Islendinga láti sór þetta að kenningu verða
og hætti af fúsum og frjálsum vilja að birgja hina austrænu
úlfa upp af sauðargærum.
Það er furðuleg staðreynd að ekkert annað blað en Þjóð-
viljinn skyldi minnast á þetta síðasta og fegursta dæmi
um vinsemd Bandaríkjanna í garð Islendinga. Það er engu líkara
en að þeir sem sízt sfkyldi búi yfir takmörkuðum skilningi á hinu
vestræna góðverki. En ef til vill stafar þetta af því að það
tekur dálítinn tíma að skipta um ham. Islenzku marsjallblöðin
hafa nefnilega haldið því fram undanfarin pr að það væri heit-
asta ósk þeirra að selja austrænum þjóðum sem mest af hvers
kyns vörum, einnig járnarusli og sauðargærum, og Bandaríkin
hefðu auðvitað ekkert við það að athuga, en hins vegar vildu
hinar illu austrænu þjóðir helzt ekki sjá neitt sem íslenzkt væri.
Þessi kenning lítur óneitanlega út eins og illa rifin sauðargæra
eftir síðasta miskunnarveitk Bandaríkjanna og skiljanlegt að
þeir sem duldust kunni illa við dagsljósið fyrst í stað. En þeir
munu venjast því eins og öðru.og nægilegt verður af öðrum
sauðargærum 1 landinu eftir að hætt verður við að senda þær
til þeirra þjóða sem hin umhyggjusama vestræna móðir hefur
vanþóknun á.