Nýi tíminn - 19.02.1953, Blaðsíða 7

Fimmtudagur 19 febrúar 1953 —■ NÝI TÍMINN -— (7,
í áliti hinnar dönsku hand-
ritanefndar, sem út kom fyrir
jólin í fyrra, viðurkenndu allir
nefndarmenn nokkur meginat-
riði úr röksemdum íslerdinga í
handritamálinu. Helzt þeirra
eru þessi:
1. Nefndarmenn telja það sjón-
armið „mjög þungt á met-
unum“ að handritin séu þjóð-
ardýrgripir íslendinga.
2. Öll íslenzk skjöl í víðasta
skilningi eru bezt komin á ís-
landi, bæði af því að þar
verða þau bezt hagnýtt og
engu síður samkvæmt venju-
legum grundvallarreglum
skjalasafna.
3. Sama gildir að mestu um ís-
lenzk pappirshandrit frá síð-
ari öldum, svo og önnur hand-
rit sem snúast eingöngu um
íslenzk efni. Þessi handrit
hafa framar öllu gildi fyrir
íslendinga og verða naumast
notuð neitt að ráði af öðrum
en þeim, og Dönum er lítill
akkur í að halda þeim í Dan-
mörku.
Þessar niðurstöður er rétt að
hafa í huga þegar liflð er á þá
mótmælaöldu gcgn afhendingu
handritanna sem risið hefur í
Danmörku siðustu mánuðins.
Beint tilefni hennar voru fregn-
ir um að danska stjórnin myndi
þá og þegar leggja fram frum-
varp um lausn handritamálsins.
Þetta frumvarp er ókomið enn,
og skal engum getum að því
leitt hvort það er að 'kenna mót-
mælum þessum eða öðrum or-
sökum.
Einn þeirra manna sem sæti
áttu í handritanefndinni, pró-
fessor Carsten H0eg, reið á vað-
ið í kjallaragrein í Berlíngske
Aftenavis 26. 11. sl. Hann gerði
þar skilmerkilega grein fyrir
mótbárum þeirra nefndarmanna
sem andsnúnir voru afhendingu
handritanna, dró saman rök-
semdii þeirra úr nefndarálitinu,
án pess að bæta neinu verulegu
við. Grein hans er að því ieyti
frábrugðin flestum þeim grein-
semdirnar eru tvenns konar:
Annars vegar er vitnað til al-
þjóðlegs eðlis vísinda og þeirrar
reglu að söfn eigi að vera þar
sem þau eru komin; fræðimenn
geti notað handritin engu síður
í Höfn en á íslandi, íslenzkum
lesendum megi á sama, standa
hvar handritin séu, þar sem þeir
hafi þeirra engin bein not, held-
ur fái efni þeirra í útgáfum.
Hins vegar er haldið fram eign-
arrétti Dana á handritunum og
talið óréttmætt að hrófla við
erfðaskrá Arna Magnússonar.
Þessar röksemdir eru ekki
nýjar og þarflaust að ræða þær
frekara hér; m. a. má vísa til
greinar Jóns prófessors Iielga-
sonar um Árnasafn og vísind.in,
sem birtist í Politiken haustið
1950, og á íslenzku í Tímariti
Máls og menningar 1950. Sumt
í þeim stangast auk þess bein-
línis við það sem handritanefnd-
in varð sammála um, eins og
áður var sagt.
■ En nú kom hver greinin af
annarri í dönskum blöðum, og
ýmsir menn létu til sín heyra
sem ekki er vitað að hafi látið
sig þessi mál miklu skipta áður
fyrr. Hér er þess enginn kostur
að rekja þessar • greinár í ein-
stökum atriðum, enda hef ég
ekki séð þær allar. Eitt er þó
sameiginlegt með flestum þeim
sém mér er kunnugt um. Reynt
er að færa rök að því að hand-
ritin séu engu síður þjóðardýr-
gripir Dana en íslendinga,
að gildi þeirra fyrir þjóðlega
danska menningu, tungu þeirra
og bókmenntir, sé svo stórkost-
- legt að ekki komi til mála að
láta þau af hendi. Sumir grein-
• arhöfundar reyna að gera sem
minnst úy islenzkum uppruna
handritanna, ei’u margorðir um
„samnorrænan menningararf“
Ný s/óimrmið
í hnnóritamnlinu
EFTIR JAKOB BENEDIKTSSON
Jakob Benediktsson vann árnm saman í Árnasafni að
rannsókn og útgáfu handrita. Myndin er tekin af hon-
um við skriíborð hans í safninu.
háskólinn, konunglega bóka-
safnið og Þjóðminjasafnið. í
sýningarskrána skrifa þrír pró-
fessorar og fyrrverandi ríkis-
, bókav.örður. D.ana inngangs.prð,
sem síðar verður lítillega vikið
• 4v,- .(ti lOu'.'.flO lTiiittBitnil'
að. Sýningin var opnuð 17. jan.
og stendur enn. Hefur íslenzk-
um handritum ekki í annan tíma
verið- sýnd slík virðing' í Kaup-
mannahöfn.
Lítum nú snöggvast á nokkur
dæmi urn þennan nýja málflutn-
ing danskra fræðimanna. Pró-
fessor Kaare Gi’pnbech (Berl.
Aftenavis 3. 12.) heldur því
fram að tilviljun hafi ráðið því
að vitnpskjan um fornsögu
Norðurlandaþjóða hafi varð-
veitzt bezt í uppskriftum í af-
skekktum sveitum Noregs og ís-
lands, og að tilviljun hafi enn
fremur ráðið því að handritun-
um var saínað í höfuðborgum
Danmerkur og Svíþjóðar þat
sem menn voru glöggskyggnast-
ir á gildi þeirra og höfðu bezt
tök á að rannsaka þau; handrit-
in séu eins mikils virði fyrir
dönsk) eða (aðeins einu sinni)
þjóðlegan söguskilning Dana og
annarra Norðurlandaþjóða. Má
þetta heita einkennilegur sögu-
skilningur.
Prófessor Louis Hjelmslev
(Politiken 8. 12.) segir m. a.
að handritin séu skrifuð
„áður en íbúar Norðurlanda
skiptust í þjóðir, og þau eru
skrifuð á vestrænum mállýzkum
tungumáls sem samtímamenn
kölluðu danska tungu, og siðar
var með góðu og réttu heiti
nefnd fornnorræna (oldnord-
isk)“. Þecta er býsna hörð kenn-
ing hjá prófessor í samanburð-
armálfræði. Nokkur huggun má
það vera okkur íslendingúm að
af þvi að hafa verið valin til
heimilis þessara norrænu dýr-
gripa.“
Einna dýpst tekúr prófessor
PauJ Y- Ruþow ,í.Árjnn,i. (BprL
Aftenavis 3. 1.). Hann skrifar
smusrii <>»».* favipíiri nnToi
grein með fyrirsögpinni: „Vor
stþrste nationale Skat“ (Mestu
þjóðardýrgripir vorii’) og frem-
ur þar það afrek að skrifa heila
gi’ein um handritamálið án þess
að orðin ísland eða íslenzkur
komi þar nokkurs staðar fyrir;
handritin eru ,,vor“ (þ. e.
,,oldyordisk“. Hins vegar full-
yrðir prófessorinn að Árnasafn
sé það bezta sem Danir eigi,
fyllilega eins mikils virði og
Glyptotekið, Listasafn ríkisins
í svipuðum tón skrifar dr.
Vilh. la Cour (Berl. Tid. 18.1.).
Hann nefnir að vísu íslenzk
handrit, en talar um að á sýn-
ingunni sé úrval „hinna dönsku
bókadýrgripa sém íslendingar
heimti að sé skilað“. Kenningin
um samnorrænt eðli handrit-
anna er up’pistaðan í greininni,
ritin kölluð „fornnorræn .verk
á íslenzku“ og ,,norrænar arf-
sagnir í íslenzkum gerðum.“
í sýningarskránni skrifar próf.
Paul Diderichsen urh gildi ís-
lenzku handritanna fyrir dönsk
visindi og gildi danskra vísinda
fyrir íslenzku handritin. Sú
grein er. rituð- af meiri hógværð
sgnnsýni en obbinn af því
sem hér hefur verið rætt um. Þó
er reyndin sú að þar ber lítið á
hlutdeild íslendinga í útgáfu-
starfsemi, en hlutur danskra
fræðamanna stundum dreginn
frekara fram en góðu hófi gegn-
ir. Það er t. d. hæpið orðalag
þegar sagt er um fyrstu dönsku
fræðimennina sem íslenzkum
handritum sinntu að þeir hafi
,,fyrstir ráðið fram úr óljósri
skrift hinna dökku skinnböka
með aðstoð íslenzkra stúdenta “
Jleðal þeirra handrita sem Danir lialda sérstaka sýningu á er
fornt brot úr Sturlungu, og hefur jiað verið klippt í fatasnið.
Social-Demokraten komst svo að orði um brot þetta 19. jan. s.I.
að það sýndi „hversu illa mörg hinna dýrmætu fornu rita liafá
verið leikin, áður en þeim var safnað saman um gervalla
Eyrópu“ (!)
sem varðveittur sé í þ^im; enn
fremur sé þarna um að ræða
fjöregg danskra vísinda í húm-
anistiskum fræðum, sem Hafn-
arháskóli eigi að þakka forustu-
aðstöðu í norrænum rannsókn-
um.
Til frekari áréttingar þessum
skoðunum hefur svo verið efnt
til sýningar á íslenzkum hand-
ritum í Þjóðminjasafninu
danska, og standa að sýningunni
prófessorinn bætir við: „Áhug'-
inn á fornnorrænum handritum
er engan veginn sérstakur fyrir
Dani. Sé um þetta spurt verður
svarið, að.Noregur og ísland eru
í nánari andlegum tengslum við
sum, en önnur eru nátengdari
sögu Svíþjóðar og Danmerkur."
Niðurstaðan er þessi: „Hand-
ritin og efni þeirra eru samnor-.
ræn' andleg eign, og Kaup-
mannahöfn getur vei’ið hreykin
og Þjóðminjasafn Dana saman-
lögð. Því miður virðast dönsk
stjórnarvöld ekki vera né hafa
verið á sömu skoðun, a. m. k.
er smávegis munur á þeim fjár-
framlögum sem þessar stofnanir
hafa fengið og því fé sem varið
hefúr verið til Árnasafns og út-
gáfu handrita þaðan. Sam-
kvæmt kenningu prófessorsins
,,óx lífs- og skilningstré vort
upp af hinum árnamagnæönsku
fræjum“. Hitt gleymist í grein-
inni að sé þetta rétt um menn-
ingu þjóðar sem aldrei hefur
haft nein verUleg not handrit-
anna nema í þýðingum, hvað
mætti þá segja um gildi þessara
bókmennta fyrir íslendinga, sem
enn lesa þær óþýddar? Rétt er
að geta þess að þessi grein hefur
þótt með slíkum ágætum að hún
cr prentuð- upp óbreytt í sýn-
ingarskránni sem áður ge'tur
um.
þar sem vitað er að þessi sömu
fræðimenn kunnu sama sem
ekkert í íslenzku og voru tæp-
lega stautfærir á islenzk hand-
rit.
Tilgangurinn með öllum þess-
um skrifum og fleiri slíkum er
auðsær. Andstæðingar íslend-
inga í handritamálinu treysta
því ekki að mótbárur þær sem
komu fram í áliti handrita-
nefndarinnar muni duga til þess
að ráða úrslitum, og þeir treysta
sér ekki til að andmæla þeim
röksemdum ísl. sem handrita-
nefndin féllst á. Þeir reyna því
að æsa upp almenningsálit gegn
afhendingu handritanna á þeim
grundvelli að hér sé um að
ræða danska þjóðardýrgripi,
sem hafi ómetanlegt gildi fyrir
danska menningu, og að heiður
danskra vísinda sé undir því
kominn að handritin verði kyrr
þar sem þau eru. Þess vegna er
ekki reynt að ræða málið með
hógværð og skynsemi, heldur
slegið. fram staðhæfingum eins
og þeim sem tilfærðar hafa ver-
ið hér að framan. Þær eru þess
eðlis að ekki er ástæða til að
ræða þær frekara í íslenzku
blaði. Hins vegar má fyllilega
búast við að þær geti haft áhrif
á danskan almenning, sem á
þess engan kost að meta sann-
leiksgildi þeirra eða gera sér
ljóst að þegar tilfinningarnar
ráða, geta kunnir fræðimenn
engu siður en aðrir sett fram
fullyrðingar sem þeim myndi
veitast erfitt að standa við á
fræðilegum vettvangi.
Jakob Benediktsson.
Brezka stórblaðið Manchest-
e'r' Guardian ræddi nýlega úr-
slitak.osti Dulles, utanríkisráð-
herra Bandaríkjanna, til A-
bandalagsríkjanna í Vestur-
Evrópu. Hafði Dulles hótað því
að allri dollaraaðstoð yrði hætt
ef ekki væri orðið tryggt í
aprílbyrjun að samningarnir
um stofnun Vestur-Evrópuhers
yrðu staðfestir.
Manchester Gnardian segir
um þetta, að ekki sé viturlegt
að hafa í frammi slíkar hótan-
ir. Aðstæðurnar í Vestur-
Evrópu geti breytzt svo á.
næstu mánuðum að Evrópu-
hershugmyndin verði ófram-
kvæmanleg í sinni núverandi
mynd.
Húsmœðrum
ber orlof
s.
Nefnd, sem norska stjórnin
skipaði til að kynna sér þörf-
ina fyrir og möguleikana á ár-
legu orlofi húsmæðrum til
handa hefur nú skiiað áliti.
Segir þar ao ekki sé áhorfs-
mál að húsmæðrum verði að
tryggja orlof eins og öðru
vinnandi fólki.
Fai°a vestwr
Þeir Helgi Elíasson fræðslu-
málastjóri og Jón Emil Guð-
jónsson skrifstofustjóri Bóka-
útgáfu Menningarsjóðs eru
farnir til Bandaríkjanna í
boði Eandaríkjastjórnar. Munu.
fræðslumálastjóri kynna sér
skóla, fræ&slu og mánningar-
má' <"1 .Tón Emú bókaútgáfu,
fræðslumál og skóia. Þeir munu
fara víða um Bandaríkin og
dvelja þar f þrjá mánuði;’