Nýi tíminn - 05.03.1953, Side 3

Fimmtudag'ur 5. marz 1953'— NÝI TÍMINN — (3
Á rústum
bingræðisins
Sumarið 1937 lá leið mín
oft til Ríkisþinghússins í Ber-
lín. Eg vár að snudda þar í
bókhlöuii hins. gamla rikis-
þings, einhverju ágætasta
bókasafni, sem ég hef augum
litið. Þegar þinghúsið brann
hafði bókasafnið ekki skadd-
azt neitt, og af einhverjum
óskiljanlegum ástæðum virt-
ist hafa gleymzt að ,,sótt-
hreinsa" það, ekkert eftirlit
með því, hvaða bækur menn
handfjötluðu, svo sem tíðk-
aðist á Prússneska ríkisbóka-
safninu. 1 þessu safni var
einstök vinnukyrrð, friðaður
reitur utan við liávaða og er-
il hinnar nazísku höfuðborg-
ar þriðja ríkisins.
Dag einn í september rakst
ég á hóp, jnanna, karla og
kvenna, er voru að skoða
þinghúsið, og var leiðsögu-
maður með þeim. Eg slóst
í förina. Leiðsögumaðurinn
sýndi okkur bygginguna hátt
og lágt og túlkaði allt, sem
fyrir augu bar. Að lokum
komum við í sjálfan þingsal-
inn, þar sem allt var brunnið,
sem brunnið gat, naktir vegg-
ir og stálraftar einir eftir.
Þegar við höfðum horft um
stund á eyðilegginguna, sneri
leiðsögumáðurinn sér að okk-
ur með þeim þýzká ræðu-
mannshátíðleika nazista, sem
minnti mig jafnan á of stór-
an fána, sem dreginn er á of
litla stöng, og sagði þessi orð:
Frúr mínar og herrar! Þann
ig mundi Þýzkaland líta út í
dag ef kommúnisminn hefði
komizt til valda. En Foring-
inn tók réttstundis í taumana
og afstýrði þvi!
Áhorfendurnir virtust flest-
ir vera utan af landi, í kynn-
isför í höfuðstaðnum, meiri-
hlutinn konur. Eg sá hroll-
inn hríslast um þetta þjó-
mikla kvenfólk, þegar leið-
sögumaðurinn mælti þessi orð,
og það horfði skelfdum aug-
um á kolaðar rústir hins
þýzka þingræðis. Þá var þess-
ari kennslustund í alþýðlegri
stjórnmálafræ'ðslu nazismans
lokið. Úti var steikjandi sól-
arhiti. Þó var hálfgerður
hrollur í mér. Eg minntist
vetrarmorguns í Kaupmanna-
höfn fvrir fjórum árum, er
ég las á ,matarseðlum‘ dönsku
blaðanna, að eldur væri uppi
i ríkisþinghúsinu þýzka. Þá
vissi ég að vargöld var geng-
in í garð.
Torleiði
valdabaráttunnar
Lokaskeið Weimarlýðve'dis-
ins er markáð látlausum
kosningum. Frá sept. 1930 til
nóv. 1932 voru þýzkir kjós-
endur k.vaddir 7 sinnum að
kosningaborðinu, þrisvar var
kosið til ríkisþingsins, tvisvar
var kosið um forsetaembættið
og einu sinni til Prússneska
þingsins. í kosningunum 1930
lilaut nazistaflokkurinn um
6V2 millj. atkv. — 18,3%
greiddra atkv. Á öndverðu ári
1932 skyldi kjósa um forseta
þýzka ríkisins. Þá vom fjár-
mál nazistaflokksins í kalda
koli. Göbbels krotaði þessar
fjármálahugleiðingar í dagbók
sína 5. janúar 1932: „Allstað-
ar vantar fé. Það er mjög
erfitf að komast yfir peninga.
SVERRIR KRISTJÁNSSON:
o e
27. FEBRÍIAR1933
Enginn vill veita okkur lán.
Þegar maður hefur náð völd-
um getur maður fengið pen-
inga eins og sand, en þá þarf
maður þeirra ekki iengur“.
En mánuði síðar, 8. febrúar,
kvéður við annan tón: ,,Fjár-
Sama dag leysti von Papen
ríkiskanzlari upp þingið og
boðaði til nýrra kosninga. 1
þessum nóvemberkosningum
kom j Ijós, að nazistaflokkur-
inn hafði þá þegar komizt
eins liátt og unnt var í frjáls-
Hitlei's þurfti að komast að
ríkisjötunni, þar sem hann
gæti „fengið peninga eins og
sand“, svo sem Goebbels. hinn
bæklaði áróðursleiðtogi flokks
ins, hafði orðað það. Hið
þýzka ríkisvald var farið að
Bálköstiir og íkveikja
málin batna með hverjum
degi. Fjárhagurinn er raun-
verulega tryggður fyrir kosn-
ingabaráttuna".
Hvað hafði skeð á þessum
mánuði? Fritz Thyssen, foi'-
ustiunaður þýzku Stálsamsteyp
unnar, hafði boðið Hitler að
flytja ræðu í Iðjuhöldaklúbbn-
um í Dusseldorf, höfuðborg
þýzkrar stáliðju. I ræðu þess-
ari flutti Hitler stóriðjuhöld-
um Þýzkalands efnahagslegan
gleðiboðskap nazismans. Plann
gyllti fyrir þeim gróðann af
stórfelldri hervæðingu ríkis-
valdsins. Hann bauð þeim
vemd stormsveita sinna, upp-
rætingu marxismans, einlita
„lífsskoðun" nazistaflokksins.
Iðjuhöldar Þýzkalands, tröll-
riðnir efnahagslegri og . póli-
tískri kreppu, opnuðu budd-
una og helltu milljónum ríkis-
marka í mjóslegna fjárhirzlu
nazistaflokksins. Hinn póli-
tíski árangur þessarar fjár-
veitingar kom fram eftir aðra
lotu forsetakosninganna: Hitl-
er hlaut HVo millj. atkv. eða
36,7% allra greiddra atkv.
I júlímánuði 1932 voi'u háð-
ar ríkisþingkosningar. Nazista
flokkurinn sópaði til sín 13,
700,000 atkv. eða 37,3% af
öllum greiddum atkv. Hitler
stóð á hátindi kosningasigra
sinna. 230 nazistar höfðu
ruáð setu á ríkisþinginu, naz-
istaflokkurinn taidi um 1
midjón félaga, en hálfvopnað-
ar Árásarsveitir og Vernd-
arsveitir flokksins — S. A.
og S. S. — voru um 400,
000 talsins. I allri stjórnmála-
sögu Þýzkalands hafði aldrei
verið uppi svo voldugur flokk-
ur né flokksleiðtogi sem naz-
istaflokkurinn og Adolf Hitl-
er. En enn var leiðin löng
að a’gerum meiríhluta á þingi
og meðal kjósenda. Og reynsl-
an sýndi, að sú leið var aldrei
gengin á enda..
■©fsi nazista gerðist nú
mikill. Hitler krafðist vald-
anna fvrir sig og flokk sinn
og engar refjar. En hin póli-
tíska klíka íhaldssamra aðáls-
manna, von Papens og von
Schleichers, er héldu vörð um
hinn hálf e'liæra ríkisforseta,
Hindenburg, var því með öllu
fráhverf að veita „liðþjálfan-
umf .þau völd. er hann krafð-
ist. Hann vildi völdin ölp —
eða ekkert.
Hinn 12. sept. 1932 kom
Ríkisþingið saman til fundar.
um kosningum. Nú tók að
síga á ógæfuhlið hjá honum
— niður í öldudalinn. Plann
missti 2 milljónir atkv., en í
sama mund greiddu hartnær
6 millj. manna Kommúnista-
flokknum atkvæði. Þýzkur
almenningur tók nú stefnu í
raunverulega byltingarátt,
veiklast andspænis hinum
miklu félags'.egu átökum stétt-
anna í kreppu og atvinnu-
leysi. Nazistaflokkurinn naut
slíks alþýðufylgis, að hann
einn gat hresst við hrtmjandi
stoðir þess. Því verða nú á
næstu vikum sviðskipti í sögu
Þýzkalands. Leikurinn fer
menn tóku að strjúka stjórn-
málablekkingu nazismans af
augum sér.
,,Þú skreiðst til
valda eins og
refur“
Fyrirbrigði sögunnar eru oft
æði skrýtin. Sigur Hitlers í
sumarkosningunum 1932
færði hann fjær pólitísku
maj'kmiði ha.ns. Ósigur ha'ns í
nóvemberkosningunum sama
ár geroi valdatöku hans að
knýjandi nauðsyn fyrir yfir-
stéttir Þýzka'ands. Flokka-
kerfi borgarastéttarinnar var
orðið svo riðlað, aff viðbúið
var, að hún mundi missa allt.
taumhald á. þjóðinni í fleiri
frjálsum kosningum. Allar lík-
ur bentu til þess að atkvæca-
missir nazistaflokksins yrði
að pólitísku skriðuhlaupi, ef
ekki tækist með einhverju
móti að koma honum að völd-
um. Hið soltna flokksbákn
fram að tjaldabaki, pólitískir
undirhyggjumenn, slægvitrir
samningamenn hefja sína
ílóknu svikarnyllu í þeim til-
gangi að lguma Hitler og
flokki han^ að þeim völdum,
sém sýnilegt var, að þeir
fengi ekki náð með áhlaupi
og beinni sókn.
' Fjármálamenn og iðjuhöld-
ar Þýzkalands sóttu það nú
æ fastar, a£ tlitler yrði feng-
in völdin í hendur. Kurt von
Scliröder, bankastjóri í Köln,
einn áhrifaríkasti fjármála-
maður vesturþýzkrar stóriðju
átti leynilegan fund með von
Papen og Hitler, 4. jan. 1933,
á heimili sínu í Kö’n. Þar
urðu pólitískar sættir með
Papen og Hitler, en von
Schröder tók að sér að sjá
um greiðslu á flokksskuldum
Hitlei’s, sem námu milljónum
ríkismarka. Hinn 22. janúar.
hófust samningar milli Hitlers
og Ilugenbergs foringja Þjóð-
ernissinnaflokksins, er var
hvorttveggja í senn fulltrúi
síóriffju og stórbúskapar hins
prússneska aðals. Fyrir at-
beina Oscars von Hindenburg,
sem var sonur forsetans,
tókst Hitler að tryggja sér
stuöning og samþykki ríkis-
hersihs. Þá var björninn unn-
inn. Hinn 30. janúar skipaði
Hindenburg Adolf Hitler
kanzlara Þýzkalands.
,,Þú ríki r eins
i • f * *
og Ijon
Fyrir pólitíska refskák
þeirra þriggja máttarvalda,
sem drottnað hafa i Þýzka-
landi síðan ríkið sameinaðist:
stóriðiju, junkaraaðals og
hers, komst Hitler í valda-
sessinn. Hinir borgaralegu
stjómmálaleiðtogar, sem
höfðu sett upp refskákina,
Papen og Hugenberg, þóttust
þess fullvissir, að þeir mundu
hafa ráð Hitlers í hendi sér
í ríkisstjórninni. Ætlun þeirra
var að beizla hina pólitísku
orku, sem fó’gin var í alþýðu-
fylgi nazistaflokksins, hinni
fjölmennu þýzku smáborgara-
stétt, hástéttum Þýzkaiands
til framdráttar og tryggja
sjálfum sér örugg stjóm-
málavöld. Þessum hástéttum
brugðust heldur ekki von-
ir í þeim efnum. Stóriðjuhöld-
ar, fjármálajöfrar og júnkar-
ar áttu á næstu árum eftir að
lifa mikla veiz’ugleði. En hið
langsoltna foringjalið nazista
flokksins, að meglnþorra vax-
ið upp í rennusteinunum, var
hart á stalli. beit og sló, svo
að hinir kynbornu gæíingar
fengu vart haldizt við jötuna.
Þegar nazistar höfðu loks náð
langþráðu marki hugsuðu þieir
um það eitt að velta sér í
vö’dunum, að skapa sér slíkt
flokkseinræði, að þeir gætu
skammtað liinum eldri vald-
höfum í stjórnmálum og em-
bættum rikisins fóðrið af
naumleik og náð.
Daginn eftir valdatökuna
ákvað hin nýja ríkisstjórn að
leysa upp ríkisþingið og efna
til nýrra kosninga. Nú skyldi
berja meirihluta þýzku þjóð-
arinnar til ásta við nazism-
ann, því að hans var nú
bæði mátturinn og dýrðin.
Gcering sem nú var orðinn
innanríkisráðherra Prússlands
og stjórnaði því fjölmennasta
lögregluliði ríkisins, bauð
iðjuhö’dum Þýzkalands til
veizlu í embættishöll sinni í
Berlín, 20. febrúar. Þar voru
meðal tiginna gesta Krupp
von Bohlen, Voegler frá Stál-
samsteypunni, Schnitzler og
Basch frá I. G. Farben-sam-
steypunni. Hinn digri mála-
liðsforingi sagði hinum auð-
ugu veizlugestum, að nú yrðu
þeir að gcfa í kosningasjóð-
inn, en huggaði þá njeð því,
að sennilega yrðu þetta síði-
ustu kosningar, sem háðar
yrðu næstu tíu ár að minnsta
kosti, sennilega næstu hundr-
að ár. Krupp von Bohlen
flutti þakkarræðu og siðan
skutu veizlugestirnir saman 3
milljónum marka til að kósta
kosningasigur nazistaflokks-
ins.
Þannig var allt reiðubúið
af hálfu höfðingjanna og
málaliðsins í þjónustu þeirra.
Þó skorti enn eitt á. Hinn 31.
janúar skrifaði Goebbels þessi
orð í dagbók sína: ,.Á ráð-
stefnu með Foringjanum ber-
Pramhald á 11. síðu.
íKí.UíÖuD -i.'faJ-'OBlí ,n<x: ’go mibíi r JS .r.i líþr~.u i ruín .1 ,;íósJí.vjÍt/ ig. il ,
.íuíalrf'boro3 ijiðta'-ijsðánlil "nmajíiir t- ó.c di-.uunM oH i;ö..j €eoí,.tiL4 iiA iiiJH
: ii xrgæió u/aoj i : .ti'i 1 jjaox!. u v jcfuuji ti insií
.nór aóig -siirtmv. ge raæé. |ú ða.Uon §o s u3 nig;-L jnov