Nýi tíminn - 02.04.1953, Síða 5

Fiimntudágur 2. apríl 1953 — NÝI TÍMINN _____ (3
Löngum höíum við beðið eft-
ir nýjrnn íeikxitum íslenzkum,
rennt vonaraugum í allar áttir;
en skáldin hafa þagað, þurft
í öraiur horn að líta. Nú hefur
Davíð Stefánsson rofið þögnina
og væri betur að önnur skáld
fseru að daemi hans. Hið nýja
leifcrift Daivíðs er alþýðiegur
söguleikur líkiegur til nokk-
urra vinsætda, en hlýtur þó að
bregðast ' ýmsra vonum.
,JLandið gleymda" fj allar um
Hans Egede, tniboð hans og
íandnám á Grænlandi, og hafa
blöð og útvarp keppzt um að
kynna landslýðnum efni leiks-
ins. Enginn skyldi ámæla skáld
inu þótt það sæki yrkísefni sitt
til annarra þjóða, en að ó-
reyndu hefði naátt ætla að ís-
lenzk saga og íslenzk stórmenni
myndu því hugstæðari. Leikur-
inn virðist fremur við hæfi
Norðmanna en íslendinga, og
sannarlega er hann ekki Dön-
um ætlaður — afstaða höfund-
árins til frændþjóðanna virðisf
ekki laus við hlutdrægni, allir
Norðmenn í leiknum eru hin
mestu valmenni, en Danir flest-
ir fantar eða heimskingjar eða
livoritveggja, og var þó H-ans
Egede danskur. í íöðurætt og
sá er lagði -grundvöilinn lað yf-
irráðum Dana -á Grænlandi.
Þættimir eru fjórir, en atrið-
-in ekki fær-ri en sextán að tölu,
og hefst leikurinn í Bergen þá
er Hans Egede býst til Græn-
lándsferðar, hann á -að mæta
úrtölum og -spotti, en konung-
-ur leysir síðast vanda hans. Við
Grænlandsstrendur lendir skip
hans í æmium háska, en. kemst
-lóks til strandar heilu og
höldnu; og séra Egede hefur
þegar trúboð meðal hinna frum
stæðu og þeldökku íbúa, þótt
ekki skilji h-ann orð ;í tungu
þeirra, og verður brátt ágengt.
Harm á andstöðu iað mæta af
liendilangakokksins, andapraste-
■ins, en brýtur hana á bak aít-
ur með hörku. Konungur send-
ir landstjóra til 'Grænlands, her-
menn og fáeina óhugn-arilega
landnema — tuktliúslimi og
dækjur úr Iva-upinhafn, þessar
ráðstafanir eru Hans Egede itil
angurs og ama og Grænlend-
ingum til bölvunar einnar. Ný-
lendan borg-ar sig ekki og kon-
ungur leggur han-a niður, en
Háns Egede er kyrr á Græn-
landi og lætur ekki bugast,
reynir jaínvel að búa til gull
til þess að geta haldið fram
starfi sínu, en þær tilraunir fá
voveiflegan enda. Ógæfan dyn-
ur yfir, hræðileg drepsótt berst
til landsins með ungum Græn-
lendingum er presturinn sendi
til Hafnar, fó-lkið hrynu-r niður
sem hxáviði, presthjónin -gera
allt sem þa-u megna til hjálp-
ar. F-rú Geirþrúður örmagnast
og deyr, en maður hennar fyll-
ist örvæntingu og hörðu sálar-
stríði, h-ann þolir ekki að hlýða
á orð drottins, sér víti -gín-a við
fótum sér, er ekki mönnum
sinna-ndi. Loks s-tígur hann upp
frá helju og öðl-ast af nýju trú
á lífið og guð, og lýkur þar
sjónleik Davíðs Stefánssonar,
en bæta má því við að Hans
Egede fór litlu síðar úr Græn-
1-andi og lagði í skilnaðarræðu
sinni út af orðum spámannsins:
„Ég hef þreytt mig til einskis,
eytt -krafti mínum rtil ónýtis og
árangurslaust“.
Allt eru þetta sögulegar stað-
reyndir, og verður ekki annað
sagt en skáldið reki trúlega
ÞJÓÖLEIKHÚSIÐ
EFTIR DAVÍÐ STEFÁNSSON FRÁ FAGRASKÓGI
LEIKSTJÓRI LÁRUS PÁLSSON
Lokaatriöí lciksins. — ITans Egede (Jón Sigurbjörnsson) í forgrunni fyrir miðju.
feril hins grænlenzka postula.
Um smávægileg -afbrigði verð-
ur hér ekki rætt, og va-rt er
það tiltökumál þó að sumar af
orðræðum eskimóa látd ekki
sennileg-a í eyrum. Og þó víkur
skáldið frá sögunni í veru-
legum atriðum, gerir Hans
Egede að róttækum nútíma-
manni í skoðunum, leggur hbn-
um í munn hugsanir okkar
tima; og trú hans virðist jafn-
vel skyldari nýguðfræði tuttug-
ustu aldar en rét-ttrúnaði á
dögum hins miki-lhæfa trúboða.
Hans Egede telur eskirnóa jafn-
góða hvitum mönnum, vill að
þeir stjómi sér sjálfir, stofni
s>itt eigið riki: Grænland fyrir
Grænlendinga er stefna hans.
Og hann er í eðli sínu ósvikinri
byitingamaður, hatar einveldið
af öUum sínum skapþunga,
kallar það „glæpastjórn",
„vopnaða villimennsku“, og
úr uppreist hans verður ekk-
ert, sem ekki er heldur von,
hann verður að láta sér nægja
orð í athafn-a stað.
Auðsær er hinn listrænj til-
gangur skáldsins. Hugur Da-
viðs Stefánssonar fylgir þeim
kúguðu og snauðu, hann vlll
berjast gegn „lygi og mann-
vonzku, ofbeldi og þrælkun,
ótta, örbirgð, hatri og styrj-
öldum,“ svo höíð séu orð pró-
fessorsins í leiknum. En. til
þess verður hann að gera séra
Hans -Egede að skoðanabróður
sínum og talsmanni, en auðn-
ast -alls ekki að beygja hann
undir vilja sinn, treystist ekki
til að ganga í berhögg við sög-
una þegar á reynir, en Hans
Egede var í öllu baim sinnar
tiðar. Skáldinu tekst ekki að
verulegu leyri að fella hið stór-
brotna og viðfeðma efni í
dramatískar skorður, drepur á
þannig mætti lengi telj'a. En
mörg vandamál og stór, en
brýtur þau ekki til mergjar;
hverfur frá þeim jafnharðan, ■
þeim sem á hlýða -reyniist torvelt
að átta sig, vita sjaldn-ast hvert
er stefnt; og liarmsagia post-
ulans orkar minna á hugi
þeirra en -efni standa til. Verk-
ið skortir uppistöðu, meginhu-gs
un. er tengi saman hin fjöl-
mörgu atriði, það er höfuð-
galli þes&a leiks. Meira eða
minna sundurlausar verða
myndir þær sem skáldið dregur
upp af lífi Hans Egede,
baráttu hans og sálarstríði.
Ærið misjafnar eru myndir
liessar, en af sumum þeirra má
ráða næmt auga Davíðs Stef-
ánssonar fyr-ir leikrænum áhrif
um og því er vel má fara á
sviði. Hugþekk og minnisstæð
er landgangan á Grænlandi, en
særingar andaprestsins seið-
sterkasta atriði -lei'ksins, og má
þar igleggst þekkja hið ágæta
skáld. Endir leiksins er geð-
felldur og talsvert skáldlegur,
en lítt í röklegu samhen-gi við
það sem á undan er komið,
eftir honum -að dæma mætti
ætla leikritið hugvekju út af
þeim orðum meistarans frá
Nazaret að sá sem eigi rtaki á
mótí guðsriiki eins og barn
muni alls eigi inn í það komá.
Ekki verður því neitað að of
oft grípur skáldið til þess var-
hugaverða ráðs að láta voveif-
lega hluti gerast á sviðinu,
manndráp, kvalir og dauða;
sprengingin gullgerðarskúm-
um er að minnsta kosti ó-
l>örf með öllu. í fyrsta þætti
er annarri tækni beitt en í
hinum, og er það misræmi til
lýta; f-angaklefanum ætti að
sleppa með öllu. Víða eru
snjöll tilsvör í leiknum, en per-
sónumar t-ála allar nútíðarmál.
oftast kjamgóða íslenzku. Þann
ig skipt-ast á kosrtir og gallar
i þessum leik, skin og skugg-ar.
Leikstjóri er Lárus Pálsson
og hefur unnið erfitt starf og
umfangsmikið og farizt með
ágætum og ekki þarf að efa
réttan skilning hans á verkum
Davíðs Stefánssonar. „Landið
gleymda" er fjölmennasrta leik-
rit sem sýnt hefur verið á landi
hér, leikendumir rúmir sjötíu
talsins og fara þó sumir með
fleiri hlutverk en eitt; oft eru
mangir tugir manna á sviðinu
í einu. Minna mætti sannarlega
gagn gera, en hér er fylgt ský-
lausum fyrirmælum skáldsins.
Hópsýning-ar hafa til þessa ver-
ið einn veikasti þáttur leik-
hússins íslenzka, en hér er
enn stefnt fram á við, og á-
nægjulegt -að sjá hve-rsu vel
þessi stóri hópur er samæfður
og samtaka. Grænlenzku bún-
ingamir em fen-gnir að láni
hjá Konunglega leikhúsinu í
Höfn og bæði fjölbreytilegir og
fallegir sem vænta má.
Mi-kinn þátt á Láms Ingólfs-
son i sýnfng-unni þar sem leik-
tjöldin. -eru, en þ.au, eru raun-
ar næsta misjöfn; rissmyndim-
ar ágæt-ar óg landslagið á stöku
stað, einkum er sumrinu græn-
lenzka fallega lýst í upphafi
annars þátt-ar, og fj-áran þar
sem Hans Egede lendir með
liði sinu gefuir skýra hugmynd
um hrjóstur og óbliðu landsins.
Önnur tjöld hafa miður tekizrt,
birta hver-gi til hl ,tar ægifegurð
og kuldalega tign hinnar græn-
lenzk-u náttúm; og útsýnin.
yfi-r Voginn í Bergen myndi ef-
laust hneyksla íbúa þess ágæta
staðar.
Heilsteyptur er H-ans Egede
ekki af hendi skálds-ins og eng-
inn öfundsverður af því hlut-
verki. Jón Sigurbjömsson
bregður engum ijóma yfi-r hinn
mikla klerk, en virðist þó v-and-
anum vaxinn mörgum betur,
leikur -af mikl-um áhuga og
Þrótti og góðum skilningi, sýn-
ir að hann er traustur leikari
og -batn-andi. Beztu kosrtir hana
birtast þeg-ar í ofviðrinu í
fyrsta þætti, hann er maður
k-arlmiannlegu-r og þrekvaxinn,
upplitshreinn, -geðfeldur og
djarflegur sem H-ans Egede
sæmir, röddin mikil og fram-
sögnin skýrari og skilmerki-
legri en áður; kraftur fylgir
orðum prestsins' er h-ann stend-
ur í stórræðum, þrunginn rétt-
látri reiði. Fá-gun skortir í leik
Jóns enn sem komið er, hreyf-
ingamar eru oft dálítið stirð-
legar, og sumar orðræður
prés-tsins og sálarástand lætur
honum ekki vel að túlka. En
hv-að sem þv-í líður reyndist
leik-ur Jóns framiar mínum von-
-um, hann hefur þroskazt og
vaxið af þessu hlutverki.
Geirþrúður er allmiklu jmgrx
í leikn-um en í lifand.a iífi og
fer vel á því, en ekki er lýs-
ing hennar rík að hlæbri-gð-
um, hún e-r framar öllu „góða
kon-an“, ástrílc og hjálpsöm og
mild í skapi. Herdís Þorwalds-
dóttir leiku-r Geirþrúði -af ör-
Uig-gri smekkvdsi og nærfæ-m'.
skapfestia hennar, ki-arlcur og
einbeitni birtist Ijóslega þegar
í upphafi, og látlaust og inni-
lega lýsir Herdís hjálpsemi
h-ennar og kærleikia í garð
grænlenzku bamanna í síðasta
þætrti.
Tveir Grænlendingar koma
helzt við sögu. Ódark forin-gi
þeirra er einskonar grænlenzk
útgáfia ;af Hans Egede. Vel lýs-
ir Valur Gislason þessum
greinda, hugrakk-a og rétrtsýna
manini, gerfið er á-gætt, fram-
koman sannfærandi. Mynd
andapi-estsins, seiðímainnsins, er
gædd meira lífí, h-ann er orð-
skár líkt og Jón gaml-i í
„Gultna hliðinu", slóttugur og
seigur. Innfjálgur og hni'tmið-
aður er lei-kur Haralds Bjöms-
sonar þá er töfnamaður þessi
' frémur kukl sitt og særingai’
svo að söfnuðurinn tryllist,
h-ann. er gæddur villimaninsleg-
um myndugleika, slægð og lif-
andi þrjózku. Jón Aðils er px-óf-
essorinn, uppreisn-armaður, guð
leysin-gi og þræilcimai-fangi, og
get ég ekki láð honum þótt
ekki verði mikið úr þessu v.afa-
sama, leiðinlega hlutverki.
Ævar Kvaran -leitour rtvo ná-
unga, og er báðum kunn-ugur
frá fomu fari: ríkistoanslara og
landssrtjóra. Er h-ann allur hiim
skörulegast’, en ekki verður
s-agt að skáldið láti -sér amii
Framh. á 8. síðu
Freyja máfmælir ÍEmlendam her
55

Þvottakvennafélagið Freyja hélt síðasta félagsfund
sinn á þessum vetri 26.-f.m. Svohljóðandi till. var samþ.
„Fundur haJdinn í Þvottakvennafélaginu Freyja
fimmtudaginn 26. marz 1953 mótmælir harðlega stofn-
un íslenzks hers eða dulbúinni herskyldu þjóðarinnar
í hverrí mynd sem hún kann að birtast. Jafnframt
krefst fundurinn tafariaust uppsagnar á svokölluðum
varuarsamningi frá í mai 1951 og öðriim þeim samn-
ingum er beinlínis stefua að og stefnt hafa að- her-
námi landsins. Fundurinn telur að íslenzka þjóðín sé
og hafi ætíð verið friðsöm þjóð og önnur stefna sam-
rýmist ekki hugsunarhætti hennar og menningu“.