Nýi tíminn - 16.07.1953, Blaðsíða 3

• Finuvitudagur 16. júlí 1953 — NÝI TlMINN — (3
EINAR OLGEIRSSON:
Þjóð vör stendur ekki á tíma-
mófcum lífs síns í dag, Hún
stendur á vegamótum lifs eða
dauða.
Spurningin, sem lögð er fyrir
þjóðina í dag, er ekki: Eigum
við að lifa heldur betur eða ver
í landinu, — eigum við að hafa
heldur meira réttlæti eða held-
ur meira ranglæti í skiptingu
þjóðarteknanna, — eigum við
að beita heldur meiri hyggind-
um eða ívið meiri heimsku í
rekstri þjóðarbúsins? Það er
ekki krafizt svars við þeim
spumingum, sem alltaf er spurt
um, og alltaf eru á dagskrá.
Spurningin er hitt:
Eigum vér íslendingar einir
að ibyggja þetta land, ráða því
einir, eiga auðlindir þess einir,
sitja einir að gæðum þess, ráða
sjálfir framleiðslu þess og hag-
nýtingu hennar, — tala áfram
„ástkæra ylhýra málið“, meta
áfram manngildi og drengskap
meiir en embætti og auð, unna
íslenzkri ferskeytlu meira en
amerísku togleðri, — láta í
einu orði aðstöðu heiðarlegs,
íslenzks vinnandi manns móta
lífsviðhorf vort, — unna meir
deginum en nóttunni, —
eða
Eigum við að láta erlenda
vopnaða þjóð ráðast inn í iand
vort, og leggja það undir sig,
— láta útle.ida yfirþjóð byggja
sér hallir, meðan þúsundir ís-
lendinga búa í hreysum —
láta erlenda yfirbpðar i þræla
íslenzkum verkamönnum út
fyrir þriðjung þess kaups, sem
þeir borga sinum eigin verka-
lýð, — láta erlenda njósnara
og innlenda flugumenn þeirra
rannsaka hugarím hvers is'end-
ings, sem væri hann glæpa-
maður, er haun gcng ir um sitt
eigið land, ’áta eriendr.n her
búa sér til hafni’- og fiugvelli
hvar sem er á landinu og víg-
girða að vild, —- lá*a crlent
auðvald sölsa undir sig f::c-sa
vora, útlenda auðhringa hirða
arðinn af orku þeirra og sköp-
unar.mætti islenzks verkalýðs,
— láta framandi herraþjóð
byiggja sér vigi i lanai \oru
með íslenzkan æsku’ýð sem
málalið undir amerísicri stjórn,
með íslenzka verkamenn sem
þræla sína, isle.i-'.kar stúlkur
sem ambáitir sinar og gleði-
konur, — láta ameríska auð-
menn fyrirskipa oss ís'ending-
um gengið á krónu vorri, hvaða
verkakaup vér megum borga,
hvaða verksmiðj jr vér megum
•byggja, hvaða ián vér megum
.veita, — lata arneriska ómenn-
ingu og siðspil'ingu ei'.ra ís-
lenzka manndáð, drepa þann
kjark, sem hatdið hefur lifi.Ai í
þjóðinni og eyðileggja jrannig
hægt og bítandj tungu vora,
menningu og þjóðerni, jafnvel
þótt ekki yrði gripið til hinntr
hraðvirkari eyðileggingaraðferð.
ar Ameríkana, strið.dns?
Þessi siðari ieið, leið dauð-
ans, er ekki rein hæt*á, sem
yfir vofir. Hún er veruleikinn,
staðreyndin, sem folasir við öll-
um sjáandi mönnum. Þjóðin
hefur troðið helveg í hálfan
áratug. Hernámsflokkamir þrír
tældu hana inn á þann helveg
5. október 1946. Þeir tróðu
hann fyrst hægt og hikandi,
ljúgandi og blekkjandi, uns þeir
fundu í kosningunum 1949 að
flokksfjötrar þeirra héldu. Þá
kölluðu þeir allir sem einn,
hver einasti þingmaður þeirra,
amerískan tnnrásarher inn i
landið, brutu stjórnarskrá lýð-
veldisins, fótum tróðu Alþingi
og svívirtu þjóðarviljann og
eigin loforð og heit.
Hratt hafa hernámsflokkarn-
ir fetað helveginn með fjóra
fimmtunga þióðarinnar i eftir-
dragi hin síðustu fimm ár. En
hraðar munu þeir halda, ef
þjóðin slítur ekki af sér fjötra
þeirra.
Því er líf þjóðarinnar, til-
vera íslenzkrar þióðar á ís-
Jenzku landi,-undir því komið
að hún átti sig nú, snúi við
af þeirri glöfcunarbraut, sem
hún hefur verið tæld og hrædd
inn á, slíti af sér fjötra her-
námsfilokkanna og taki aftur
öll ráð í landi sínu.
Það er allt i veði, sem vér
höfum skapað í þessu' landi
þær tæpar ellefu aldir, sem vér
höfum byggt það, — allt, sem
vér erum stoltir af, allt, sem
vér höfum elskað, allt, sem vér
-höfum vonað og dreymt um að
yrði þess hlutskipti. Það er
jafnt fortíð vor sem framtíð,
sem nú er í veði, — öll tilvera
vor sem þjóðar.
Við höfum horfst í augu við
tortíminguna fyrr. Fyrir 170
árum, eftir Skafíáreldana, vor-
Um við aðein 38 þúsund eftir
á landinu. Svo nærri skall hurð
hælum, að afleiðingar erlendrar
yfirdrottnunar riði þjóð vorri
að fullu. Hættan er meiri nú.
Al;t það bezta, sean vér höf-
um skapað sem þjóð, höfum
vér skapað, þegar þjóð vor og
framsæknar stéttir hennar sóttu
á til að skapa sér betra þjóð-
félag en fyrir var. Við höfum
tapað sem þjóA og átt á hættu
að týna sjálfum oss, þegar er-
lent vald hefur náð tangarhaidi
á yfirstétt þjóðarimar, og þar-
með tökum á landi og lýð, get-
að ráðið efnahag.lífi voru,
fyrirskipað í stjórnmálalífi
voru, sýkt þjóðina með áróðri
sínum og ofsótt allt þaj bezta,
sem v’.ð áttum til.
Á fyrstu öldum íslandsbyggð-
ar sótti harðgerð, frjáls bænda-
sfcétt fram til friðsamari og
mannúðlegri þjóðféi'agshátta
undir forustu ýmissa þjóðhollra,
viturra höfðingja í baráttu við
erlent ásælnisvald og innlenda
yfirgangs- og ójafnaðarmenn
úr höfðingjastétt.
f þessari sókn var skapað
það þjóðfélag, sem um nokkurt
skeið var frjálst manníélag
bændastéttar í Evrópu samtím-
ans, þegar bændakúgun aðals-
stéttar grúfð; yfir meginland-
inu. Á grundvelli slíks þjóð-
félags, í baráttu þess fyrir friði
og frelsi, rís það bezta úr
menningu þjóðveldisins, þeirrar
menningar, sem einstæð er þá
í veröldinni að raunsæi og
frjálshyggju, meðan myrkur of-
stækis gagnvart þeim smáu og
auðmýktar gagnvart þeim
drottnandi einkenndi Evrópu
samtímans, — og sú menning
hefur síðan verið aðall íslend-
ingsins, hvar sem hann fór og
aldir þjóðveldisins, — þjóð-
v skipulags, sem aðallinn á meg-
iniandinu þegar hafði rifið til
grunna, einnig á Norðurlönd-
um, með þeim afleiðingum, að
engir nema Islendingar gátu
skapað þær bókmenntir, sem
síðar hafa orpið bjarma á
Norðurlönd, þó heiðurinn bæri
íslendingum einum.
Svo, þegar voldugustu Þjóð-
höfðingjamir höfðu sölsað und-
ir sig jarðirnar frá bændum,
lýðréttindin frá fólkinu, —
safnað auði og völdum á fáar
hendur, rúð alþýðuna inn að
skinninu, svikizt um það sögu-
lega hlutverk sitt að halda við
og efla skipastól landsins,
giopr-að þannig í hendur út-
lendinga líftaug efnahagsins,
gerzt bandamenn og hirðmenn
erlendra konunga, er ásældust
drottinvald yfir íslandi, þá
hafði erlent kúgunarvald náð
því tangarhaldi á yfirstétt
vorri, sem það þurfti til að
svipta oss sjálfstæðinu. Þá gat
það ráðið efnahagslífi voru
Það hefur sett ugg að mörgum eftir
kosningaúrslitin, otta um að örlög íslands
séu ráðin En örlög íslands verða ekki ráðin á
einu ári, ekki af einum kosningum. íslenzka
bjóðin hefur oít áður beðið stundarósigra í
frelsicbaráttu sinni, en hún hefur ævinlega
átt til þrek og baráttukjark til þess að vinna
upp slíka stundarósigra margfaldlega. —
Einar Olgeirsson rifjar upp þá löngu sögu
og sögulegt hlutverk stéttanna í frelsisbarátt-
unni í snjallri gréin sem birtist í fyrsta hefti
Réttar í ár. Nýi tíminn telur þá grein eiga
sérstakt erindi til lesenda sinna nú, og birt-
ist hún héi í dag og í næsta blaði.
hve djúpt sem þjóð vor sökk.
í þessari baráttu fyrir frelsi
annarsvegar og friði hinsvegar
á fyrstu tveim öldum. þjóðveld-
isins mótast sú tvennskonar
manngerð, sem þjóð vorri hefua-
orðið hjartfólgnust: Annars-
vegar sá höfðingdjarfi, frjáls-*
huga ibóndi, bai’dagamaður eða
útlagi, sem eigi lætur sinn hlut
fyrir voldugum herrum, Ingj-
aldur í Hergilsey, Gísli Súrsson,
Skarphéðinn Njálsson, hetjum-
ar, sem síðan hafa liíað í hjarta
þjóðar vorrar og kveðið í hana
kjark á þrengingartímum, —
hinsvegar sá vitri, forsiáli, vel-
viljaði forystumaður, manna-
sættir og leiðtogi, sem með
valdi orða sinna einna saman
gat leitt þjóðina á örlagastund-
nm í átt til friðar og frelsis,
fram hjá boðum sundrungar
og frelsistjóns: Þorgeir Ljós-
vetningagoði, Hallur af Síðu,
Einar Þveræingur, spekingarn-
ir, sem síðan hafa lifað í huga
þjóðar vorrar og verið fyrir-
mynd beztu manna hennar á
hættustundum íslands. Þegar
rltlist og stílsnilld síðan gerðu
mönnum fært að færa hugsan-
ir, skáldskap og baráttu þess-
ara manna í letur og stíl, eign-
uðumst vér hin einstæðu snilld-
arverlc, Hávamál og Völuspá,
íslendingasögurnar og Heims-
kringlu. Hugsanir og persónu-
leikar Eddu og íslendmgasagna
voru óhugsandi, nema á grund-
velli þess þjóðskipulags, sem
enn var á fslandi tvær fyrstu
með skipaferðunum og hótað
að svelta oss, ef við þrjózkuð-
umst. Þá gat það fyrirskipað
handgengnum höfðingjum, jafn-
vel að myrða beztu menn vora.
Þá gat það sýkt þjóðina með
áróðri sínum, hrætt vankunn-
andi lýð á heifum eldi helvítis,
Rússagrýiu miðaldanna. Þá gat
það ofsótt alla Þá, sem börðust
fyrir frelsi þjóðarinnar, háls-
höggið og brennt. Það tók samt
þrjár aldir að brióta viðnámið
og skapa á næstu öldum það á-
stand, að auðmýkt lúterskunnar
og undirgefnin undir konung-
inn og kaupmanninn væri bar-
in inn í þá þjóð, sem eitt sinn
var fyrirmynd um frelsisást og
(uppreisnarhug í Evrópu.
í fimm aldir sökk þjóð vor
dýpra og dýpra í eymd og ó-
menningu, — allt sem afleiðing '
af svikum innlendrar yfirstéttar
1262 og ágangi og yfirdrottn-
un erlends aðals- og konungs-
valds. íslenzk höfðinigjastétt dó
út, hún gat ei lifað við þá
eymd, sem alþýðan tórði við.
Svik höfðingjanna við þjóðina
hefndu sín á stétt þeirra sjálfri.
En það lá við að þjóðin dæi
sjálf út líka. Á slíka heljar-
þröm hafði erlend kúgun og
innlend svik komið þjóð vorri
að beztu menn hennar óttuð-
ust að nú værj úti um ísland.
En þau afrek, sem eitt sinn
voru unnin, ljóð og sögur, sem
um þau voru ort, ferskeytlur
or rimur, sem alþýðan omaði
sér við á löngum vetrarkvöld-
um kúguniaralda, yljuðu þjóð-
inni hjartaræturnar, vernd-
uðu neis'ta viðnámsins fyrir
spillingunni frá uppgjafa yfir-
stétt, varðveittu „heilaga glóð“
í freðnum þjóðum. Minningarn-
ar um hið liðna, ljóðin og sög-
urnar urðu lifigiafi vor.
Við eigum „margt að þakka
þeim, þær hafa hjartað varið.“
í annað sinn reis íslenzk þjóð
upp í allri sinn.i smæð og skóp
nýja. gullöld frelsisbókmennta
og frelsisbaráttu. Bændastétt og
menntamenn lands vors hófu
Sitríð vort fyrir þjóðfrelsi, fyrir
efnahagslegu og stjórnaríars-
legu sjálfstæði. Þeir börðust
við erlent drot’tinvald og erind-
reka þess á íslenzkri grund:
einokunar- og embættislýð, sem
beitti ofsókn og harðstjóm, til
þess að reyna að brjóta sókn
þjóðfrelsis-stéttanna á bak aft-
ur. Eins og vorboðar, sem úti
urðu í hretum erfiðs vors,
höfðu þeiir Eggert, Skúli og
Magnús ibrotið ísinn hiá þjóð-
inrii, hver á sinn hátt. Við und-
irspil byltinganna í Evrópu,
boða Baldvin og Fjölnismenn
frelsið. Með hnípinni þjóð tek-
ur hjart.a Jónasar að slá.
Sundraðan lýð sameinar heiður
hugur Jóns.
Þjóðin eignas't á eftir Jónasi
skáld, se,m hún líka ann og
metur: Matthías og Steingrím,
Gröndal og Grím. Hún fær við
hlið Jóns bardagamenn, sem
en£ar ofsóknir hins erlenda
valds fengu bugað: sira Hall-
dór á Hofi, Iíannes Stephensen,
Halldór Friðriksson. Bænda-
S'téttin mótar samtök á verzlun-
arsviðinu. Menntamenn skapa
bókmenntafélögin til baráttu
gegn forheimskvun afturhalds-
ins.
Og eins og undiralda þess
fátækasta, kúgaða lýðs, ^em
enn var ej kominn upp á yfir-
borð þjóðfélagsins til sóknar
fyrir sinn rétt, drynur ógleym-
anlegur .uppreisnarsöngur Bólu-
Hjálmars sem ibassinn í mót-
mælakór þjóðarinnar gegn er-
lendri kúgun og innlendurh ræf-
ilshætti og svikum.
Hið danska kúgunarvald
beitti niósnum og ofsóknum,
mútum embætta og hótunum
hervalds, til þess að reyna að
brjóta frelsisbaráttu íslendinga
á bak aftur:
Njósnarar um skoðanir þjóð-
hollra íslendinga skyldu æðstu
embættismenn framkvæma: í
erindisbréfi Trampe gi'eifa,
konungsfuUtrúa, 1851 stóð:
,,að hann skyldi komast eftir
því um alla em.bæ'ttismenn á
íslandi, hvort nokkur þeirra
sýndi sig á nokkurn hátt í því
að vera mótfallinn frumvarpi
stjómarinnar; 'hann skyldisegja
stjórninni í Kaupmannahöfn
frá þeim, sem svo vseru, og
segja þeim álit sitt um, hverja
hegningu Þeir skyldu líða,“
(Andvari 1886 bls. XIII). Þjóð-
hollustu mennirnir misstu em-
ibætti sín: Jón sýslumaður Guð-
mundsson, Kristián landfógeti
Kristjánsson og aðrir fengu að
kenna á því öðmvísi eins og
séra Halldór S Hofi og fleiri.
Bann við útgáfu blaða, ofsóknir
vegna uppreisnarkvæða sem
„íslendingabrags", hótun með
hervaldi eins og 1851, ofsóknir
með. embættissviptingu og mála
ferlum eins og við Skúla Thor-
Framh. á 11. síðu.