Nýi tíminn - 15.12.1955, Blaðsíða 1

★ ★ MUNIÐ
★ ★ AÐ
★ ★ GREIÐA
★ ★ NÝJA TÍMANN
★ ★ SKILVÍSLEGA
LESENDU R!
Útvegið blaðinu nýja
kaupendur og tilkynn*
ið þá til afgreiðslunnar
Finuntudagar 15. desember 1955 — 15. árgangur — 37. tölublað
Ef íslenzkt skáld gleymir þjóðdjúpinu þar sem
sagan býr er frægðin því næsfa Íífíis virði
Þau voru orð Halldórs KHJans Laxness þegar hann i gœr fyrstur
Islendinga fók vi8 nóhelsverSlaunum
Við hátíðlega athöfn í Hljómlistarhöllinni í Stokk-
hólmi veitti Halldór Kiljan Laxness 10. des. fyrstur
íslenzkra manna viðtöku bókmenntaverðlaunum
Nóbels, heiðurspeningi úr gulli og ávísun á rúm-
ar 190.000 sænskar krónur. Konungur Svía, Gústaf
sjötti Adolf, afhenti skáldinu og öðrum nóbelsverð-
launamönnum þessa árs verðlaunin.
Hljómleikahöllin var þéttskip-
uð þegar athöfnin hófst klukk-
an hálfþrjú eftir íslenzkum tíma
og var þar á annað þúsuncl
manns. Þar vár konungur Svía
og drottning og skyldulið þeirra,
ráðherrar og sendimenn erlendra
ríkja í Sviþjóð, fulltrúar þeirra
stofnana sem úthluta nóbels-
verðlaunum, og margir tignir
gestir. Helgi P. Briem sendi-
herra var þar fulltrúi íslenzku
ríkisstjórnarinnar. Blásið var í
lúðra þegar konungshjónin komu,
en síðan lék hljómsveit Polo-
naise eftir Oscar Lindberg, og
gengu þá verðlaunahafamir inn
á sviðið í fylgd með þeim fræði-
mönnum, sem kynna áttu þá.
Minnzt Alberts Einsteins og
Thomasar Manns
Formaður Nóbelsstofnunarinn-
ar, Birger Ekeberg rikismar-
skáikur, bauð gesti velkomna.
Minntist hann síðan þeirra
tveggja nóbelsverðlaunahafa sem
látizt höfðu á árinu, þeirra Al-
berts Einsteins og Thomasar
Manns, tveggja höfuðmeistara
| vísinda og bókmennta sem uppi
| hafa verið á okkar öld. Þá var
| leikinn lokaþáttur 39. sinfóníu
Mozarts.
Vísindamenn kynntir
Þá liófst kynning þeirra manna
sem hlotið höfðu nóbelsverðlaun-
in í ár. Prófessor Waller kynnti
bandarísku vísindamennina
jiuium
seld í Svíþjóð
Stokkhólmi í gærkvöld.
Stokkhólmsblöðin birta
margar myndir af Halldóri
Kiljan Laxness og konu
hans og viðtöl við þau lijón-
in. Skýrt er frá því m. a.
að skáldsögur hans hafi nú
selzt í 100.000 eintökum í
Svíþjóð, þaraf Saika Valka
í 31.000. M. K.
Lamb og Kusch, sem sæmdii
voru verðlaunum fyrir afrek í
eðlisfræði, nánar tiltekið í kjarn-
eðlisvisindum; prófessor Fredga
kynnti landa þeirra du Vigneaud,
sem hlaut verðlaunin í efnafræði
og prófessor Hammarsten kynnti
Svíann Theorell, sem hlaut verð-
launin í iífeðhs- og læknisfræði,
og afhenti konungur þeim verð-
laun eftir hverja kynningu. Var
þá blásið í lúðra. En milli kynn-
inganna lék hljómsveitin kan-
sonettu eftir Stenhammer og
næturlag úr Jónsmessunætur-
draumi Mendelsohns.
Endurnýjaði íslenzka
sagnalist
Þá tók til máls Elias Wessén,
prófessor í norrænum tungum
við háskólann í Stokkhólmi, og
gerði hann grein fyrir ritferli
Halldórs Kiljans. Hann ræddi í
upphafi máls sins íslenzka sagna-
list forna, og sagði að ísland
væri frumheimkynni norrænn-
ar sagnlistar, og enn væri það
svo að íslendingar væru mesta
bókmenntaþjóð á Norðurlöndum.
Hinar fornu sögur hefðu verið
skapaðar af allri þjóðinni og þær
hefðu jafnan verið sameign henn-
ar allrar, huggun hennar og von
á myrkum öldum fátæktar og
neyðar. Það hefði þurft mikla
kunnáttu og mikla hæfileika lil
að endurnýja þessa sagnalist sem
hefði staðið svo djúpum rótum
í vitund íslenzkrar þjóðar. Það
Myndin er tekin í sal Hljómleikahallarinnar í Stokkhólmi þar
■
sem afhending nóbelsverðlaunanna fór fram.
hefði Halldór Kiljan Laxness
gert.
Prófessor Wessén fór síðan
nokkrum orðum um höfuðverk
! skáldsins, Vefarann, Sölku Völku,
| Sjálfstætt. fólk, Ljósvíkinginn og
! íslandsklukkuna.
Samúð og mannást
undirstaða listar lians
Prófessor Wessén sagði að Lax-
ness væri skáld íslands og fs-
lendinga, enginn hefði sem hann
kunnað að lýsa íslezkri náttúru
Framhald á 3. síðu.
Yðar hátignir!
Herrar mínir og frúr.
Þann dag fyrir nokkrum vik-
um, er þar var komið, að mér
bauð í grun, að ákvörðun
sænsku Akademíunnar, sú er
fyrir hön.dum var, kynni að
varða mig, var ég á ferðalagi
í Suðursviþjóð. Þegar ég var
orðinn einsamall i gistiherbergi
mínu um kvöldið, var því ekki
nema eðlilegt að hugur minn
tefði við það hlutskipti sem
kynni að bíða lítilmótlegs ferða-
lángs og skáldmennis, upprunn-
ins af ókunnu og afskektu ey-
landi, ef stofnun, sem hefur á
valdi sínu að ljá andlegum
verkum viðurkenníngu og
frægð, skyldi nú kveðja til
slíkan mann að risa úr sæti og
stíga •fram í bjarmann af leik-
sviðsljósum veraldarinnar. Það
er eftilvill eigi undarlegt að
fyrst af öllu hafi mér orðið, og
verði enn á þessari hátíðis-
stund, hugsað til vina minna og
ástvina og alveg sérstaklega tilg
þeirra sem stóðu mér næst ífe
æsku. Þeir menn eru nú horfn-";
ir sjónum, og jafnvel meðan '•
þeir enn voru ofar moldu, þá_|
nálguðust þeir að vera af kyn-1'”
flokki huldumanna að því leyti |
sem nöfn þeirra voru fáumj>
kunn, og enn færri muna þau
nú. Þó hafa þeir með návistþ
sinni í lífi mínu lagt undirstöð-"ý
una að hugsun minni. Ég hugs-1
aði einmitt til þeirra undur-y
samlegu manna og kvenna þjóð-í'
djúpsins, sem veittu mér fóstur. -
Ég hugsaði til föður míns og ?
Rœða HaSSdórs Kiijans Laxness eftir
afhendingu nóbelsverðlaunanna 10. des.
móður minnar, og ég hugsaði
sérilagi til hennar ömmu minn-
ar gömlu, sem var búin að
kenna mér ótal vísur úr forn-
öld áður en ég lærði að lesa.
Ég hugsaði, og hugsa enn á
þessari stundu, til þeirra heil-
ræða sem hún innrætti mér
barni: að gera aungri skepnu
mein, að lifa svo að jafnan
skipuðu öndvegi i huga mér
þeir menn sem eru kallaðir
snauðir og litlir fyrir sér, að
gleyma aldrei að þeir sem hafa
verið beittir órétti eða farið
góðra hluta á mis, þeir sem
hafa verið settir hjá í tilver-
unni, — einmitt þeir væru
mennirnir sem ættu skilið alúð,
ást og virðíngu fólksins um-
fram aðra menn hér á Islandi.
Ég lifði svo alla bernsku
mína á íslandi að miklir menn,
sem svo eru néfndir. og höfð-
íngjar, voru aðeins ævintj'ra-
mynd.og loftsýn; en umhyggja
fyrir aðþreingdu lífi var það
siðferðisboðorð, sem i heima-
högum mínum eitt bar í sér
veruleikann. Ég minnist vina
minna ónafnkunnra, þeirra sem
i æsku minni og laungu eftir
að ég var orðinn fulltíða, voru í
ráðum með mér um þær bækur
sem ég réðst í að skrifa. Þar
á meðal voru nokkrir menn.
þótt eigi væru atvinnu-
rithöfundar, gæddir bókmenta-
legri dómgréind, sem aldrei
brást, og gerðu mér Ijós ýms
þau höfuðatriði skáldskapar,
sem stundum eru jafnvel snill-
íngum hulin. Nokkrir þessara
gáfuðu vina minna halda áfram
að lifa i mér, þó þeir séu horfn-
ir af sjónarsviðinu, sumir
þeirra jafnvel með svo raun-
verulegum hætti. að fyrir getur
komið að ég spyrji sjálfan mig,
hvað sé þeirra hugur og hvað
minn. í sönui andránni verður
mér hugsað til þeirrar fjöl-
skyldu, eitthvað kríngum 150
þúsund manna stórrar, hinnar
bókelsku þjóðar íslands, sem
hefur haft á mér vakandi auga
frá þvi ég fór fyrst að standa
í fæturna sem rithöfundur,
gagnrýnt mig eða talið í mig
kjark á víxl, en aldrei skelt
við mér skolleyrum einsog
henni stæði á sama, heldur tek-
ið undir við mig einsog berg-
mál, eða einsog viðkvæmt
hljóðfæri svarar áslætti.
Það er skáldi mikið ham-
íngjulán að vera borinn og
barnfæddur í landi, þar sem
þjóðin hefur verið gagnsýrð af
anda skáldskapar um aldaraðir
og ræður fyrir miklum bók-
mentaauði frá fornu fari, Og
þá skyldi heldur eingan furða,
þó hugur minn hafi séð aftur
í aldir til fornra sagnamanna,
þeirra sem skópu sígildar bók-
mentir íslenskar, þessara
skáldíi, sem svo mjög voru
sámsamaðir þjóðdjúpinu sjálfu
að jafnvel nöfn þeirra hafa
ekki varðveist með verkum
þeirra. Aðeins standa hin ó-
brotgjörnu verk þeirra i augsýn
heimsins með jafnsjálfsögðum
hætti og landið sjálft. Um láng-
ar, myrkar aldir sátu þessir
ónafnkendu menn umhverfðir
snauðasta landi heimsins, i
húsakynnum sem höfðu svip
steinaldar, og settu bækur sam-
an án þess að þekkja hugmynd-
ir slíkar sem laun, verðlaun.
frama, frægð. Ég hygg að í
margri kytru, þar sem þessir
menn sátu, hafi ekki einu-
sinni brunnið eldur, svo þeir
gætu omað sér á loppnum
fíngrum í andvökunni. Samt
tókst þeim að skapa bókmenta-
mál svo ágætlegt, að sá list-
rænn miðill mun torfun.dinn í
heimi sem gefi rúm fleiri
tilbrigðum, hvort heldur er í
því, sem kallað er útsmogið ell-
egar hinu, sem kenLer til tígu-
leika. Og þeim tókst að semja
á rnáli þessu bækur, sem teljast
til sigildra bókmenta heimsins.
Þó að þessum mönnum væri
kanski stundum kalt á fíngr-
unum, þá lögðu þeir ekki frá
sér pennann meðan þeim var
heitt um hjartað.
Ég spurði mig þetta um-
rædda kvöld: Hvað má frami
og frægð? Hvað má frægð og
frami veita skáldi? Skemtilega
velsælu at' þvi tæi, sem fylg-
ir hinum þétta leir. En ef ís-
lenskt skáld gleymir upphafi
sínu, þjóðdjúpinu bar sem sag-
an býr, ef hann missir samband
sitt og skyldur við það líf sem
er aðþreingt, bað líf sem hún
amrna mín gamlá kendi mér að
búa öndvegi i huga mér, þá er
frægð ii«»-ta lítils virði og svo
það hamingjulán sem hlýst af
fé
Yðar hátignir!
Herrar mínir og frúr!
Sá hlutur, sem mér þykir
mest um-vert, þeirra sem mér
hafa að höndum borið um þess-
ar mundir, það ér ,að sænska
Akariemían skuli af hinu mikla
áhrifavaldi, sem herini er léð,
hafa nefnt nafn mitt i sam-
bandi við hina ókunnu meist-
ara fornsagnánna islensku. Þær
röksemdir. sem sænska Aka-
demian hefur látið liggja að
veitingu hins mikla sóma mér
til handa, munu ævilangt verða
mér sjálfum hvatníng, um leið
og bær munu verða fagnaðar-
efni þeirri þjóð, sem stendur
að .baki alls, sem einhvers
kann að vera vert í uerkum
mínum.