Nýi tíminn - 14.06.1957, Blaðsíða 3

(fSíív,?;
.V.i'
'
1.

mm, i
ftHP . I
:£r' *■•'•'... > •

■'í \
p f''4-
a m*0z

H1'' .•••'
'■,- .'v'-v.-
;-:»«'Sfe8feSSí-íj!
,
' ''.náí' i xPfy&'
'Vs'C '**■:

• .••••;•;
■
föstudagur. 14. júní 1957
mm
N'fT TÍMINN 3
skilja þá þeirri hærri skilningu
í Brekkukotsannál að frægð
Garðars • Hólms sé fólki hans
fáiiýt — eins og öll frægð; það
fái með engu móti notið henn- •
ar á nokkurn hátt: sannleikur-
inn og vegurinn og iifið er i
Brekkukoti og íbúum þess.
Persónan er óhlutstæð, ‘ ,hún
smýgur um greipar lesandans
hvfert sinn sem'hann ætlar að
hafa hendur í'hári hennar; en
uriv leið kéniur það áf sjálfu
sér að sú próbíematík um
Ekkj verður heldur séð, hvaða
Tistskyldum þau Draumirianns-
hjón eiga að. gégriá í. Annálnum
— tilvist þeirra á þessum stað
orkar sem tímaruglun (anakr-
onismus). Björn i Brekkukoti
‘sendir'sögúmarin að lokum til
útlanda, í fyrri fótspor Garð-
ars Hólms: þannig ' ber þetta"
liðna óskálif dáuðann í sjálfu
sér. En nýtízkar'i fyrirhæri eins
óg guðspeki E. Draummánns
héfur engin upplaúsnaráhi'if
í Brekkukoti. Svona innskot
draga úr áhriíamætti verksins;.
en að -auki eru fjölmorg smá-
. atriði til viinis um slakari
spenriú í stil Laxness en oft'-
ast endranær.. Eg. tek t d. sam-
líkingamar á 25. blaðsiðu um
hylkið í heila guðfræðingsins
Tojíltæiinn Mellvot, sem eitt sinn stóö við Suðurgötu í liorni kirkju-
garðsins. Kunriugir telja að Brekkukoti svipi til hans.
list og frægð, um sannieikann
i manninum, sem er buridin
slíkri höfuðpersóriu, hlýtúr
sjálf að verða óljós og óhlut-
veruleg. Við. segjum sem ságt
að sagán sé helzti dauf, dálít-
:ð slöpp. '■■•■-•
Laxness lieldur í Brekku-
kotsannál •. fornum ' hætti: að
bjóða upp á kabarett innan um
og sarnan við mikinri skáld-
skap. Þesskoriar fjöileikasýn-
ing er þátturinn iim rakara-
frumvarpið, sern kemur eins
og skrattinn úr sauðarleggn-
um inn í söguna óg á þar ekki
annað erindi en drepa miegin-
efni hennar á dreif um sinn.
og joðáburðinn í farangri
férðamannsins — allt að því
; óraúnverulegar myridir ' hvor-
tveggja. Þá er ekki sérlega
auðvelt að meta andríkj eins
og þar sem 'rædd eru „tíðindi
sem voru að þvi ieyti. trúar-
kyns, að . við höiðum • verið
hvergi nær er þau gerðust“ Sam-
kvœmt þessú er t.d. fundur
• íslarids „trúarkyns“ svo og
Þjóðfundurinn 1851 — eða vor-
um við þar nær. Mörg slík at-
í-iði samankomin lækka heild-
arris sögunnar — það er eins
og lúinn maður haldi á penna.
í Brekkukotsannál komumst
við ótaL,.sinnum í snertingu
við mikla dýrð í máli og stíl.
Það er ekki aðeins hægt að
trúa því af sögurini- ,að höfund-
úrinri. sé einn af höfuðsnilling-
um tungúnnar um alla tíð,
hejdur stendur það víða svart
á hvítu í bókinni. En eitt er
það, sem ég ekki skií: sú sund-
urgerð i máli og stíl, sem veð-
ur uppi á ýmsum stöðum., Mað-
ur skyldi halda að; fósturson-
Úr Björns í • Brfekkukóti legði
,sig frám'umi að skrifa einfald-
lega,' érida segir harin „Björn
sálugi í ,Brekkukpti“ á 13 bls.
. en frarrihald setningarinnar er
það áð hann.hafi fæðzt „í. þess-
úm 'parti .heimsins“, sem er
andstæða alls einfaldleiks: I.ax-
ness sjálfur grípur fram í fyr-
ir sögymanni. „í þeim garðl
úxu fíflár meiri en í öðruttí
stöðum“ — aftur stendur Álí-
grímur í skúgga Laxness, og
um þetta eru hundrað dæini’.
Vitaskuld er Laxness þess um-
kominn að skrifa einfalt má|
og sundurgerðarlausan stil,
alveg eins og honum þóknast,
Brekkukótsannáll ber því að-
éíns vitni, að hann vantre.vstt
hvorutveggja að nokkru.
Við aðdáendur Halldórs KilJ-
ans krefjumst þess ekki aS
öll verk hans mælist jöfn Sólku
Völku eða íslandskiukkúmv'; og
Brekkukötsannáll er á marga1
lund mikil saga. En ástvinir
me.ðalmennskurinar, sem alltaJ
hafa haft hom í síðu hans,
skulu á’ það minntir af þessu:
tilefni að höfundur hans er
mesta sagnáskáld þjóðárinnar
fyrr og síðar. Hanri hefur tyft
íslénzkri tungu til nýrrar veg-
semdarÚ speglað íslenzkt þ.ióð-
félag í gær og dag í björtu
ljósi, skapað personur sem eru
í . senn stórar af sjálfum sér
og íslenzkar táknmyndir, skrif-
að stil sem spennir allan stig-
ann frá þyngsta móði til
dýrlegústu ljóðrænu, stutt lít-
. ilmagnann gegn kúgara hans,
veitt manninum gegn‘ djöíll
haris. Við hlið Halldórs Kilj-
ans Laxness eru flest sagna-
skáld á fslandi börn eða garii-
almemii. ísland er sælt af snilJi
H
J, JL alldór Kiljan Laxness
helgar sér nýtt tímaskeið í
Brekkukotsannál. Á brott er
fornöld Gerplu, miðöld íslands-
klukku, samtíð Atómstöðvar;
en fyrstu ár þessarar aldar
iíða manni fyrir sjónir. Söguna
segir Álfgrímur Hansson, fóst-
v
-ursonur afa og ömmu i Brekku-
koti; en bó eru í rauninni aðr-
ar aðalpersónur: afinn og amm-
an, Kristín í Hríngjarabænum,
eftiríitsmaðurinn, séra Jóhann,
litla fröken Gúðmúnsen og um-
fram allt alheimssöngvarinn
Garðar Hólm. Fjöldi annarra
persóna kemur við sögu, enda
er Brekkukotsannáll býsna
margslungið verk, eins og
vænta mátti.
Sagan er að formi endur-
minningar Álfgríms Hanssonar
allt til þess tíma, er hann sigl-
ir utan að læra það sem liug-
, ur hans stendur til, eins og
. þar segir. Lengi framan af er
, hún kynning á fólki og veðri,
seiri hvorttveggja er að jafnaði.
gótt; og þeim, sem spyr um til-
gang höfundar, verður svarað
xneð annarri spurningu: er
ekki skáldið að leiða nútíman-
um fyrir sjónir náttúrlegra líf
f og eðlilegra fólk en nú gerist?
dór Kiljan veldur einn nor-
rænna sagnahöfunda um þess-
ar muridir: lýsingin á ást Álf-
gríms til Blæs, frásögnin öf
söngnum í Dómkirkjunni ög
ennjiá fleira. Hér eru sömuieið-
is skapaðar persónur, sem vart
eiga sinn líka: afi og amma,
eftii-litsmaðurinn, móðir söngv-
arans. Af mikilli íþrótt er
Garðari Hólm þokað hægt og
hægt inn um bakdyr sögunn-
ar, unz hann stendur allt í einu
í brennidepli á miðju gólfi.
Sjálf er heimspeki sögunnar
hin fegursta sem getur — og
veldur þetta allt því, að
Brekkukotsannáll er í mörgum
greinum dýrlegur skáldskapur;
um slíkt þarf í raun og veru
ekki að spyrja, og um það
verður heldur ekki fjölyrt
þessum litla pistli.
En því fer iíka fjarri að
Brekkukotsannáll sé algjört
verk, með sama hætti og t.d.
Sjálfstætt fólk. Það fer ekki
hjá því að sagan sem heild
orkar fremur dauflega á les-
andann, honum finnst hún dá-
Jitið slöpp — miðað við fyrri
sögur skáldsins. Þessu verður
tæplega hnekkt; og ef maður
leitar ástæðunnar, þá virðist
. En nokkuð snemma í sögunni
tekur að djarfa fyrir Garðari
Hólm, piltinum sem fór héðan
úr kirkjugarðinum fyrir löngu,
! hefur gerzt alheimssöngvari og
sungið fyrir páfann og Múham-
eð ben AIí, þótt afi og amma og
Kristín móðir hans í Hríngj-
arabænum iáti sig hann engu
varða framar. Smám saman
gerist hann aðalpersóna sög-
únnar. Líf hans er ekki aðeins
' andstæða hins náttúrlega lífs,
sem vandafólk hans lifir ofar
xnoldu í kirkjugarðinum, held-
ur koma nú einnig önnur efni
á dagskrá: sannleikur og' lygi
i lifi listamanns, fánýti frægð-
arinnar. Garðar Hólm hefur
ekki fundið þann eina sanna
tón, sem séra Jóhann segir þö
■ að sé til; spurningin virðist
sú, hvort hann finnist yfirléitt
■ á þessum vegum. Björn sálugi
í Brekkukoti og hún amma
xnín og hún Kristín í Hríngj-
arabænum — er það ekki ein-
xnitt fólkið sem hefur hinn
hreina tón í hjarianu, þann
tón sem er ekki hljómlist, held-
ur góðvilji og táknast í ein-
földu lífi? Þetta fólk stendur
að lokum óbugað yfir mold-
úm söngvarans. Halldór Kiljan
er orðinn mæddur á frægð; í
Brekkukotsannál sýnir hann
íram á fánýtj hennar og tóm-
leik, jafnframt því sem hann
dregur dæmi af einföldum
háttum fólks sem lifir í kær-
' ieik. Þreytan á fyrirgangi og
sundurgerð Hðandi tíma hef-
ur ennþá einu sinni kristallazt
•'vY' •
i skáldverki.
, Hver spyr að Jiví, hvort sögu
eftir Halldór Kiljan Laxness
sé léð skáldleg fegurð? Fjöl-
' margir kaflar í Brekkukots-
annál ilma af þeirri póesíu,
sem heitt hjarta og fjölvís stíl-
' snilld ráða ein fyrir. Þar hitt-
um við einnig fyrir þann yfir-
skilvitlega skáldskap, sem Hall-
hún sú, að persónumar svífa
tíðum í laugu loíti; það er eins
og þær vanti fast land undir
fót. Þótt sagan gerist á til-
greindum stað, á tiltölulega af-
mörkuðu tímaskeiði, þá verð-
ur maður ekki ýkja 'margs
vísari um þennan stað: Reykja-
vík — bakgrunnur sögunnar er
sveipaður móðu. Það er held-
ur tæplega hægt að segja að
Björn í Brekkukoti þurfi að
heyja 1 nokkra lífsbaráttu, þótt
hann haldi uppi sjúklingum og
gamalmennum úr ýmsum átt-
um, auk ömmu og fóstursonar-
ins. Hann er löngum eitthvað
að duðra íti í skemmu í góðu
veðri; um hús hans leikur
blómailmur, en ekki salt-
remma. Viðhorf höfundar við
þessum liðna tíma er róman-
tískt, Brekkukot er ójarðnesk-
ur bær.
Þó hefur orðið meiri mis-
brestur á mótun Garðars
Hólms. Maðurinn er ekki ann-
að en hilling og loftspeglun;
hann er settur i brennidepil,
en leysist upp fyrir augum
manns. Um það er ekki að
ræða, að hann bresti frá höf-
undarins hendi einhverja fyll-
ingu, sem mætti ráða bót é
með nokkrum pennastrikum,
heldur er hann sjálfum sér
sundurþykkur í hugmyndun
skáldsins. Skýrum þessa full-
yrðingu. Hinn frægi alheims-
.söngvari gislir fsland hvað eft-
ir annað; og það stendur vita-
skuld alltaf til, að söngvari
páfa og Múhameðs bens Alís,
lofsunginn þúsund sinnum í
blöðum „höfuðstaðarins okkar
tilvonandi“v sýngi einnig fyrir
sitt fóik. En það ferst ævinlega
fyrir án þess nokkrum bregði,
söngvarinn fer kannski úr landi
nóttina áður en söngurinn skal
standa. Slíkir atburðir „ger-
ast“ að sjálfsögðu ekki i raun-
verulegu lífi, enda ber að