Nýi tíminn - 22.05.1958, Qupperneq 7

iMílli lágra ása norðarlega í
Thiiringen stendur Sömmerdá,,
rúmlega 13.000' ( fcanna bœrr
Fæstir fslendingar munu hafa
heyrt staðárins getið, þótt
framleiðsla þaðan hafi mjög
rutt sér tíl rúms hérlendis á
síðari árum. f Sömmerda er
nefnilega verksmiðjan Rhein-
metall, sem framleiðir einkum
; skrifstofuvélar. Ritvélar og
reikniyélar frá Rheinmetall
munu nú vera í notkun á flest-
- um íslenzkum skrifstofum og
ferðaritvélar þaðan eru algeng-
ar í islenzkum skólum og á
.. heimilum.
Rheinmetallverksmiðjan í
Sömmerda á sér langa sögu
eins og bærinn sjálfur. Gamli
bærinn er þétt hvirfing húsa,
flestra frá 18. og 19. öld, bak-
við foman borgarmúr. Sá rammi
um byggðina er nú löngu
sprunginn, einbýlishús á rúm-
góðum lóðum og sambýlishús
setja svip á úthverfin.
Fyrsti vísirinn að því sem
nú er Volkseigene Betrieb
(Fyrirtæki í þjóðareign) Rhein-
metall varð til árið 1817. Þá
var tekið að framleiða kald-
smíðaðan málmvaming í verk-
stæði í Sömmerda. Þegar leið
fram á 19. öldina og Bismarck
tók að byggja Stór-Þýzkaland
af blóðj og járni, áttu prúss-
nesku herimir sigra sína ekki
sízt að þakka afturhlaðningun-
um, sem Nicholaus von Dreyse
fann upp og lét smíða í Sömm-
erda. Lengi stóð á aðaltorginu
í bænum myndastytta af því
sögulega augnabliki, þegar von
Dreyse afhenti Vilhjálmi I.
keisara fyrstu byssuna af þess-
ari gerð, fullkomnasta hand-
vopn síns tíma. Frá dögum
. von Dreyse og fram til loka
heimsstyrjaldarinnar síðari var
verksmiðjan í Sömmerda hlekk-
ur í keðju þýzka hergagnaiðn-
aðarins. Þar voru smíðuð vopn
sem beitt var í styrjöldunum
við Dani, Austurríkismenn og
Frakka á 19. öld, og í heims-
átyrjöldunum báðum.
Seint á 19. öld kom nafnið
Rheinmetall til sögunnar. Hóp-
ur fjármálamanna og iðnrek-
enda í Rínariöndum og Ruhr
stofnaði Rheinische Metalhvar-
en- und Maschinenfabrik AG,
sem gekk brátt undir nafninu
Rheinmetall. Þetta var sam-
steypa vopnaverksmiðja og
henni tilheyrði verksmiðjan í
Sömmerda. Airæmdasti mann-
drápamangari heimsins, sir Bas-
il Zaharoff, útvegaði fyrirtæk-
inu heimild til að hefja smíði
maximvélbyssunnar. Rheinmet-
all leigði einkaleyfi sín vopna-
verksmiðjum í Frakklandi,
Belgíu, Ítalíu, Englandi, Nor-
egi, Austurriki, Ungverjalandi,
Sviss og Bandaríkjunum. í
Búastríðinu beittu Englending-
ar fallbyssum og sprengjukúl-
um frá Rheinmetall. Eigendur
fyrirtækisins horfðu ekki í að
verzla við óvini sína, í heims-
styrjöldinni fyrri skutu Frakk-
ar á þýzka hermenn af fall-
byssum frá Rheinmetall, sem
seldar voru til Frakklands fyr-
ir milligöngu ieppa í Sviss. Eft-
ir 1918 átti að heita að Þýzka-
land væti afvopnað, en allir
vita hvemig framkvæmdin var.
Rheinmetall tók fullan þátt í
leynivígbúnaði þýzku hernaðar-
sinnanna, það kom upp vopna-
verksmiðjum í Hollandi og Svjss,
á Spáni og Ítalíu, þar sem
smíðuð voru vopn og gerðar til-
-L Fimmtu&agrir 22. maí 1958 — NÍI TÍMINN — (7
sem
smíðar ritvélar handa Islendinaum
Innvolsið í hálfsjálfvirkii faktúrureiknivél er æði flókið.
þessari vél frá Bheinmetali eru á tólfta þúsund lilutar.
í Rheinmetall eins og á öðr-
um vinnustöðum í Þýzkalandi
er áberandi, að karlmennirn-
ir í starfsliðinu tilheyra flest-
ir tveim skýrt aðgreindum
aldursflokkum, kynslóð sem
komin er yfir fimmtugt og ann-
arri um og yfir tvítugt. Fátt
er manna frá þrítugu fram á
fimmtugsaldur, þahn aldurs-
flokk bruddi heimsstyrjöldin
síðari í hít - sína. Sjónarmun-
urinn á aldursflokkaskipting-
unni fær staðfestingu í hag-
skýrslum. Árið 1956 voru í
Austur-Þýzkalandi um 40.000
karlmenn á 38. til 40. aldurs-
ári hverju um sig en 140.Ö00
manns voru 55 ára gamlir og
160.000 á 18. og 19. ári hvoru
um sig. Á öllu aldursskeiðinu
yfir hálfþrítugt eru konur í
miklum meirihluta. Til dæmis
eru 37 ára gamlar konur þrem
fjórðu fleiri en karlar á sama
raunir, sem ekki þóttu tök á landi og því mikíð kapp lagt Kjarninn í 'stárfsliðinu hjá
að vinna á laun heima í Þýzkar á að létta störfum ;.af manns*.., Rheinmetall-eru iðnaðarmenn,
landi. Eftir að nazistar komvist höndinni; og færa ; þau yfir á sem unnið hafa á þesum stað
til valda og hófu ódulbúinn vélamar. Þetta ;á ekki sízt við áratugutn sjpnan, séð skríf-
vígbúnað, var Rheinmetall inn- um nákyæmmsiðnáð. • feins og stofúvéláframleiðslún'a vaxa ‘
limað í vopnahringinn mikla, þann sem'UUnjnn: er hjá .Rhein- svo að nú er framleitt meira
sem bar nafn Hermanns Gör- metall. Sem stendur eru 40 af á einum dfegi en á ménuði íyr-
ings. hundraði staíifsliðsins í. vérk- ir þremur áratugum. Meðal
Verksmiðjan í Sömmerda var smiðjunni faglærðir iðnapar- þessara gormu verkamanna era
ein af fáum í Rheinmetall-' menn Og það .hlutfall fer jafnt nokkrir, s,em Börðust í ’stétta-
hringnum, sem ekki var að öllu og þétt hækkandi. yexksmiðj- átökunum eftir heimsstyrjöíd-,
leyti lögð undir vopnafram- an hefur iðnskóla . fyrjr þng- ina fyrrf,,en þá var Thúringen
leiðsluna. Árið 1923 hófst þar linga og að auki er haldið uppi eitt helzta virki hinnar rót-
tæku yerkalýðshreyfingár í,
Þýzkalandi. í borgum og þorp-
um standa hú minnismerki um
verkamennina, sem létu líf sitt
í bprgarastyrjöldinni, bæði þá
sem fél’u í bardögum og fang-
ana. sem sveitir afturhaldsins
brytjuðu niðtir i hefndarskyni
að unnum sigri.
stjórnarvalda þar töldu stjórn-
- inni .þó að minnsta kosti , ei.tt
til gildis, . algert íráh.varf frá
heiyiaðai;- ogt-lartdyjþVilncastefn-
1 únni', •"serfi 'á' þeSsari :öld hefúr
tvjsvar stey.pt Þýzkalandi í ó-
gæfu, ' Fó'ki stendur megn
s.tuggur af kröfum s jórnar
yf’rráða yfir
:AV’sfúr-Þ’-'yvalhn'di o? , hlutum
af , P.ó’ian^i' og Tékkóslóvakíu.
, Hiá ýmsum Áustur-Þjóðverj-
um, sem i fljptu bragfi geta
virzt stjórnarandstæðingar,
vekur útþenslustefna st.iornar-
innar í Bonn slíkan ga:g, að
. þeim finnst þegar al t krrhur
til alls að þeim beri að leggja
sitt af mörkum tii að efla
Þýzka lýðríkið og sýn.a því
hollustu.
í Sömmerda fy'gjasl menn
með þróun þess hluta Rhtin-
metall, sem enn er við lýði í
Veslur-Þýzkalandi, og gszt lítt
að. Fyrst eftir styrjpldina var
Rheinmetall AG í Dússelclorf
undir stjórn hernámsyfirva'da
Vesturveldanna, sém afhentu
það ríkisstjóminni i Bonn. Hún
héfur nú leigt verksmiðjuna
Hermann Röchling, iðnrekanda
sem á sínum tíma hlaut dóm
fyrir stríðsglæpi, og véitt hon-
um 200 milljón marka lán til
að hefja þar vopnaframleiðslu
fyrir vesturþýzka herinn. I
þjónustu sinni hefur Röchling
sérfræðinga í vopnasmíðum,
sem á sínum tíma störfuðu í
Rheinmetall í Sömmerda, ]>ar
á meðal þá sem settust að á
Spáni fyrst eftir stríðslokin og
smíðuðu vopn fyrir Frauco.
Verkfræðingur að nafni Kogiin
vór sendur til Austur-Þýzka-
lands til að reyna að fá verk-
smíði skrifstofuvéla, fyrst í
smáum stíl en jókst srnátt og
smátt.
Eftir lok heimsstyrjaldarinn-
ar síðari létu sovézku her-
námsyfirvöldin rífa vopnaverk-
smiðjuna í Sömmerda til
grunna, í samræmi við ákvæði
Potsdamsamningsins, en með
honum ákváðu Sovétríkin og
Vesturveldin, að • öllum her-
gagnaiðnaði skyldi útrýmt úr
Þýzkalandi. Vopnasérfræðingar
og yfirmenn verksmiðja Rhein-
metall í Sömmerda héldu til
Vestur-Þýzkalands eða af landi
brott til Spánar. Skrifstofu-
vélaverksmiðjan var þjóðnýtt
og ákveðið að auka framleiðslu
hennar sem mest, til að sjá
fólkinu sem áður hafði starf-
að í vopnaverksmiðjunni fyrir
atvinnu. Þegar voþnafram-
leiðslan var á hámarki störf-
uðu 13000 manns í verksmiðj-
um Rheinmetall í Sömmerda.
í árslok 1945 störfuðu 3000
mann í þjóðnýttu verksmiðj-
unni að smíði skrifstofuvéla.
Síðan hefur íramleiðslan auk-
izt stórlega og hlutfallslega
mun meira en mannahalcl, þótt
nú vinni á tíunda þúsund
manns í verksmiðjunni. Fram-
leiðslutækninni hefur fleygt
fram, búið er- að koma fyrir
fyrstu sjálfvirku vélasamstæð-
unum, sem leysa marga menn
frá starfi. Skortur á yinnuafli
er verulegur í Austur-Þýzka-
námskeiðum fyrir fulltíða
starfsfólk, sem ekki átti þess
kost í æsku sinni að öðlasi
fagmenntun en fýsir nú a<
ráða böt á því.
Eins og gefur að skiija fæs‘
ekki starfslið í 9000 mann;
verksmiðju í 13.000 manna bæ
Verkafólkið hjá Rheinmeiall e
miklu víðar að en úr Sömm
erda, það kemur úr 160 þorp
um og byggðarlögum í nágrenn
inu með járnbraut og áætlun
arbílum til að vinna hjá Rhein
metall. Sumt á svo langt' a<
að það vefður að fara á fæí
ur klukkan hálf fjögur á næt
umar til að vera komið ti
vinnu klukkan sjö að morgn
í verksmiðjunni er unnið t
tveim eða þrem vöktum, mis
jafnt eftir því hve einstök
unt deildum berast mikla
pantanir. Vinnutíminn er sji
og hálfur klukkutími á dag
45 klukkutímar á viku. Skrif-
stofuvélar eru enn sem fyrr
langstærsti liðurinn í fram-
ieiðslunni, en á síðari árum
hefur verið bætt við nýjum
deildum, sem íramleiða mynda-
vé'ar og hreyfla í skeliinöðrur.
Öll framleíðslan á það sam-
eiginlegt að þar er um ná-
kvæmnisiðnað að ræða, á þýð-
ingarmestu hlutunum, sem í
frantleiðsluvörurnar fara, má
ekki skeika ineiru en einum
þúsundasta' úr millimetra
frá ákvéðnu niáli.

Séð yfir einn af samsetningarsölum ritvéladeiidarinnar í Rhein-
metallverksmiðiuimi í Sömmerda.
aldursári, rúmlega 140.000 tals-
ins á móti 80.000. Geta má
nærri að þetta misræmi í ald-
ursskiptingu landslýðsins pg
greiningu hans milli kynjanna
er mikið þjóðfélagsvandamál,
eitt af mörgum sem styrjpldin
hefur látið eftir sjg.
Þeir menn sem ég' hitti í
Austur-Þýzkalandi andvíga
ýmsu í; starfsháttum .og. stefnu
fræðinga og iðnaðarmenn frá
Rheinmetall í Sömmerda lil að
fara vesturum og hjálpa Röehl-
jng við vopnaframieiðsluna.
Þessi sendiferð bar engan
í\rangur. Þeir fyrstu sem Kogiin
sneri sér til kærðu hann íyrir
yfirvöldunum og dómstóll>»í
Erfurt dæmdi hann í 16 mán-
aða fangelsi. Starfsmenn VEB
Framhald á 11. síðu.