Nýi tíminn - 12.02.1959, Page 4

4) — NÝI TÍMINN
Fimmtudagur 12. febrúar 1959
í rið 473 réðust barbarar inn
- *■ í vestrómverska ríkið og
ráku keisarann frá vö'.dum,
og skipting rikisins í aust-
rómverskt og vestrómverskt
ríki var þar með úr sögunni.
Konstantínópel eða Roma
Nova — Róm hin nýja — varð
þá hin eina höfuðborg róm-
verska ríkisins, -— hin eina
höfuðborg i hinum siðmennt-
aða hluta. Vesturlamla.
Það var hér \im bil hálfri
HANS SCHERFIG:
Þeódótm
qleSikomn sem varð keisaraírú.
annarri öld eftir þetta, að
þeir atburðir gerðust sem hér
verður sagt frá. Konstantin
flutti stjórnaraðsetur sitt frá
Róm til Byzanz, og við það
hófst uppgangur borgarinnar.
Konstantín lét reisa borgina
að nýju, víggirða hana, leggja
torg með súlnagöngum, byggja
baðhús og hallir og hann lét
flytja þangað forn listaverk.
Róm var þá gengið, henni
hnignaði dag frá degi, en hið
nýja stjórnaraðsetur, Kon-
stantínópel, varð miðstöð
mennta og viðskipta, og forn-
menntirnar gátu haldið áfram
að dafna þar enn um nokk-
ur.ra alda skeið þrátt fyrir
valdsir.s, óaðskiljanlega sam-
einaður einrasði keisarans.
Hringleikahúsið varð
hinghús
Aðeins á einum stað gat
fólkið látið í Ijós skoðanir sín-
ar, og það var í hringleika-
húsinu. Á skeiðvelli (hippo-
drom) Konstantínópels hitt-
ust flokkarnir tveir, lúiin
græni og hinn biái, og báru
nöfn eftir litnum á klæðum
vagnstjóranna við kappakst-
urinn. Þar gat alþýðan látið
í ljós álit sitt á keisaranum,
prýðir Markúsarkirkjuna í
Feneyjum, var sótt á þennan
skeiðvöll á tólftu öld og sett
niður þar sem hún er nú kom-
in. Fjöldi af umsjónarmönn-
um og þrælum starfaði við
völlinn. Veitingamenn og
kaupmenn höfðu búðir sinar
állt umhverfis. Þar voru seld-
ar lcökur og sætindi og svala-
drykkir. Skeiðvöllurinn var
borg í borginni, fjörug og há-
vaðasöm, ólíkt því sem upp er
látið renna fyrir hugskotsaug-
um vesalings nemendanna í
sögutímum hjá leiðinlegum
keimurum (ef þeir sjá þá
nokjkuð fýrir sér nemá tóm-
ið).
Stiarnan í hringleika-
húsinu
Á þessum almennings-
skemmtistað óx upp stúlka
nokkur Þeódóra að nafni. Fað-
ir hennar var þjónn við hring-
leikahúsið, Akasíus frá Kýp-
ur. Móðir hennar hélt hórur.
Þeódóra litla lærði að dansa
þegar í barnæsku, og kom
fram á sviðinu nakin í gervi
Ledu eða Evrópu, o.s.frv.
Prokoff sagnaritari hefur
lýst Þeódóru án þess að draga
fjöður yfir neitt í háttum
hennar, og líklega ýkt. Pro-
kof, sem var skrifari og lög-
fræðiráðunautur hjá hinum
fræga hershöfðingja, Bilesar,
hefur m.a. skrifað eögu sam-
tíðar sinnar í átta bindum. 1
öðru riti, Anekdota,. hefur
hann sagt frá Jústinían öðr-
um og frú hans Þeódóru, og
það er auðséð að hann hallar
á keisarafrúna. Það er ekki
líklegt að þessi kornunga
stúlka hafi komizt yfir að
taka þátt í öllu því tryllta
svalli sem hann segir frá, en
samt er engin ástæða til að
halda, að liún hafi verið neitt
sérstaklega siðsöm stúlka.
Þegar hún var 22ja ára
gömul, varð hún frilla emb-
ættismanns nokkurs frá Sýr-
lar.di, og hét hann Hekebelos.
Með honum fór hún til Afríku.
Eftir að hann sneri baki
við henni, stundaði hún vændi
í nokkur ár í Egyptalandi.
Þar náðu kristnir einbúar í
annaðhvort með þögn eða
hrópum eða lófataki. Þetta
var paðreimin, almenningur-
inn sem hafði tekið í arf
nokkuð af einkennum þjóð-
funda i Aþenu hinni fornu.
Skeiðvöllurinn eða paðreim-
in í Konstantínópel var einn
hinn frægasti á þessum öld-
um. Septímus Sevefus hafði
látið hefja smíðina, en Kon-
stantín lét ljúka við hana. tír
þessu varð sambland af hring-
leikahúsi og kappakstursbraut
og skemmtistað, tívólí, mikið
fyrirtæki, með mörgum og
stórum húsum, skreyttum
frægum listaverkum víðsvegar
að úr ríkinu. Hinni frægu
slöngusúlu var komið fyrir á
skeiðvellinum. Eirhestarnir
fjórir, meistarasmið sem nú
Þeódóra keisdrafrú ásamt hirðmeyjum sínum. Mósaíkmynd
frá fi. öid.
spellvirki þau sem fylgdu
þjóðflutningunum, og enda
þótt myrkur miðaLdanna væri
þá að leggjast yfir.
Konstantín hafði tekizt að
sameina kirkjuvaldið valdi
keisarans, og láta þau laga
sig livert eftir öðru, þó að
kristindómurinn væri upphaf-
lega kommúnistiskur. Þetta
kallaðist keisaradæmið af guðs
náð, — Cæsaropapisme — og
náði hámarki á ríkisárum
Justianusar keisara (524—
565). Með þessu tókst Kon-
stantín að breyta eðli kristin-
dómsins frá rótum, því kirkj-
an fékk þarna í fyrsta skipti
veraldlegt vald og hafði það
miklar og ófyrirsjáanlegar af-
leiðingar. Sjálfur réð hann lög-
um og lofum í kirkjumálum.
Undir stjórn hinna byz-
önzku keisara var keisarinn
einvaldur og kirkjan mjög rétt-
trúuð. Safnaðarlífinu hnign-
aði, það átti sér engan stað
innan vébanda hennar. Kirkj-
an varð biskupakirkja. Tnia,r-
hrifningin þvarr, í stað henn-
ar kom lagabókstafur. Og hin
kaþólska—þ.e.a.s. hin óskipta
kirkja ofsótti allt sem braut
í bága við hið viðtekna, og
kallaði það villutrú. Þau trú-
arbrögð, sem hófu feril sinn
með sameignarstefnu og
stefndu að upplausn ríkLs-
valdsins, urðu tækifærissinnuð
og gerðu banidalag við ríkis-
valdið. Kristindómurinn var
orðinn að trúarbrögðum ríkis-
Jústinian keisari og Maxim, anus erkibiskup ásamt verald-
legum og andlegum fyrirmönmun. Mósaíkmynd frá 6. öld.
hana og kristnuðu hana, og
sneru henni til betri vegar.
Þessir egypzku einbúar voru
upphafsmenn klausturlifnaðar
í vestlægum löndum. Þeir voni
einlægir, og trúaðir, og bjugg-
ust við heimsendi þá og þeg-
ar, biðu þess úti á eyðimörk-
um og lifðu þar við mikil ó-
hægindi uppi á súlum (ogsett-
ust aldrei), föstuðu og báðust
fyrir. Þetta var vísir að
klaustrunum.
Kifkjan lét sér þetta fram-
ferði vel lika. Það var þægi-
legt að geta stungið inn í
klaustur einlægum og trúuð-
um sálum, sem tóku trú sína
sigraði Vandali í Norðurafriku
og Gota á Italíu og vann
strandborgir á Spáni. Yfir-
hershöfðingi hans var Belísar,
en kona hans, — ekki nema í
meðallagi siðsöm, var mjög
handgengin Þeódóru.
Þeódóra hafði mikil áhrif á
stjórnarfarið. Eitt sinn tókst
henni að forða því að Jústin-
ian yrði settur af. Það gerð-
ist í hinni svokölluðu Nika-
uppreisn. Hún hófst á skeið-
vellinum, og það var græni
flokkurinn, sem vildi setja
keisarann af, en blái flokkur-
inn var honum trúr. Frá 13.
Soffíu-kirkjan í Iionstantínópel var byggð á valdátímum
Jústiníans.
í alvöru. Auk þess var sam-
yrkja klaustranna mjög hag-
kvæm lausn á fjárhagslegum
vandamálum, eftir áð fjár-
hagskerfi rómverska rikisins
fór í mola. Þetta fyrirkomu-
lag gafst betur en þrælahald-
ið á búgörðunum.
Jústinían
Þaðan sneri Þeódóra um-
breytt með öllu, trúuð og sið-
söm, lifði út af fyrir sig í
litlu luisi og vann fyrir sér
með því að spinna.
Þá vildi það til, að hún
kynntist Jústinian, hvernig
eem á því kann af hafa stað-
ið. Jústinian var fæ/ddur í
Illeríu árið 483. Hann var
bróðursonur liins einkennilega
keisara og bónda, Jústinusar,
sem hvorki var læs né skrif-
andi. Jústinus kallaði hann til
Konstantínópel, og kom hon-
um til að lesa lögfræði. Síð-
ar varð hann embættismaður,
síðan konsúll, og eftir að hafa
látið myrða . Viyalíanus hers-
höfðingja, varð ‘hann yfir-
hershöfðingi.
Hann varð mjög hrifinn af
Þeódóru hinn guðræknu, og
kom henni til að láta af ein-
lífinu og giftast sér, ugglaust
minnugur orða Tertullíans: —-
„Guðhræddir menn halda hjú-
skapinn með lotningu fyrir
nauðsyn hans, af hófsemi og
stillingu fyrir guðs augliti"..
Að dómi Prokoffs var keisari
þessi hvorki hófsamur né
stilltur, og hann útmálar
skelfilega hið svallsama líferni
þeirra Þeódóru, en á því er
varla mark takandi. Jústinían
var bráðgáfaður maður, og
frá lians hendi er lögbókin
Corpus juris Justiníanum, en
sú bók ákvarðaði réttarfar álf-
unnar allar þær aildir sem síð-
an eru runnar. Hin byzanska
list náði hámarki á valdatíma
hans. Hann sameinaði mest-
allt hið rómverska ríki. Hann
til 19. janúar höfðu uppreisn-
armenn tögl og hagldir. Þá
brunnu tveir þriðju hlutar
borgarinnar. Jústinían ætlaði
að flýja, en Þeódóru tókst að
varna því, og að lokum sigr-
aði Belísar sem var foringi
bláa flokksins. Þann dag voru
33 000 manns brytjaðir niður
á skeiðvellinum.
Þeódóra kappkostaði að
sýna af sér hina mestu guð-
rækni og strangan rétttrúnað.
Hún lét reisa kirkjur og
klaustur, og stóð fyrir smíði
Ægisifjar (Hagia Sophia)
fremstu kirkju í byzönzkum
stíl. Hún er nú tyrkneskt
musteri.
Meðan þau Jústinian og
Þeódóra voru við vöVJ, þróað-
ist í ríkinu nokkurskonar
ríkisauðvald. Innflutningur á
silki frá Kína var einokaður
af ríkinu. og silkið var unnið
í verksmiðjum sem keisarinn
átti, — en konurnar, sem þar
voru látnar vinna, voru auð-
vitað ambáttir. Með þessu
móti var nnnt að selja silkið
svo lágu verði, að engir ein-
staklingar eða auðfélög gátu
keppt. nm verðið.
Meðal þeirra stofnana, sem
Þeódórn, kom upp, var betrun-
arheimili fvrir portkonur, en
það mátti hún sjálf gerst vita,
hvar skórinn kreppti. Svo
stramrar voru reglurnar, að
heimilið var oftast nærri
tómt. Þá lét. Þeódóra loka 500
unglingsstúlkur þar inni, hvort
sem nokkur þörf var á að
betra bær eða ekki, til þess
var ekkert tillit tekið. Margar
þeirra frömdu sjálfsmorð, því
þeim þót.ti dauðinn betri en
svo dygðugt lífemi, sem keis-
arafrúin vildi láta þær stunda.
I hessu sambandi má minna
á aðra konu, sem hét Paula,
og var handgengín Hierónim-
usi kirkjuföður. Hún stofnaði
líka betmnarhæli fyrir stúlk-
ur, og var því skipt í deildir,
Framhald á 11. síðu.