Nýi tíminn - 10.12.1959, Blaðsíða 2

2) — NÝI TÍMINN — Fimmtudagur 10. desember 1959 -----

84. þáttur
. UL Jeseiribejr 1959
ÍSLENZK TUNGA
Ritstjóri: Árni Böðvarsson
Y*iri búningur og orðaval
Fyrir no'kkrum árum komst
mjög í tízku að tala illa um
skóla landsins og þá einkum
íslenzkukennsluna. Siðastur
skai ég mæla stéttarbræður
mína íslenzkukennarana und-
an réttmætri gagnrýni. Mig
grunar þó að sumt af þeirri
gagnrýni sem komið hefur
fram á starfsemi þeirra sé
fremur sprottið af öfugugga-
hætti eða aðfinnslusemi en
þekkingu á íslenzkúkennslu
eða rökstuddum skoðunum
um það mál. — í þessum
þætti ætla ég samt ekki að
verja íslenzkukennsluna, held-
ur benda á hluti sem betur
mættu fara. Þessi kennsla
stendur til bóta eins og annað
og íslenzkukennarar þurfa
betri menntun og meiri víð-
sýni en þeir eiga nú til að
bera, því að þeir eru í þessu
efni ekki frábrugðnir öðrum
kennurum, og má í þv'í sam-
bandi benda á það hneyksn
hversu búið er að kennsiu
í undirstöðuatriðum náttúru-
vís'ndp f skólakerfi okkar. —
;Um 'íslenzkukennsluna held
ég helzt megi finna það að-
finnsluvert að of mikil á-
herzU er lögð á þurra þætti
hennar, ytri búning málsins
fremuv en það sem máli skipt-
ir. Viðleitni skóla til að kenna
nejuendum að búa mál sitt
í frambærilegan ritbúning má
ekki hindra þá möguleika sem
eru til rð kenna þeim málið
sjálft, að kunna að koma
hugsunum sínuni 'í orð og
kunna hverju sinni að vel.ia
þau orð sem bezt eiga við.
Þar skortir leiðbeiningar á
því hver-s vegna þetta orð
er heppilegra en hitt í á-
kveðnu sambandi, en hitt
orðið heppilegra annars stað-
ar, athuganir á mismunandi
hugrenningartengslum sem
orð vckia áthuganir á hátt-
jþundinni hrynjandi máls ' og
Ijpurð bess eða stirðleika af|
þeim sökum, svo að dæmi séu ;
nefnd af því sem meira máli ,
skiptir fyrir íslenzkukunnáttu!
nemand? en nákvæmar regl-'
ur um ">'einingu orðflokka og
undirorMlokka. Veit ég vel að,
sumir kennarar taka sum
þessi afriði fvrir þegar þeir
finne t’lefni til, en mig grun-
ar fastlega að þær athugan-
ir séu oftar tilviljana'kenndar
en ma”kviss kennsla, fremur
atriði sem eru nefnd lauslega
en skipulagsbundin kennsla í
þessum efnum. Og þær kröfur
sem gerðr.r eru til nemenda
um mikip yfirborðskunnáttu
í vtra búningi tungunnar,
leyfi næsta l'itinn tíma til
frávikq ?f þessu tagi.
Málfræðikerfi og stafsetn-
ingarreglur eru til málsins
vegna en málið ekki vegna
þeirra. Rréf frá góðum vini er
jafnkærkomið, þó hann kunni
ekki staf°etningu, og unplýs-
ingor alþýðufólks um móður-
Tnálið eru jafrmikils virði, þó
að bréfritari kunni ef til vill
ekki allar stafsetningarregl-
ur né setji allar kommur á
réttan stað. Með þessu er ég
ekki að gera lítið úr staf-
seningarkunnáttu, heldur að-
eins benda á hættuna er í
þessum efnum sem öðrum
fylgir því að gera ytri bún-
ing að aðalatriði. Stafsetn-
ingarkunnátta er nauðsynleg
þeim sem æilar sér að gera
ritmál sitt frambærilegt tii
birtingar opinberlega. Það er
og venja þeirra sem láta
prenta slíkt að lagfæra staf-
setninguna, því að það meiðir
augað furðu mikið að sjá orö
ritað með öðrum hætti en
maður hefur vanizt og telur
þess vegna rétt.
íslenzkri stafsetningu hefur
margsinnis verið breytt á síð-
ustu mannsöldrum, en ann-
ars skal ég ékkí ræða hér
um sögu stafsetningar og
breytingu á smekk manna að
því leyti, heldur benda mönn-
um á að lesa grein Jóns Að-
alsteins Jónssonar í nýút-
komnu héfti af t'ímaritinu ís-
lenzkri tungu, þar sem gerð
er skilmerkileg grein fyrir
sögu íslenzkrar stafsetningar.
Stafsetningin er ytri bún-
ingur ritmálsins, og sá bún-
ingur verður að sjálfsögðu
að laga sig eftir tungunni,
en hún ekki eftir honum, og
er ekki laust við að sumum
finnist í þessu hafi verið far-
ið aftan að siðunum. Mér
koma í hug í þessu sambandi
vísur Arnar Arnarsonar um
frú Hansen á Öngulseyri:
Vinsemd þeim sem vinsemd
eiga,
virðing þeim sem ber.
Eg hneigi mig fyrir hatti
þínum,
höndina rétti þér.
En alltaf stendur það ein-
hvern veginn
óljóst fyrir mér.
hvort þú varst sniðin fyrir
fötin
eða fötin handa þér.
Fötin eru gerð handa mann-
inum — a.m.k. venjulega, en
maðurinn ekki handa fötun-
um. — Á sama hátt er staf-
setning, prentlist og annar
frágangur í riti til orðinn
vegna tungunnar, en hún ekki
vegna hans. Þetta vill gjarna
gleymast, ef of mikil áherzla
er lögð á ytri búning máls-
ins og tíminn þá ekki helg-
aður meðferð þess að öðru
leyti.
Verðleikar stílsnilhnga ’
meðferð máls eru tólgnir í
því að hann kann að velja
rétt orð á réttan stað. Ef
skáldum tekst bað miðlungi
vel í Ijóðum sínum, köllum
viðsmíð’sprip’m hortitt eða
e:tthvað þvílíkt. Blíkir smíða-
gallar koma síður fram ’í ó-
bundnu máli, en orðlist skálda
getur komizt svo langt að
þau raði saman orðum á
hversdagslegan hátt, nærri
því eins og í daglegu tali, en
þó þann veg að úr verði
bundið mál. Eg minni hér
aftur á Örn Arnarson, liálfa
vísu iir ljóðabréfi hans ti!
Vestur-íslendingsins Guttorms
J. Guttormssonar:
Mig langar — þótt velti á
litlu
hvar landnemar hvíla í fold —
að færa þeim fífil og sóley
sem fæddust af íslenzkri mold.
Heilli og einfaldari verður
varla kveðja íslendingsins
heima til landa sinna í út-
löndum. Skáldið hefur sett
þar rétt orð á réttan stað.
Og dæmi mætti taka til við-
bótar 'í hundraðatali um kveð-
skap þar sem skáldin hitta
naglann á höfuðið.
rist
Bók eftir Sigurð Nordal um
Stephan G. Stephansson
Bókin heitir .Stephan G.
Stephansson, maSurinn og
skáldið. Þetta er 163 blaðsíðna
bók með nolckrum myndum af
Stephani, sumum áður óprent-
uðum.
tlelgafell hefur einnig sent
frá sér nýja útgáfu af Sölku
Völku Halldórs Kiljans Lax-
ness. Þetta er þriðja útgáfa sög-
unnar.
The Ilonour of the Ilouse
nefnist ensk þýðing á sögu
Halldórs Ungfrúin góða og hús-
ið. Kristján Karlsson skrifar
eftirmála um höfundinn og
verk hans.
í flokknum Ritsafn Þingey-
inga er kómið' út annað bindi
Lýsingar Þingeyjarsýslu og
Stephan G. Stephansson
fjallar það um norðursýsluna.
Höfundur er Gísli Guðmunds-
son alþíjigismaðúr. Margar
myndir eru í bókinni.
u
Andrew Gilehrist, sem ver-
ið hefur sendiherra Bretlands
hér á landi undanfarin ár, hef-
ur nú iátið a.f embætti. Hann
fór héðan alfarinn 4. desember.
A. C. Stewart, sem skipað-
ur hefur verið til að taka við
sendiherraembættinu af Gil-
christ, er væntanlegur hingað
til Reykjavíkur 10. desember.
m
Litabækur eru eitt vinsælasta
leikfang barna, og nú er komin
út bók sem gefur þeim tæki-
færi til að lita íslenzkar forn-
aidarhetjur í stað kúreka og
indíána.
Bókaútgáfan Hungurvaka hef-
ur gefið út litabók með mynd-
um úr sögu Grettis Ásmunds-
sonar liins sterka. „Hún á að
verða liungurvaka ungum lit-
ara, vekja löngun og hungur
til að kynnast betur sögunni
um Gretti", segir á kápu.
Halldór Pétursson hefur gert
myndirnar í bókinni en Árni
Böðvarsson tekið saman texta.
Tilvitnanir eru i Islendinga-
sagnaútgáruna frá 1947.
í heftinu sem út er komið
eru myndir úr fyrri hluta
Grettlu, en síðari hlutinn og
aðrar ís’-endingasögur munu
fylgja, ef þessu verður vel tek-
ið. Bókin er. prentuð í offset-
prentst. Þegg og kostar 15 kr.
m
íAÍti Y'
Grettir berst við björninn. Ein
af myndunum úr litabókinni
um Gretti sterka.
Erlend tíðindi
Framhald af 6. síðu
um og sent flugvélar þaðan
til að varpa flugritum og nokkr-
um sprengjum yfir Havana.
Bandaríkjastjórn hefur lagt
blátt bann við að Kúbustjórn
séu seld vopn, en það voru
vopnagjafir frá Bandaríkjunum
sem gerðu Batista fært að
hanga við völd eins lengi og
hann gerði. Kúbumenn telja sér
mikla þörf á vopnum af njij-
ustu gerðum, einkum orustu-
flugvélum, vegna þess að
skammt frá eyju þeirra situr
Trujiiio, einræðisherra Dóm-
iníkar.ska lýðveldisins, grár fyr-
ir járnum og heíur í sífelldum
heitingum við hina róttæku al-
þýðuhreyfingu sem komin er
til valda á Kúbu. Trujillo ótt-
ast að fordæmi Castro og
manna hans geti orðið hættu-
legt veidi sínu, sem búið er
að standa með bandarísku full-
tingi í þrjá áratugi.
T»egar engin vopn var að fá
í Bandaríkjunum leitaði
Kúbustjórn til Vestur-Evrópu,
meðal annars Bretlands og Nor-
egs, sem bæði seldu Batista
vopn. Bandaríkjastjórn brá við
og hótaði reiði sinni ef Castro
væri seld svo mikið sem ein
byssukúla, og nú hefur brezka
stjórnin ákveðið að banna sölu
orustuflugvéla til Kúbu. Þetta
getur orðið til þess að í oddn
skerist milli alþýðuhreyfingar-
innar á Kúbu og bandaríska
dollaravaldsins fyrr en varir.
Castro hefur lýst yfir, að meini
Bandaríkjastjórn sér að afla
vopna til landvarna í Ameríku
og Vestur-Evrópu. muni hann
leita fyrir sér í Austur-Evrópu.
Aðeins eitt ríki í rómönsku
Ameríku hefur gerzt svo djarft
að reyna að brjóta bandarískt
vopnasölubann með viðskiptum
við Austur-Evrópu. Það var
Guatemala. Ekki voru tékknesk
vopn fyrr komin þar á land
en bananahringurinn United
Fruit og Dulles-bræðurnir
stefndu liði inn í landið frá
Honduras. Stjórn vinstri manna
í Guatemala var fallin áður en
vika var liðin. Aðstæður eru
aðrar á Kúbu, svo að óvíst er
að Castro verði eins auðveld
bráð og Arbenz í Guatemala.
Atvinnuher Guatemala neitaði
að berjast, en á Kúbu hefur at-
vinnuherinn verið leystur upp
að mestu og í staðinn myndaður
byltingarher skipaður fyrrver-
andi skæruliðum og bændason-
um.
M.T.Ö.
Eins og Þjóðviljinn skýrði
frá á sunnudaginn var hrjd-
inn fundur fullskipaðrar sam-
bandsstjórnar Alþýðusam-
bands íslands hér í Reykja-
vík um helgina.
í ályktun sem samþykkt
var einróma á fundinum lýsti
sambandsstjórn samþykki
sinu við ályktun ráðstefnu
þeirrar, sem sambandsfélögin
héldu I haust, en þar var
talið nauðsynlegf. að samn-
ingum yrði sagt upp af þeim
sambandsfélögum, sem það
væri kleift vegna uppsagnar-
ákvæða samninga, og jafn-
framf talið rétt að miðstjórn
ASÍ boðaði ti] nýrrar, þeg-
ar frekari vitneskja lægi fyrir
um verðiagningu landbúnað-
arafurða og aðra þróun efna-
hagsmála þjóðarinnar. Sam-
bandsstjórnarfundurinn. lýsti
einnig samþykki sínu á á-
kvörðun miðstjórnar um starf
fulltrúa sambandsins í verð-
lagsnefnd landbúnaðarafurða.
I ályktun sambandsstjórnar
segir ennfremur:
„Með tilliti til þeirrar ó-
vissu, sem nú ríkir um að-
gerðir stjórnarvalda y efna-
liagsmálum þjóðarinnar og
lcjaramálum verkalýðssLéttar-
innar, telur sambamlsstjórnin
eðlilegt að félögin hatl lausa
samninga sína þar til fram-
vinda þeirra mála skýrist,
jafnfrani'i því sem hún vara;
alvarlega við öllum fyrirætl
unum og aðgerðum er rýr
gætu raunveruleg launakjö;
alþýðunnar.
Fundurinn felur miðstjóri
sambandsins að kalla samai
ráðstefnu verkalýðsfélagann:
þegar hún telur tímabærý aí
gan.gá frá megin kröfun
þeirra við nýja samning:s
,gerð.“