Fréttabréf Ættfræðifélagsins - 01.11.1986, Blaðsíða 3

-3-
bjó og dó í, og þeirri miskunarlausu baráttu við skortinn sem tímum
saman réði mestu um líf eða dauða fólksins í landinu. - Það er líkt
og að leysa flókna gátu sem fyrir þig hefur verið lögð, að finna
einhverja langa-langa=»langömmu (þær eru sextán) sem hefur verið hulin
mistri sögunnar og geta komið henni inn í frændgarðinn á sinn stað, -
og hver veit hversu margvísleg eða sérstök vitneskja berst þér í
hendur í þessum eftirleitum.
Þessar fáorðu umgetningar er ég minntist á, sem oft er eina
eftirtekjan er grúsk okkar hefur leitt í ljós, verður ekki spenn-
andi lestrarefni þegar það er sett á bók. Þá eru það orðin"fræði",
og " fræði " hljóta að vera leiðinleg að margra dómi, og þeir vilja
gjarnan fá þessi fræði krydduð með ýmiskonar sögum og frá-sögnum til
skemmtilegheita, eða til þess að gera ættfræðina læsilegri. Ýmsum
finnst sem ættfræðingar sneiði um of hjá þessháttar,annaðhvort af því
að þeir séu í eðli sínu leiðinlegir, eða að þeir taki sjálfa sig of
hátíðlega. Um þetta vil ég fara nokkrum orðum.
Ættfræðin er sannfræði, með sínum takmörkunum, um fæðingu fólks
og giftingu, búsetu og störf, dánardægur, börn og niðja og annað
því-líkt. Sögur,sögusagnir og ýmislegt þessháttar er til um einn og
annan, óbókfest og ósannanlegt og í breytilegri gerð. Margt þess-
háttar er hægt að tína til,en slíkt er sjaldnast fræðimennska. -
Nú er ég ekki að setja mig sem fræðimann, eða fræðimennskuna, neitt
á háan hest, heldur að reyna að skilgreina munin á þessu tvennu, um
leið og ég segi sem skoðun mína að þessu er ekki hægt að blanda
saman svo vel fari. Margvíslegar sögur og frásagnir eru ekki sann—
fræði og er með réttu hægt að bera á þær brigður, og þá um leið er
gefið undir fótinn með að annað sem þar stendur, á undan eða eftir,
sem heyrir undir sannfræði,kunni einnig að vera af því tagi að það
megi draga í efa.
Sannfræðileg atriði,nöfn og ártöl af því tagi sem áður er nefnt,
sem varða okkur, foreldra okkar og forfeður, sem tekin eru upp úr
opinberum gögnum,prentuðum eða rituðum, eiga ekki að valda hneikslunum
manna eða óánægju, og skal þó fara iaeð nokkurri háttvísi. En ef við
förum að segja afrekasögur eða gaman- og grínsögur um einn og annan,
föður, afa eða langafa,þá lægi sá fræðimaður undir gagnrýni sem
erfitt væri að hreinsa sig af. Smasaga um atvik,er sjaldnast sögð
eins af tveimur, og því er þegar sannanlegt að sannleiksgildið í
atriðum frásagnar er hæpið. Auk þess er svo hitt, að í fæstum til-
fellum er það á mínu færi eða þínu að sanna að rétt sé með farið.
Þá ber að hafa í huga viðkvæmni nær- eða fjærskyldra einstaklinga.
Margir hafa gaman af að heyra grín um sinn náunga og má gjarnan vera
blandað svolitlu háði eða ofursmárri illkvitni,en þó margur hafi