Bændablaðið - 14.03.1995, Blaðsíða 7

Þriðjudagur 14. mars 1995
Bœndablaðið
7
Bœndablaðið: Er þetta frum-
varp eitt af fyrstu skrefum bœnda
inn í21. öldina?
Jón: Framtíðin á eftir að leiða
það í ljós en við sjáum að þær
þjóðir sem mest eru að vinna að
markaðsmálum leggja áherslu á
hreinleika vörunnar. Það er krafa
neytenda. Ef við leggjum kapp á að
efla okkur á þessu sviði verður
staðan sterk - ef við gerum það
ekki er dæmið vonlaust.
Haukur: Oft hefur verið talað
um íslenskar afurðir sem sérstakar
náttúruafurðir og menn telja sig
hafa séð markaði sem geta greitt
mjög gott verð fyrir úrvals vöru -
en það er eitt að finna markað en
annað að vinna hann. Frumvarpið
er jákvætt því þama á að verja
ákveðnum fjármunum til að kanna
þessa sértæku markaði. Fram til
þessa höfum við varið of litlum
fjármunum í erlendar markaðs-
kannanir og vömþróun. En ég legg
áherslu á að hér er um að ræða mál
sem verður ekki til í hvelli.
Jón: í þessu sambandi vil ég
minna á stefnu Alþjóðabænda-
samtakanna sem hafa lagt á það
áherslu að viðhalda hringrás nátt-
úrunnar þannig að ekki sé meira frá
henni tekið en hún fær og þess
jafnframt gætt að skilja ekki eftir
skaðleg efni við ræktun og fram-
leiðslu eða valda tjóni á annan hátt.
Þetta hefur verið nefnt “sjálfbær
þróun”. I samræmi við hana fer nú
ört vaxandi lífræn ræktun. Hún
byggist á vilja bænda til að
framleiða úrvals vöm en ekki síður
á auknum skilningi neytenda á því
að gæði matvælanna skipta meira
máli en verð. Á síðustu ámm hafa
nokkir íslenskir bændur unnið
merkilegt brautryðjendastarf á
þessu sviði og bændasamtökin hafa
beitt sér fyrir stuðningi við þessa
stefnu með vinnu að setningu
löggjafar. Það skiptir máli að geta
boðið íslenskum neytendum hreina
gæðavöm, en einnig getur það
dregið hingað vaxandi fjölda
erlendra gesta, sem telja eftir-
sóknarvert að neyta hennar.
Bændablaðið: Við höfum ekki
rætt um leiðbeiningaþjónustu í
landbúnaði.
Haukur: Ég hef oft haldið því
fram að aldrei hafí verið eins mikil
þörf fyrir góða og markvissa
leiðbeiningaþjónustu og einmitt nú.
Ástæðan er aukin erlend sam-
keppni og ég trúi því að ríkið sé
áfram tilbúið til að styðja við bakið
á landbúnaðarrannsóknum og leið-
beiningum. Raunar er ég ekki einn
um þessa skoðun en í GATT-
samningum em þeir fjármunir sem
renna í þennan málaflokk sér-
staklega undanskildir og flokkaðir
sem “grænar greiðslur”. Ekki hef-
ur verið talað um að draga úr
stuðningi af þessu tagi þar sem
rannsóknir og leiðbeiningar í land-
búnaði em taldar mjög arðbærar og
koma öllum þjóðfélagsþegnum til
góða. Þá verður að koma niður-
stöðum sem fyrst út til bænda svo
þeir geti hagnýtt sér vinnu vísind-
amanna og ráðunauta. Blað eins og
Bændablaðið er hægt að nota í
þeim tilgangi.
Bœndablaðið: Er ekki inn-
ganga í ESB nauðsynleg til þess að
komast í nánara samband við
milljónamarkapi?
Haukur: Ég er hlynntur því að
við gemm fríverslunarsamninga og
eigum viðskipti við sem flesta, en
innganga í ESB er ekki frí-
verslunarsamningur. Fremur er um
að ræða tollmúrabandalag gagnvart
öðmm þjóðum en aðildarríkjunum.
Með inngöngu væmm við að afsala
okkur hluta af sjálfstæði þjóð-
arinnar og gleymum því ekki að
það tók okkur margar aldir að ná
því marki að verða sjálfstæð þjóð.
Við gerðumst aðilar að EES-samn-
ingum og ég tel að hann sé meira
en fullnægjandi.
Jón: ESB er ekki góður kostur
fyrir okkur og hvað bændur varðar
þá er alls ekki víst að Evrópa sé
markaðssvæði framtíðarinnar. Mjór
er mikils vísir og þó viðskipti
okkar við Japan séu ekki umtals-
verð nú um stundir þá fáum við þó
hvergi betra verð fyrir hrossakjöt.
Það að einblína á Evrópusam-
bandið er of mikil einföldun.
Haukur: Ég hef orðið fyrir
vonbrigðum með hvemig stjóm-
völd hafa spilað úr EES-spilunum.
Þetta á ekki síst við um gagn-
kvæmisregluna. Ef íslenskur
landbúnaður nyti sömu aðstöðu og
matvælaiðnaður í nágrannalöndun-
um gæti hann betur keppt við inn-
fluttar vömr - og sótt á erlenda
markaði.
Jón: Ekki aðeins hafa stjóm-
völd látið eiga sig að notfæra sér til
fulls þær heimildir sem samningur-
inn um EES-gefur í þágu innlendr-
ar framleiðslu. Þau hafa líka látið
undir höfuð leggjast að búa til þann
ramma sem íslenskum bændum er
ætlað að starfa eftir á gmndvelli
GATT-samningsins. Sú fram-
kvæmd, sem er í hendi innlendra
stjómvalda, skiptir meira máli en
samningurinn sjálfur. Bændur hafa
nú verið skildir eftir f algjöm tóma-
rúmi þegar samningurinn hefur
öðlast gildi. Þessi framkoma er fyr-
ir neðan allar hellur.
Haukur: GATT-samningurinn
sem slíkur er að mínum dómi við-
unandi en áhyggjur mínar stafa
fyrst og fremst af því hvernig ís-
lenskir stjómmálamenn munu út-
færa samninginn. Innflutningur á
niðurgreiddum, erlendum matvæl-
um hefur ekkert með GATT-
saminginn að gera. Slíkt er hægt að
gera hvenær sem er. Hugmynda-
fræði samningsins er sú að reyna
að mynda eðlilegt búvömverð í
viðskiptum á milli landa í ákveðn-
um skrefum.
Jón: Eitt stærsta verkefni
nýrrar bændaforystu verður að fá
stjórnvöld til að útfæra GATT á
svipaðan hátt og gert er meðal
annarra Evrópuþjóða. Við emm sí
og æ að hamra á því að íslenskum
landbúnaði verði sköpuð eðlileg,
sambærileg, skilyrði og tíðkast
annars staðar.
Haukur: í landbúnaði þarf oft
að taka ákvarðanir sem gilda í
nokkur ár. Þess vegna er gmnd-
vallaratriði að bændur viti rekstrar-
umhverfið næstu fimm eða tíu árin.
Bóndi sem t.d. kaupir vélar, fram-
leiðslurétt eða byggir hús verður að
vita hvort hann geti nýtt þessa
fjárfestingu næstu árin.
Jón: Bændur hafa fulla ástæðu
til tortryggni í garð erlendra samn-
inga. Skemmst er að minnast hvern-
ig hagsmunum garðyrkjubænda var
fómað fyrir réttindi sjávarútvegsins
í EES-samningnum.
Haukur: Sporin hræða. Þegar
unnið var að gerð EES-samnings-
ins gengu tilboð á milli ríkja í
EFTA og ESB. Þegar bændasam-
tökin spurðu t.d. um vörulista
vegna garðræktarinnar var þeim
tjáð að á honum væm eingöngu
suðrænar afurðir sem snertu okkur
ekki - en annað kom í ljós. Mér
fundust vinnubrögð staifsmanna
utanríkisráðuneytisins, undir for-
ystu Jóns Baldvins Hannibalssonar,
afar undarleg. Það var eins og þeir
teldu sig þurfa að láta eitthvað
einhliða af hendi við samnings-
gerðina. í tvíhliðasamningum sem
þessum bjóða menn yfírleitt upp á
eitthvað sem er beggja hagur.
Norðmenn t.d. fengu tollkvóta í
ostum meðan íslendingar vom ein-
hliða að fella niður tolla á vörum
sem þeir geta framleitt á ákveðnum
tímum.
Jón: Ég þori ekki að fullyrða
hvers vegna íslensk stjómvöld vom
jafn lin og raun ber vitni við gerð
EES-samningsins. Trúlega hefur
vanþekking ráðgjafa utanríkisráð-
herra í utanríkisviðskiptum riðið
baggamuninn. Þá hefur eðlilslæg
vantrú ráðherrans á getu íslensks
landbúnaðar trúlega haft mikið að
segja.
Haukur: Mér hefur á stundum
fundist eins og íslenskir ráðamenn
hafi viljað ná fram hugsjónum
sínum með aðstoð erlendra sam-
ninga. I þessu tilviki var “hugsjón-
in” bundin við óheftan innflutning
matvæla. Menn fá aldrei allt fyrir
ekki neitt. Upp úr stendur að
samningamenn vildu ekki hafa
samráð við bændasamtökin eða
landbúnaðarráðuneytið fyrr en mál
voru komin í óefni. Það hefur ekki
farið hátt en landbúnaðaráðuneyt-
inu tókst - eftir að samningurinn
var fullmótaður - að laga klúður af
ýmsu tagi.
Bœndablaðið: Fyrir skömmu
var fullyrt í dagblaðsgrein að
gengju Islendingar í ESB myndi
hagur hins almenna neytenda
batna frá því sem nú er. Þar var
t.d. fullyrt að matvcelaverð hafi
lœkkað verulega í Svíþjóð. Einnig
var sagt að matvœlaverð he'r á
landi myndi lœkka um 30-40% og
kaupmáttur aukast verulega ef
Islendingar gengju inn í ESB. Ef
þetta er staðreynd getum við þá
lagst gegn þvi'að ganga í ESB?
Haukur: Ekki veit ég hvaðan
þessar tölur em ættaðar en mínar
heimildir segja að inatvælaverð í
Svíþjóð sé nánast óbreytt. I upphafi
var hins vegar sagt um matvæla-
verð í Svíþjóð að ákveðin matvæli
myndu hækka en önnur lækka.
Þetta hefur farið eftir.
Gerum matvælaverð á íslandi
að umtalsefni. Samkvæmt gögnum
Hagstofunnar fara um 16% af
ráðstöfunarfé íslensku vísitölufjöl-
skyldunnar í matvælakaup. Ef við
miðum við önnur Norðurlönd ver
danska vísitöluljölskyldan ögn lægri
prósentu í kaup á matvælum.
Hlutfallið er hærra í Noregi, Finn-
landi og Svíþjóð. í löndum ESB er
hlutfallið víða mun hærra en hér.
Þetta ættu menn að skoða áður en
fullyrt er að verð matvöm sé mjög
hátt hér á landi.
Sykur, mjölvara og ýmsir
ávextir munu hækka í verði ef við
göngum í ESB. í stuttu máli mun
innflutti hlutinn í mörgum tilfellum
hækka en sá innlendi eitthvað
lækka. Verð á íslenskum landbúnað-
arafurðum hefur lækkað á liðnum
ámm og þróunin stefnir enn j sömu
átt. Með öðmm orðum em íslend-
ingar komnir á svipað ról og þjóðir
með svipaðar tekjur og skattkerfi.
Bœndablaðið: Þorvaldur Gylfa-
son, prófessor við Háskóla íslands,
segir að við búum við óhagkvæm-
ustu landbúnaðarstefhu í Evrópu.
Haukur: Hvað varðar þá full-
yrðingu að óhagkvæmustu land-
búnaðarstefnu Evrópu sé að finna á
Islandi þá efast ég um að Þorvaldur
fylgist nægjanlega vel með því sem
er að gerast hér og erlendis. Það
veldur mér hins vegar áhyggjum
að prófessor við Háskóla Islands
skuli halda þessu fram þegar stað-
reyndir segja annað.
í tengslum við GATT samn-
ingana var reynt að leggja sam-
ræmt mat á stuðning við landbúnað
í öllum aðildarríkjum GATT. Ann-
ars vegar var stuðningurinn reikn-
aður út sem AMS, sem er útreikn-
ingur á stuðningi á heildsölustigi,
og hins vegar PSE, sem er
útreikningur á stuðningi á fram-
leiðendastigi. í ljós kom að ísland
er með áþekkan stuðning og Finn-
land, en hann er meiri í Noregi,
Sviss og Japan.
Þorvaldur Gylfason bar saman
framlög Islendinga til landbúnaðar
og komst að því að íslendingar
verðu til landbúnaðarins áþekku
hlutfalli þjóðartekna og Banda-
ríkjamenn veija til vígbúnaðar. Á
bandarísku fjárlögunum fara um
20% til hermála, en á íslensku
fjárlögunum fara um 6% til land-
búnaðarins - og er þá meðtalinn
rekstur landbúnaðarráðuneytisins,
landgræðslu, skógræktar, land-
búnaðarskólanna og alls sem hægt
er að flokka undir landbúnaðar-
tengd mál.
Bœndablaðið: Að undanfömu
hefur heyrst nýyrðið “ofurtollar”. í
þessu sambandi hefur verið rætt
um 400 - 700% tolla á innfluttar
landbúnaðarafurðir....
Haukur: Þama hefur verið
reynt að búa til Grýlu. GATT-
samningurinn felur í sér að árið
1988 er tekið sem viðmiðunarár en
á sex ára tímabili eiga tollar að
lækka um 36% að meðaltali.
Tökum lambakjöt sem dæmi.
Það hefur lækkað um 15-16%
síðan 1988. Ef hámarkstollur yrði
lagður á innflutt dilkakjöt - og ekki
tækist að lækka innlent dilkakjöt
frá því sem nú er - má gera ráð fyrir
að erlenda kjötið yrði á svipuðu
verði og það innlenda eftir 3 til 4
ár. Það er því ljóst að GATT-samn-
ingurinn setur verulegan þrýsting á
innlenda framleiðendur.
Jón: Áður en GATT-samn-
ingurinn var afgreiddur í norska
Stórþinginu hafði norska ríkis-
stjómin lagt fram nákvæma
sundurliðun um það hvemig þessi
vemd ætti að vera fram til ársins
2000. Þetta var ekki gert hér.
Haukur: Við þurfum að vita
hvemig tollunum verður beitt og
hvemig þeir verða þrepaðir niður
næstu sex árin. En við hljótum að
krefjast þess að sú tollvemd sem
felst í GATT-samningum og um
var samið verði nýtt.
Jón: Ég lagði til á Alþingi,
þegar GATT-tillagan var afgreidd,
að bætt yrði við afdráttarlausu
ákvæði um að tilboð íslendinga við
samningaviðræðumar yrði lagt til
gmndvallar við framkvæmd samn-
ingins hér á landi á sama hátt og
Norðmenn gerðu. Þetta var sam-
þykkt samhljóða. Nú verður að
vona ný ríkisstjóm fari eftir þessari
stefnumörkun Alþingis.
Haukur: Það er trú mín að
áður en langt um líður verði farið
að huga að næsta skrefi í GATT-
samningum. Þá verður uppi almenn
krafa um að tekið verði tillit til
umhverfismála en ekki bara
skammtíma viðskiptasjónarmiða.
Jón: Það er rétt að í nýgerðum
GATT-samningi er ekkert tillit
tekið til umhverfissjónarmiða held-
ur eingöngu frelsis fjármagnsins
sem er harður húsbóndi á flestum
sviðum.
Bœndablaðið: Oft hefur verið
rætt um nauðsyn þess að fækka
mjólkurbúum og sláturhúsum. Fyrir
skömmu var ákveðið að leggja
niður mjólkurbúið í Borgamesi og
nokkur sláturhús hafa lagt upp
laupana. En þarfekki mun meira að
eiga sér stað á þessum vettvangi?
Jón: Þegar ég var landbúnaðar-
ráðherra lagði ég til að þeir sem
vildu leggja niður vinnslustöðvar
gætu fengið greitt verðmæti þeirra
mannvirkja sem væm lögð niður.
Viðbrögð eigenda sláturhúsa vom
ótrúlega mikil. Starfsemi í þriðj-
ungi húsanna var hætt. Viðbrögð í
mjólkurvinnslunni vom hins vegar
dræmari. Eitt mjólkurbú var strax
lagt niður en síðan gerðist ekkert
þar til Borgfirðingar lögðu niður
sitt bú. Við verðum að halda áfram
á þessum vettvangi. Ég minnist
þess að norðlensku mjólkurbúin