Bændablaðið - 14.01.2003, Qupperneq 10

10
BÆNDABLAÐIÐ
Þridjudagur 14. janúar 2003
Faar stofnarir
fliiar út li land
Örlygur Hnefíll Jónsson bar
fram fyrirspurn í fímm liðum til
allra ráðherra núverandi ríkis-
stjórnar um málefni sem snerta
höfuðborgarsvæðið og lands-
byggðina. Spurningar hans voru
þessar:
1. Hver var fjölgun starfa á
vegum ráðuneytisins árin 1991-
2000 og hvemig skiptust störfin
milli höfuðborgar og lands-
byggðar?
2. Hvaða nýju stofnanir voru
vistaðar á vegum ráðuneytisins á
landsbyggðinni árin 1991- 2000
og hvar?
3. Hvað hafa fylgt þessum
stofnunum mörg ný störf, hvar eru
þau vistuð og hvernig skiptast þau
milli einstakra kaupstaða og
sýslna?
4. Hvaða stoffianir voru fluttar
á vegum ráðuneytisins frá höfuð-
borginni til landsbyggðar árin
1991-2000 og hvert?
5. Hvað hafa fylgt þessum
stofnunum mörg störf, hvar eru
þau vistuð og hvernig skiptast þau
milli einstakra kaupstaða og
sýslna?
Nokkur fjölgun starfa
í svörum ráðherranna kemur
fram að fjölgun starfa er nokkur
hjá flestum ráðuneytunum á þessu
tímabili og er mikill meirihluti
þeirra staðsettur á höfuðborgar-
svæðinu. Til að mynda stofnaði
dómsmálaráðuneytið til 55 starfa á
höfuðborgarsvæðinu á þessu tíma-
bili en 2,5 starfa á landsbyggðinni.
Samgönguráðuneytið og
landbúnaðarráðuneytið hafa flutt
nokkur störf út á landsbyggðina og
landbúnaðarráðuneytið hefur flutt
stofnanir út á land. Einnig hefur
Byggðastoffiun verið flutt til
Sauðárkróks. í langflestum tilfellum
hafa ráðuneytin engar stoffianir né
störf flutt af höfuðborgarsvæðinu
út á landsbyggðina.
Vonbrigði
„Þessi svör ráðuneytanna sýna
að stjómvöld hafa ekki staðið sig
sem skyldi við að fylgja eftir
stefnumótandi byggðaáætlun ffá
1994 til 1997. í henni var rauði
þráðurinn sá að fjölga opinberum
störfum á landsbyggðinni umfram
höfuðborgarsvæðið. Þess vegna
valda svörin mér vonbrigðum og
sýna að þama þarf að taka til hendi
ef menn ætla að reka jafnræðis-
stefnu milli höfuðborgarsvæðisins
og landsbyggðarinnar,“ sagði Ör-
lygur Hnefill þegar tíðindamaður
Bændablaðsins innti hann álits á
svörunum.
Mest hjá tveimur ráðuneytum
Landbúnaðarráðuneytið bendir
á nýjar stofnanir frá þess hendi á
landsbyggðinni, Vesturlands-,
Norðurlands- og Suðurlandsskóga
auk Héraðsskóga og Skjólskóga.
Stofnanir sem hafa verið fluttar út
á landsbyggðina á vegum land-
búnaðarráðuneytisins eru Lána-
sjóður landbúnaðarins 1998 og
Yfirkjötmat ríkisins árið 2000.
Samgönguráðuneytið hefur
flutt aðsetur rannsóknanefndar
sjóslysa til Stykkishólms. Vega-
gerðin hefur flutt störf út á land,
þjónusta á flugvöllum landsins
hefur verið aukin, útibú Siglinga-
stofnunar opnað í Keflavík, aðal-
þjónustuver og skiptiborð íslands-
pósts var flutt til Akureyrar.
Svarað er í upplýsingasímann 118
á fjórum stöðum á landinu.
Ferðamálaráð opnaði útibú á
Akureyri.
Umhverfisráðuneytið bendir á
flutning Landmælinga ríkisins til
Akraness og embætti veiðimála-
stjóra til Akureyrar.
svæðinu, einkum á rimlagólfúm.
Stærðarmál á legubásum má fínna
í aðbúnaðarreglugerð lyrir naut-
gripi.
Loftslag og lýsing
Kálfar eru of oft hýstir í
afkima fjósa, þar sem loftslagi og
lýsingu er ábótavant. Kálfar þurfa
heldur hærri umhverfishita en
kýr, eða 5-15 gráður. Því meiri
trekkur, því hærri hiti; því kaldara
undirlag, því hærri hiti. Ef
kálfamir eru á þurru gólfi, í vel
loftræstu rými og með góðan feld
þola þeir vel kulda.
Góð lýsing, 12-16 tíma á
sólarhring, bætir vöxt, nyt og
ffjósemi nautgripa. Æskilegt er að
hafa sérstaklega góða lýsingu hjá
kálfunum, því að mikilvægt er að
fylgjast vel með þrifúm þeirra. Þá
er einnig hægt að fá hitaperur og
hengja yfir kálfastíur. Kálfamir
geta þá sjálfir ráðið því hvort þeir
liggja undir þeim eða ekki. /TJ
Athugas. Bbl. Greinin barst
blaðinu í lok nóvember en ekki
var pláss fyrir haná í jólablaðinu.
Aðbúnaður kðlfa
Nú er sá tími ársins þegar
flestar kýr eru bomar og fjós fúll
af kálfúm. Þá reynir á að aðstaða
fyrir þá sé nægjanlega góð.
Slæmur aðbúnaður kálfa hefur
ekki einungis áhrif á velferð
þeirra, heldur einnig á vöxt, heil-
brigði og þroska. (Spurt er: hvað
er velferð annað en vöxtur, heil-
brigði og þroski???)Kálfúr sem
þrífst illa er lengi að ná eðlilegum
þroska. Ef um er að ræða kvígu
getur verið erfitt að ná að sæða
hana á æskilegum tíma og fall-
þungi nauta verður lélegur. Lykil-
atriði í aðbúnaði kálfa em rými,
þurrt legusvæði og góð
loftræsting og lýsing.
Rými
Mælt er með að kýr beri í
burðarstíu og kálfurinn sé hafður
hjá henni í sólarhring eftir burð.
Samveran hefúr margvísleg já-
kvæð áhrif á heilbrigði og nyt
kýrinnar og jafúframt á heilbrigði
og þrif kálfanna. Hins vegar er
ekki æskilegt (og raunar bannað)
að binda nýfædda kálfa. Sumir
bændur binda þá inn á fóðurgang
eða (eins og á myndinni hér til
hliðar) við legubása. Vissulega
gefúr þetta móðurinni möguleika
á að hnusa af kálfinum og sleikja
hann en um leið gefúr þetta
öðmm kúm möguleika á að atast í
honum. Þá er hreyfigeta kálfsins
mjög skert og það getur haft áhrif
á þroska hans. Ef ekki er
möguleiki á að hafa kálf og kú
saman í burðarstíu er eins gott að
færa kálfinn strax í góða kálfastíu.
Það skiptir ekki öllu hvort kálfar
eru hafðir í einstaklings- eða hóp-
stíum fyrstu vikumar, en eftir
tveggja mánaða aldur á ekki að
hafa kálfa í einstaklingsstíum.
Tvær reglur eru til um rými í
kálfastíum: 1) Kálfúrinn þarf að
geta legið á hliðinni með alla
fætur útteygða. 2) Kálfurinn ætti
að hafa rétt tæpan fermetra í
gólfplássi.
Þurrt legusvœði
Allar rannsóknir sýna að
kálfar, eins og aðrir nautgripir,
vilja helst liggja á þurru og mjúku
legusvæði. Við vitum að mikil-
vægt er fyrir heilbrigði kálfa að
þeir hafi hrein legusvæði, en liggi
ekki í eigin skít. Við vitum líka að
þeir þurfa að hafa jafúan hita og
helst ekki trekk. Langbesta
undirlagið fyrir kálfa er hálmur.
Hann heldur vel hita, er mjúkur
og auðvelt er að halda honum
hreinum með því að bæta reglu-
lega við meiri hálmi. Kálfar á
hálmi eru líka mun þolnari
gagnvart kulda og trekki, því að
hálmurinn veitir yl og jafúvel
skjól. Nokkurra mánaða kálfa má
venja á að nota legubása en huga
þarf sérstaklega að göngu-
Aherslur á eiginleika við
ræktun mjðlkurkúa
Kúabændur á íslandi þekkja að áherslur á einstaka
eiginleika við ræktun íslensku kúnna hafa breyst í áranna
rás. Þetta er ekki séríslenskt fyrirbæri, heldur þróun sem á
sér stað í nær öllum löndum þar sem ræktunarstarf er
stundað.
Á ráðstefnunni í Frakklandi var Bandaríkjamaðurinn
P.M. VanRaden með ágætt erindi þar sem hann ræddi þessa
þróun og hvað breyst hefur í áherslum á einstaka eiginleika
í ræktun kúnna í Bandaríkjunum síðustu þrjá áratugina.
Síðan fjallaði hann um hvemig áherslur væru í dag í
nokkrum þeirra landa sem hafa mestan fjölda mjólkurkúa.
Einkunnir í nautgriparækt í Bandaríkjunum fyrir
þremur áratugum voru einfaldar og tóku aðeins tillit til
afurðagetu og engra annarra eiginleika, og þá var aðeins
horft á mjólkurmagn og mjólkurfitu. Fyrir 25 árum var
upplýsingum úr byggingardómum bætt við og fengu þær
40% vægi og afurðimar 60%. Á síðustu tveimur áratugum
hafa síðan fleiri eiginleikar komið til sögunnar. I sambandi
við mat á afurðum þá kom mjólkurprótein til sögunnar fyrir
rúmlega tuttugu ámm. Þar eru áherslur í sambandi við
afurðir samt nokkuð aðrar en hér á landi vegna þess að
próteinmagn hefur í dag 36% vægi, mjólkurfita 21% vægi
og mjólkurmagnið eitt og sér 5%, sem er að verða nokkur
sérstaða þar í landi.
Eins og fram hefur komið þá hefur afurðamagnið nú
62% vægi í kynbótaeinkunn Bandaríkjamanna. Fmmutala
hefúr 9% vægi, júgur 7%, fætur 4% og kúnum er lítillega
refsað fyrir stærð, vegna þess að þessi eiginleiki fær
neikvætt vægi upp á 4%, og að síðustu hefúr ending 14%
vægi.
Þegar skoðaður er samanburður VanRadens á áherslum
í ýmsum stórum mjólkurframleiðslulöndum kemur
ýmislegt athyglisvert í ljós. Eins og hann bendir á skýrist
þetta að nokkru leyti af því að framleiðsluaðstæður og
mjólkurmarkaður er vemlega breytilegur á milli landa og
það endurspeglast að vonum í áherslum í ræktuninni.
Ákaflega mismunandi er á milli landa hve margir
eiginleikar auk afurðagetu eru með í einkunn. Þar em
dönsku einkunnimar víðtækastar eins og sumir þekkja, þar
sem 11 aðrir eiginleikar eru með. Fábreyttasta einkunnin er
hins vegar í Bretlandi þar sem aðeins er tekið tillit til
endingar kúnna auk afkastagetu og hefur endingin 15%
vægi.
Afkastageta kúnna hefúr mestar áherslur hjá Bretum,
en einnig skiptir hún miklu máli í nýsjálensku einkuninni. í
flestum hinna landanna eru áherslur á afúrðir samt á bilinu
50-60%, undantekningin í hina áttina eru Danmörk og
Svíþjóð þar sem afurðimar telja aðeins 30-40%.
I öllum löndum er tekið tillit bæði til próteinmagns og
fitumagns við mat á afkastagetu, en prótein hefúr
yfirgnæfandi vægi, yfirleitt á bilinu 3:1 - 5:1. Breytilegt er
hvort einnig er tekið tillit til efnahlutfalla og algengara að
ef það er gert þá sé það með því að setja neikvætt vægi á
mjólkurmagn fremur en sérstakt vægi á hlutfollin, þó að
hvort tveggja þekkist.
Júgurgerð er í flestum löndum í heildareinkunn, en
með mjög breytilegu vægi, yfirleitt innan við 10%, en hefúr
samt 17% vægi í Kanada og á Spáni. Spenar eru hvergi
teknir með í einkunn. Þar sem slíkt á sér stað mun það vera
gert með að reikna spenagerðina inn í heildareinkunn fyrir
júgur.
I flestum löndum eru bæði frumutala og ending kúnna
hluti af heildareinkunn. Samræmi virðist nokkuð í því að
ending hefur vægi á bilinu 6-12%. Þá er vægi frumutölu er
langoftast í kringum 10%.
Skap kúnna er nánast hvergi með í einkunn, en
undantekningar eru í Ástralíu þar sem það hefur 5% vægi, í
Danmörku 1% og 3% í Svíþjóð.
Þá vekur athygli að mjög fáar þjóðir líta á mjaltir sem
þýðingarmikinn eiginleika. Þar eru það aðeins Danir sem
gefa þeim 6% vægi og hjá Ástralíumönnum er vægið 4%.
Skoðun á umfangsmiklu yfirliti eins og þessu sýnir
glöggt að þróun hér á landi hefúr verið mjög í takt við það
sem hefúr gerst víðast annars staðar. Augljósustu ffávikin
hjá okkur eru meiri áherslur á mjaltir og skap kúnna en
yfírleitt þekkist í öðrum löndum.