blaðið - 25.07.2005, Blaðsíða 24

24 I MINNZNG
MÁNUDAGUR 25. JÚLÍ 2005 blaöiö
Hvernig á að glata
vinum og missa áhrif
- Andrés Magnússon rifjar upp stutt kynni sín afEdward Heath, fyrrverandi forscetisráðherra Breta, sem lést í liðinni viku og er borinn til grafar í dag.
Ég verð að játa að mér kom það í
opna skjöldu að Ted Heath skyldi
taka upp á því að deyja núna, 89 ára
gamall. Þegar ég hitti hann fyrir 18
árum var ég 22 ára og hann 71 árs en
mér fannst hann hljóta að vera um
150 ára.
Þetta var ægilega fínn hátíðar-
kvöldverður á einhverju hóteli í
West End í Lundúnum. Hann var
haldinn í ráðstefnulok hjá DEMYC,
sem eru samtök ungliðahreyfinga
hægriflokka í Evrópu, og voru a.m.k.
þá afar höll undir Evrópusamband-
ið og meira og minna rekin fyrir
fjárstuðning frá því. Þetta var með-
an Margaret Thatcher bar höfuð og
herðar yfir aðra stjórnmálaleiðtoga í
Evrópu en hún hafði hins vegar ýms-
ar efasemdir um Evrópusamstarfið.
Það var sjálfsagt af þeim sökum sem
forystumenn DEMYC ákváðu að fá
Edward Heath til þess að flytja há-
tíðarræðu kvöldsins enda var hann
annálaður Evrópusinni og einmitt
sá forsætisráðherra Breta sem á sín-
um tíma leiddi Bretland inn í Evr-
ópusambandið.
Gífurlegt sjálfstraust
Við ungliðarnir vorum allir í okkar
fínasta pússi, piltarnir í dökkum
fötum eða smóking og stúlkurnar í
síðum kjólum. Enginn var þó betur
til fara en Heath sem var í óaðfinn-
anlegum smókingfötum, stífaðri
skyrtu og slaufu sem var svo stór að
manni fannst að tvo hefði þurft til
þess að hnýta hana. Það var hins veg-
ar örugglega ekki þannig því Heath
var alla tíð einfari, átti aldrei neinn
að og virtist í raun ekki kæra sig um
náin kynni.
Fyrir matinn fengu menn sér 1-2
drykki og ég nýtti mér tækifæri til
þess að komast i tæri við foringjann.
Heath var björn af manni, svipmikill
með mikið hvítt hár og rauðbirkinn
á hörund, svo mjög að ég giskaði á að
hann væri hjartasjúklingur. Hann
reigði sig talsvert þegar hann talaði
og hann talaði talsvert með djúpri
röddu og gífurlegu sjálfstrausti, líka
þegar hann bullaði, því hann gerði
ekkert sérstakan mun á skoðunum
sínum og staðreyndum. Þegar hann
hlustaði stillti hann sér upp, horfði
eilítið út í loftið og gapti lítið eitt
þannig að maður var ekki alveg viss
um að hann væri að hlusta.
Thatcher á bannlista
Ég var auðvitað ekki einn um að
spjalla við hann og karlinn valdi sér
talsvert viðmælendur. Ekki svo að
skilja að hann flæmdi menn burtu,
en suma virti hann varla viðlits. Ég
held að hann hafi einfaldlega ekki
kært sig um sum umræðuefni og
hafi því látið sem hann heyrði ekki
í mönnum sem brydduðu upp á
óheppilegum samræðum. Thatcher
var þannig á bannlista. En hann var
skemmtilegur og afar fyndinn þó
Heath og Thatcher.
Milli þeirra rfkti gagnkvæm andúð
hann væri kannski með full lúmsk-
an húmor fyrir áheyrendurna sem
komu hvaðanæva úr Evrópu og
höfðu ekki allir nægt vald á ensku
til þess að skilja hvað maðurinn var
að fara. En það sagði kannski sína
sögu að þrátt fyrir að þarna væri
hann staddur meðal helstu vonar-
peninga evrópskrar stjórnmálaæsku
hafði hann engan sérstakan áhuga á
að ræða stjórnmál. Hann talaði mest
við pilt frá Þýskalandi eða Austur-
ríki sem var með gráðu í klassískri
tónlist, enda var Heath sjálfur snjall
organisti og hljómsveitarstjóri, en
tónlistin var hans helsta áhugamál
auk siglinga.
Lítill maður frá íslandi
Þessar samræður fyrir matinn
gengu alveg ágætlega þó karlinn
hunsaði suma í hópnum. Við flesta
var Heath kurteisin sjálf holdi
klædd og gat jafnvel verið hlýlegur á
föðurlegan hátt, þó það væri grunnt
á hrokanum í flestu sem hann sagði.
Ég man fæst af því sem okkur fór
á milli, það hefur ekki verið mjög
merkilegt. En þegar hann áttaði sig á
því að ég væri frá f slandi sagði hann:
,Ég borðaði einu sinni með forsætis-
ráðherranum ykkar, óttalegum leið-
indapúka." Ég fullvissaði hann um
það að dr. Ólafur heitinn Jóhannes-
omunonHiJsiB
SSSS3
6ÓBU>'W!i
1ISVÖBO'1
Tómstundahúsið
Nethyl2
Sími 587 0600
www.tomstundahusid.is
99...........................................
Hann reigði sig talsvert þegar hann talaði
og hann talaði talsvert með djúpri röddu
og gífurlegu sjálfstrausti, líka þegar hann
bullaði, því hann gerði ekkert sérstakan mun
á skoðunum sínum og staðreyndum.
99....................
„Ég borðaði einu sinni
með forsætisráðherran-
um ykkar, óttalegum
leiðindapúka."
son væri ekki flokksbróðir minn og
hann sagði mér að matarboðið hefði
verið óvenjulegt, þarna hefði verið
kominn þessi litli maður frá íslandi
og barið á dyrum á Downing-stræti,
ekki til þess að semja, heldur til þess
að setja Bretum afarkosti. Matar-
boðið hafi verið frekar illa lukkað
og hafi endað með því að hann hafi
sent flotann á íslandsmið, sem mér
heyrðist hann vera ánægðari með en
samningana, sem loks náðust.
En þrátt fyrir þetta voru samræð-
ur okkar ungu mannanna við öld-
unginn ágætar. Hið sama var ekki
hægt að segja um háttíðarræðu He-
ath.
Dvergar með
mikilmennskubrjálæði
Þegar nokkuð var liðið á máltíðina
stóð Heath á fætur og hélt blaðalausa
ræðu sem manni heyrðist að ætti að
vera um Evrópuhugsjónina og mik-
ilvægi Evrópusamstarfsins fyrir álf-
una og heiminn allan. Vandinn var
sá að Heath hafði uppi afar óvenju-
lega aðferð til þess að koma þessu
á framfæri. Hann leit yfir hópinn
og hóf palladóma um hinar aðskilj-
anlegu þjóðir álfunnar. Frakkarnir
voru vitaskuld vonlaus menningar-
þjóð á villigötum, baðaðir fornum
frægðarljóma sem allur var á mis-
skilningi byggður og svo framvegis.
Þjóðverjarnir voru andlausir leppar
Bandaríkjanna, hernaðaræfingar
Dana byggðust á að rétta upp hendur,
Islendingar voru dvergar með mikil-
mennskubrjálæði, Norðmennirnir
leiðinlegir og fégráðugir, Spánverj-
arnir hégómlegir, Grikkirnir latir,
ítalir allir á mörkum hins löglega og
þar fram eftir götum. Þannig sallaði
maðurinn veislusalinn niður, borð
fyrir borð og ég hef aldrei - fyrr eða
síðar - séð neinn ræðumann fara
jafnskipulega í það að gera áheyr-
endur að óvinum sínum. Síðan rétt
í lokin ræddi hann um það að þjóðir
Evrópu hefðu horn i síðu hver ann-
arar og því væri Evrópusambandið
nauðsynlegt til þess að þjappa þeim
saman svo friður héldist í álfunni!
Lengsta fýla í heimi
Til allrar hamingju voru áheyrendur
komnir nógu djúpt í glas til þess að
taka þetta ekki of alvarlega en um
leið ekki nógu djúpt sokknir til þess
að henda karlinum út. En ég man
það síðar um kvöldið, þar sem ég var
í leiguþíl með Neale nokkrum Ste-
venson, breskum formanni DEMYC,
að hann fól andlitið í greipum sér og
taldi sig hafa gert út um frekari pól-
itískan frama sinn með ræðumanns-
valinu og að hann teldi sig sleppa
vel ef Bretar fengju að hanga inni í
samtökunum. Ég efast um að það
hafi verið hárrétt mat hjá honum en
hann hefur ekki átt frekari pólitísk-
an frama.
Eftir þetta kvöld skildi ég betur
hvers vegna Heath var jafnvinalaus
og raun bar vitni. Hann hafði hafist
upp af sjálfum sér og mjög farið eig-
in leiðir. En það þýddi líka það að þeg-
ar illa gekk hafði hann ekkert skjól
af öðrum. Lundarfarið lék hann líka
grátt því þegar Ihaldsflokkurinn
ákvað eftir ósigur í kosningunum
1974 að nær væri að Margaret Thatc-
her leiddi flokkinn, fór Heath í leng-
stu fýlu í heimi. Hann hataðist á við
Thatcher, svo mikið að hann sveigð-
ist til vinstri innan Ihaldsflokksins,
aðeins til þess að vera á öndverðum
meiði við hana. Áður hafði hann
haft afar svipaða hugmyndafræði
og hún. Þessi fýla stóð í meira en ald-
arfjórðung því hann hætti ekki í pól-
itík þó hann væri kominn út í kuld-
ann. En fýlan dæmdi hann til enn
frekara áhrifaleysis en ella og það
gerði hann vafalaust enn bitrari.
Andrés Magnússon.
Edward Heath, forsætisráðherra Breta, frá 1970-74.