blaðið - 15.11.2005, Blaðsíða 16

16 i HEILSA
ÞRIÐJUDAGUR 15. NÓVEMBER 2005 blaAÍÖ
hugrm.sigurjonsdottir@vbl.is
Einkenni og
úrrœði við
veíjagigt
Vefjagigt er sjúkdómsástand sem
leggst á bandvef líkamans. Sjúk-
dómurinn lýsir sér í langvarandi
verkjum sem gjarnan eru verstir í
vöðvafestum, stirðleika í vöðvum
og almennri þreytu.
Hverjirfá vefjagigt
Vefjagigt er algengari hjá konum
en körlum og er hlutfallið um það
bil ío konur á móti hverjum einum
karlmanni sem fær einkenni vefja-
gigtar. Flestir þeir sem greinast með
sjúkdóminn eru á aldrinum 20-60
ára, með hæsta tíðni milli 30 og 40
ára. En þó sjúklingar séu flestir um
miðjan aldur þá er sjúkdómurinn
einnig þekktur hjá öldruðum og
börnum og virðist tíðnin vera að
aukast í þessum aldurshópum.
Einkenni
Vefjagigt má einna helst líkja við
slæma flensu. Óumræðanleg vöðva-
þreyta, vöðvaverkir, vöðvastirð-
leiki, verkir í liðum, mikil almenn
þreyta, dofi, stingir, órólegur ristill,
pirringur í fótum, bjúgur, augn- og
munnþurrkur, höfuðverkur og lítill
svefn er það sem vefjagigtarsjúk-
lingar búa við. Sjúkdómseinkenn-
um svipar oft til einkenna iktsýki
(rheumatoid arthritis) og er þessum
sjúkdómum stundum ruglað saman
í upphafi, en vefjagigt leggst hins
vegar ekki á liði eins og iktsýki og
fylgja því ekki aflaganir á liðum.
Einnig hefur gætt ruglings við
sjúkdóminn síþreytu (chronic fat-
igue syndrome), en einkenni þessa
sjúkdóma eru um margt svipuð
þó síþreytueinkenni séu oft mun
sterkari og þreyta meira áberandi
en verkir og hefur því oftast enn
meiri áhrif á daglegt líf sjúklingsins.
Auk þessa má nefna að margir vefja-
gigtarsjúklingar eiga erfitt með tal.
Það lýsir sér þannig að þeir muna
ekki orðið sem þeir ætla að segja.
Þó það sé til staðar í höfðinu og
viðkomandi sér það fyrir sér, getur
hann bara ekki sagt það. Eins er al-
gengt að segja röng orð t.d. rauður
í staðinn fyrir blár, hvítur í staðinn
fyrir svartur eða ruglast á nöfnum
t.d. barna sinna og vina og segja Jón
í stað Pálína og öfugt. Fjarlægðar-
skyn margra vefjagigtarsjúklinga
brenglast og því eiga margir erfitt
með að aka bíl.
Eymsla- og verkjapunktar:
• aftan á hnakka rétt neðan við hár-
línu beggja megin
• framan á hálsi fyrir ofan viðbein
beggja vegna
• á bringunni milli brjóstanna
beggja vegna
• aftan á baki á mótum axlar og
háls beggja vegna miðlínu
• á milli herðablaða sitthvoru meg-
in við hryggsúlu
• miðlægt á olnboga á báðum hand-
leggjum
• sitthvoru megin við hryggsúlu
neðan mittis
• hliðlægt á mjöðmum beggja
vegna
• miðlægt hnéskeljum á báðum
hnjám
Hvað er til ráða?
Það er ekki hægt að lækna vefja-
gigtarsjúkling með einni pillu eða
sprautu - því miður. Reynslan hef-
ur sýnt að sá sem er með vefjagigt
og vill lifa sómasamlegu lífi þarf að
breyta lífi sínu algerlega og huga
að öllum smáatriðum. Hann þarf
að byrja á því að horfast í augu við
þennan sjúkdóm, taka ákvörðun
um að nýta sér hann til góðs og taka
síðan til við að breyta.
Margrét Leopoldsdóttir er læknir
að mennt og greindist með liðagigt
(iktsýki) fyrir átta árum. Margrét
fann fyrir fyrstu einkennunum þeg-
ar hún var um þrítugt. „Einkennin
komu hægt og bítandi. Ég áttaði mig
fyrst á því að eitthvað var að þegar
ég gat ekki klappað saman höndum
í leikhúsi þannig að kæmi hljóð
vegna sársauka," segir Margrét og
bætir við að þetta hafi orðið til þess
að hún fór til læknis. Á þessum tíma
stundaði Margrét nám í Listaháskól-
anum ásamt því að starfa sem læknir
á St. Jósefsspítala. „Ég var hætt í jóga
áður en ég greindist en gerði mér
enga grein fyrir að ég væri að veik,“
segir Margrét. Hún segir sjúkdómin
arfgengan en systir hennar er líka
með iktsýki. „Þótt ég hafði fundið
fyrir einkennum tengdi ég þau ekki
við liðagigt," segir Margrét og bætir
við að einkennin sem hún fann fyrir
var nætursviti, morgunstirðleiki og
doði í höndum og fótum. Margrét
segir handardoðann verða til þess
að hún virkar klaufsk, missir hluti
og á erfitt með að taka upp smápen-
inga, skrúfa tappa af flöskum og
annað sem krefst fínhreyfinga.
Margrét notar nú tveimur númer-
um stærri skó vegna þess að fætur
hennar eru bólgnir og hafa gliðnað.
„Ég kemst ekki í flatbotna spariskó,
hvað þá hælaskó," segir Margrét
og bætir við að hún reyni að finna
skó sem ekki þarf að reima því það
reynir of mikið á hendurnar. Þar
sem hendurnar eru bólgnar getur
Margrét ekki notað hringa sem hún
notaði áður.
Eitt af einkennum liðagigtar er
stöðug hitavella og segir Margrét að
hún sé daglega með frá átta komm-
um og upp í 38 stiga hita. Margrét er
alltaf á lyfjum sem halda einkennum
gigtarinnar í skefjum og hefur próf-
að ýmis lyf tengd sjúkdómnum. „Þau
lyf sem eru í boði halda sjúkdóms-
einkennum niðri en lækna ekki gigt-
ina,“ segir Margrét, en bætir við að
lyfin komi í veg fyrir skemmdir og
að liðirnir verði kræklóttir. Það lyf
sem er það nýjasta í dag gerir það að
verkum að Margrét er nokkuð góð
í fjórar vikur. Þetta lyf tekur hún
á spítala og þarf að vera þar heilan
dag þegar hún tekur það. „Þetta er
sérhæft lyf sem grípur inn í ónæmis-
kerfið,“ segir Margrét.
Um það leyti sem Margrét greind-
ist með gigtina hafði hún mörg járn
í eldinum. Hún var að klára Lista-
háskólann og starfaði sem læknir.
Hún viðurkennir að hafa lagt of
mikið á sig og að einn daginn hafi
hún vaknað við það að hún gat ekki
klætt sig. „Það er ekki ólíklegt að ég
hefði getað unnið lengur ef ég hefði
farið betur með mig,“ segir Margrét
og bætir við að hún hafi fengið leyfi
til að minnka verklegt nám í Lista-
háskólanum en það var orðið henni
mjög erfitt þegar þetta var. Þrátt
fyrir þetta útskrifaðist Margrét úr
textíldeild skólans.
Margrét segir að allt hennar líf
hafi breyst eftir að hún greindist
með gigtina. Hún hefur ekki unnið
úti í mörg ár en vinnur að verkefnum
tengdum listinni heima ásamt því að
taka eitt og eitt barn í einkakennslu
í stærðfræði og efnafræði.
Sjúkdómurinn hefur
áhrif á andlega líðan
Þar sem Margrét er með bakgrunn
sem læknir hefur hún kynnt sér
gigtarsjúkdóma bæði í gegnum
námið og eins eftir að hún greindist.
„Það eru til 200 gigtarsjúkdómar en
algengastir þeirra eru liðagigt og
vefjagigt," segir Margrét. Hún segir
að öll lyf við iktsýki gangi út á að
bæla ónæmissvara vegna þess að lík-
aminn ráðist á liðhimnu eins og hún
sé aðskotahlutur.
Margrét er formaður áhugahóps
um iktsýki og þar er opið hús einu
sinni í mánuði. Hún segir mikið
áfall að greinast með liðagigt og að
það breyti öllu lífinu. „Það tók mig
langan tíma að vinna mig út úr því
sorgarferli sem það er að greinast
með gigt,“ segir Margrét og bætir
við að hún fari reglulega í viðtöl til
geðlæknis sem hjálpi henni í ferlinu.
„Að fá viðtöl hefur hjálpað mér
mjög mikið en kerfið gerir ekki ráð
fyrir að sjúkdómar hafi áhrif á and-
lega líðan,“ segir Margrét. Hún segir
það áfall að komast að því að maður
sé ekki lengur gjaldgengur á vinnu-
markaðnum og líka hversu miklar
hömlur sjúkdómurinn setur á llfið
í heild sinni. „Ég er nokkuð heppin
með mína félagslegu stöðu en ég
veit að sjúkdómurinn getur orðið
til þess að fólk einangrist félagslega,“
segir Margrét. Hún segir sjúkdóm-
inn hafa kennt sér að sjá lífið í öðru
ljósi og að hún hafi lært að meta lífið
upp á nýtt. „Ég er nokkuð sátt við að
hafa verið þvinguð til þessarar sjálf-
skoðunar en það er líka nauðsynlegt
að fá faglega aðstoð við að vinna sig
úr hlutunum,“ segir Margrét.
Margrét segist fylgjast með nýj-
ungum í gigtarmálum og segir mikil-
vægt að stunda gott líferni og borða
hollan mat. „Minnkuð hreyfigeta og
lyf sem ég tek vegna gigtarinnar hafa
gert það að verkum að ég hef þyngst
um 40 kíló frá því ég greindist með
gigtina,“ segir Margrét.
Margrét segir að það vanti teymis-
vinnu um málefni gigtarsjúklinga
hér á landi og segir það t.d. taka 1-2
mánuði að fá tíma hjá gigtarlækni,
jafnvel fyrir þá sem greinst hafa
með gigt.
Jórunn Frímannsdóttir, hjúkrunar-
1. Svefn
Vefjagigtarsjúklingar þurfa að ná
svefni. Það eru margar aðferðir til
sem vefjagigtarsjúklingar og aðrir
geta gert til að ná svefninum og
þarf hver og einn að finna sína leið í
því. Hægt er að leita til lækna, grasa-
lækna, blómadropaþerapista, nudd-
ara, nálastungulækna, stunda hreyf-
ingu á kvöldin og stunda slökun eða
fara í heit böð.
2. Hreyfing
Sá sem er með vefjagigt þarf að
hugsa vel um sjálfan sig og hlusta
á líkamann - alltaf. Þegar verkir
verða slæmir - verri en vanalega
- þá þarf að slaka á eins og kostur
er. Það er nauðsynlegt að stunda
einhvers konar hreyfingu. Vanda-
málið er að það er erfitt að hreyfa
sig þegar maður er undirlagður af
verkjum. Allt er þó betra en ekkert
og bara það að fara út og ganga í tíu
mínútur getur hjálpað. Aðilar sem
stunda heildrænar lækningar geta
hjálpað mikið. Grasalækningar, nála-
stungur, svæðanudd, blómadropar,
slökunarnudd og höfuðbeina- og
spjaldhryggjarmeðferð eru meðferð-
arform sem henta og fólk ætti að
nýta sér.
3. Breyttur hugsunar-
háttur og jákvæðni
Vefjagigtarsjúklingar þurfa að
breytahugsunarhættinum og reyna
að líta á lífið og tilveruna jákvæðum
augum - það skiptir miklu máli.
Það er fullkomlega eðlilegt að finna
fyrir depurð eða reiði vegna þessa
ástands. Það er óþolandi að geta
ekki verið þátttakandi í lífinu og
finna til vanmáttar. Þeir sem eru
með vefjagigt geta þó þakkað fyrir
að vera með sjúkdóm sem þeir geta
sjálfir gert eitthvað í þó það sé erfitt
og kosti mikla vinnu. Það eru sjúk-
dómar til sem enginn getur gert
neitt í - það er erfitt.
4. Mataræði
Breytt mataræði hefur sýnt sig að get-
ur haft mikil áhrif. Það að elda allan
mat frá grunni, taka út MSG og önn-
ur óþörf aukaefni getur hjálpwað í
baráttunni við vefjagigtina.
Að lokum
Að greinast með vefjagigt þýðir
að framundan er mikil vinna. Að
vinna með sjálfan sig bæði líkam-
lega og andlega getur verið skemmti-
legt. Það er nauðsynlegt fyrir þann
sem greinist með vefjagigt að brey ta
lífi sínu. Hollur matur, hreyfing,
aukin útivera og slökun er allt af
hinu góða.
Hér hef ég fjallað lltillega um vefja-
gigt en það má finna meira lesefni
inni á www.doktor.is. Aukþess hafa
verið gefnar út bækur um þetta efni,
þar sem einstaklingar sem þekkja
sjúkdóminn hafa skrifað út frá
reynslu sinni.
* 1 . .4
Opnunartími
'verslun RV:
9o3 r" fös^daga
"a kl. 8:00 til 18:00
Laugardaga frá
J<l- 10:00 til 14:00

‘V'
Fyrir fagmanninn
- úrval af hnífum og hnífasettum
Rekstrarvörur
- vinna með þér
Réttarhálsi 2*110 Reykjavík
Sími: 520 6666 • Fax: 520 6665
sala@rv.is • www.rv.is
Að greinast með gigt
breytir öllu lífinu