Bændablaðið - 10.09.2009, Blaðsíða 24

24 Bændablaðið | fimmtudagur 10. september 2009
Dagana 24.-27. ágúst sl.
hélt Búfjárræktarsamband
Evrópu (EAAP) 60. árs-
þing sitt í Barselóna á Spáni.
Bændasamtökin urðu aðilar
að sambandinu skömmu eftir
stofnun þess 1949, að frumkvæði
dr. Halldórs Pálssonar, og hafa
ýmsir íslenskir búvísindamenn
sótt ráðstefnur og málþing sam-
bandsins á liðnum áratugum.
Fjölsótt ársþing
Búfjárræktarsamband Evrópu, með
höfuðstöðvar í Rómarborg á Ítalíu,
fagnaði nú 60 ára afmæli sínu
með metþátttöku 1500 manns frá
flestum löndum Evrópu og nokkr-
um Afríku- og Asíulöndum við
Miðjarðarhaf sem einnig eiga aðild
að sambandinu. Nú sem fyrr komu
gestir frá öllum öðrum heimsálfum.
Dagskrár í hinum níu deildum sam-
bandsins voru óvenju fjölbreyttar
og margvíslegur fróðleikur var á
borð borinn. Starfsemin er greini-
lega mjög framsækin um þessar
mundir og í góðu samræmi við
langtímamarkmið sem stjórnin setti
nýlega. Er full ástæða til að hvetja
íslenskt búvísindafólk og dýra-
lækna til að kynna sér starfsemina
og taka þátt í henni eftir því sem
aðstæður og fjárhagur leyfa (www.
eaap.org). Nú er hægt að kynna sér
efnið sem lagt var fram á internet-
inu, samtals 1247 erindi og vegg-
spjöld. Að þessu sinni sátu ársþing
Búfjárræktarsambands Evrópu þau
Elsa Albertsdóttir doktorsnemi
við Landbúnaðarháskóla Íslands,
dr. Þorvaldur Árnason prófessor
við LBHÍ, búsettur í Svíþjóð, og
dr. Ólafur R. Dýrmundsson lands-
ráðunautur hjá Bændasamtökum
Íslands. Þess ber að geta að Elsa
fékk ferðastyrk úr sérstökum sjóði
sambandsins sem styrkir ungt fólk
til þátttöku. Öll lögðu þau fram
faglegt efni, Elsa og Þorvaldur um
hrossakynbætur og Ólafur um frjó-
semi sauðfjár, í samvinnu við ýmsa
meðhöfunda.
Nú, þegar kreppir að, þurf-
um við að taka sem mestan þátt
í slíku alþjóðlegu starfi, því að
þarna erum við jafningjar hvað
sem líður efnahagskreppu og
skiptum skoðunum um aðild að
Evrópusambandinu. Búféð okkar,
og þær rannsóknir sem á því hafa
verið gerðar, vekja víða athygli. Ég
sat sérstakt málþing dagana 22.-23.
ágúst um verndun erfðaefnis búfjár
í tengslum við ársþingið, ásamt
hópi fólks í svokölluðu ERFP
Evrópusamstarfi sem fundaði á
Íslandi í vor (sjá Bændablaðið 14.
maí 2009). Það var ánægjulegt að
heyra mörg þeirra tala um þann
glæsilega árangur sem náðst hefur
í íslenskum búfjárkynbótum og
íslenskum landbúnaði almennt. Hér
á landi mætti gjarnan tala meira
um þá „útrás“ og það framlag sem
íslenskir bændur, búvísindafólk,
dýralæknar o.fl. fagaðilar leggja
fram til samfélagsins.
Bæði dr. Halldór Pálsson og sá
sem þetta ritar sátu á sínum tíma um
margra ára skeið í stjórn Sauðfjár-
og geitfjárdeildar, sá fyrrnefndi sem
ritari og forseti en sá síðarnefndi
sem ritari og varaforseti. Nú gerð-
ist það aftur á móti í fyrsta skipti
að Íslendingur var kjörinn í stjórn
Búfjárræktarsambands Evrópu, sá
sem þetta ritar. Formaður hennar og
jafnframt forseti sambandsins er dr.
Kris Sejrsen frá Danmörku en dr.
Andrea Rosati er framkvæmdastjóri
þess með aðsetur í Rómarborg, eins
og áður var vikið að.
Breyttar áherslur
Eftir að hafa fylgst töluvert með
starfsemi Búfjárræktarsambands
Evrópu og verið virkur þátttak-
andi í nokkrum þáttum hennar um
rúmlega 30 ára skeið finnst mér
sérlega ánægjulegt að verða vitni
að margvíslegum breytingum í
áherslum hjá sambandinu sem eru
í beinu samhengi við þróun land-
búnaðar og þess umhverfis sem
hann býr við. Auk þess að stöðugt
er verið að kynna nýjustu tækni og
vísindi í hverri grein búfjárræktar
og landbúnaðar í heild er sívaxandi
umræða um svið sem áður voru lítið
sem ekkert á dagskrá. Þar er sér-
stök ástæða til að nefna þrjá þætti;
velferð búfjár, verndun erfðaefnis
búfjár og lífræna búskaparhætti.
Allir þessir þættir fengu prýðilega
umfjöllun í Barselóna, bæði í
erindum um niðurstöður vísinda-
legra rannsókna og kannana, svo
og í líflegum umræðum þar sem
margvísleg sjónarmið komu fram.
Þótt mörg aðildarlandanna séu í
Evrópusambandinu og landbún-
aðarstefnu þess beri oft á góma, er
þessi umræða miklu víðtækari og
alþjóðlegri. Var hún raunar í ágætu
samræmi við hinn opinbera titil
sem ársþinginu var valinn að þessu
sinni: „Líffræðileg fjölbreytni og
sjálfbær búfjárframleiðsla“
Í ljósi mótvægisaðgerða gegn
útblæstri gróðurhúsalofttegunda og
líkum á frekari hækkun olíuverðs,
jafnvel skorti í framtíðinni, er verið
að gera kröfur til þess að búfjár-
framleiðslan taki vaxandi tillit til
umhverfisverndar, og jafnframt
mannúðlegri meðferðar búfjár. En
það eru ekki aðeins framleiðendur
búfjárafurða og annarra búvara sem
þurfa að axla vaxandi ábyrgð. Auka
þarf stórlega fræðslu til neytenda
og stjórnmálamanna um afleiðing-
ar þess að krefjast stöðugt lægra
matvælaverðs. Skuggahliðarnar
blasa við og Búfjárræktarsamband
Evrópu er greinilega tilbúið að taka
virkan þátt í umræðum um leiðir
til úrbóta. Önnur alþjóðleg samtök,
svo sem IFOAM, alþjóðasamband
bænda í lífrænum búskap og IFAP,
alþjóðasamband búvöruframleið-
enda, að ógleymdum NBC, samtök-
um norrænna bænda, og samtökum
evrópskra bænda, COPA-Cogeca,
koma einnig við sögu, en fulltrúi
þeirra síðastnefndu flutti þarna
erindi á fundi um sjálfbæra búfjár-
framleiðslu. Þar kom m.a. fram að
á sama tíma og matvælaverð hefur
verið að hækka í Evrópu um 5-6%
nú í seinni tíð, eftir langt tímabil
lækkana, hefur verð til bænda verið
að lækka um 20-30%, m.a. vegna
hækkunar á verði ýmissa aðfanga.
Slíkt gæti ekki gengið til lengdar og
væri alls ekki sjálfbær þróun, hvern-
ig sem á málið væri litið. Í þessu
sambandi var einnig vikið að fæðu-
öryggi hinna ýmsu landa og þeirri
ógn sem stafað getur af einstreng-
ingslegum kröfum markaðshyggj-
unnar.
Á slíkum alþjóðlegum sam-
komum skapast oft góð persónuleg
kynni og átti ég m.a. gagnleg-
ar viðræður við fólk frá ýmsum
Evrópulöndum um kosti og galla
aðildar að ESB.
Landbúnaður á Spáni
Sennilega er Spánn þekktari á
Íslandi fyrir margt annað en land-
búnað. Þó er hann mjög fjölbreyti-
legur og hefur mikið efnahagslegt
og félagslegt gildi. Í heildina nemur
landbúnaðarframleiðsla Spánar
um 13% af heildarframleiðslu
ESB en hafa skal í huga að Spánn
er meðal stærstu og fjölmennustu
landa álfunnar með um 46 millj-
ónir íbúa. Þótt meira fari fyrir
akuryrkju ýmiss konar en búfjár-
rækt er sú grein umfangsmikil,
jókst mikið fyrir u.þ.b. 40 árum og
hefur breyst lítið að umfangi síðan
í byrjun 8. áratugar liðinnar aldar.
Búfjárframleiðslan nemur nú um
40% af heildarframleiðslu spánsks
landbúnaðar. Því var við hæfi að
halda 60. ársþingið í Barselóna í
Katalóníu á Norðaustur-Spáni þar
sem búfjárrækt og búvörufram-
leiðsla standa almennt á traustum
grunni.
Á setningarathöfn ársþingsins
flutti Josep Puxeu landbúnaðar-
ráðherra ágætt ávarp, sem höfðaði
til hins opinbera titils þingsins, og
vék sérstaklega að efnahagslegum,
félagslegum og umhverfistengdum
þáttum þar sem vatnsvernd skipt-
ir miklu máli. Hvað búfjárræktina
varðar kom m.a. fram hjá honum
að á Spáni eru til 178 búfjárkyn og
þar af eru 123 í útrýmingarhættu.
Til að vinna gegn þeirri þróun og
renna styrkari stoðum undir við-
hald líffræðilegs fjölbreytileika
og fæðuöryggis væri ríkisstjórn
Spánar nýbúin að ganga frá þjóð-
aráætlun um verndun erfðaefnis
búfjár og kynbætur á næstu árum.
Er Spánn reyndar eitt af fyrstu ríkj-
um í Evrópu sem hefur gefið út
slíka áætlun.
Í Katalóníu er landbúnaðarfram-
leiðsla meiri en sem nemur neysl-
unni og því er verulegur útflutning-
ur, einkum á svínakjöti, nautakjöti
og alifuglaafurðum, bæði kjöti og
eggjum. Mikið er um stór, tækni-
vædd bú (verksmiðjubú) en einn-
ig er verulegt hefðbundið búfjár-
hald þar sem beitilönd eru nýtt að
fornum hætti, einkum til fjalla.
Sum síðarnefndu búin eru komin
með lífræna vottun. Akuryrkja og
ávaxtarækt er umfangsmikil með-
fram Miðjarðarhafinu þrátt fyrir
löng þurrkatímabil ár hvert, og því
þarf víða að nota áveitur. Þar, sem
og annars staðar á Spáni, skipta
því jarðvegs- og vatnsvernd miklu
máli. Spánverjar hafa skiljanlega
áhyggjur af áhrifum hlýnandi lofts-
lags. Þá rúmu viku sem ég dvaldist
þar í lok ágúst fór hitastigið sjaldan
niður fyrir 30oC og voru þó mestu
sumarhitarnir liðnir hjá. Ekki kom
dropi úr lofti svo að teljandi væri,
en rakastigið var hátt, einkum í
logni. Bygginga eða skýla fyrir
búfé er því þörf til að verjast hita-
álaginu.
Geitfjár- og sauðfjárbú heimsótt
Í lok ársþingsins var gefinn kost-
ur á kynnisferðum á býli af ýmsu
tagi. Slóst ég í hóp þeirra sem sótti
heim tvö býli í Girona, um 130 km
norðan við Barselóna, skammt frá
Miðjarðarhafsströndinni. Bæði eru
dæmigerð fjölskyldubú.
Á hinu fyrra, „Mas Alba“, búa
tveir bræður með fjölskyldum
sínum á 100 ha þar sem mest allt
fóður fyrir nær 300 geita hjörð er
ræktað, og öllu gefið inni árið um
kring, þó með aðgangi að litlum
útigerðum. Þarna er fyrst og fremst
mjólkurframleiðsla til ostagerðar á
býlinu sjálfu, vélmjólkað einu sinni
á dag á hefðbundnum mjaltabásum,
(700 kg nyt á 9 mánaða mjalta-
skeiði). Búið hefur leyfi til þess að
nota ógerilsneydda mjólk, að vísu
undir ströngu eftirliti heilbrigðisyf-
irvalda, sem felur í sér sýnatökur á
tveggja vikna fresti og heimsóknir
eftirlitsaðila á mánaðar fresti. Allar
geiturnar eru vel merktar, bæði
með plötumerkjum í eyrum og
örmerkjahylkjum í vömb. Osturinn
bragðaðist vel (þrjár tegundir) og
fengum við einnig að kynna okkur
ferðaþjónustu sem fjölskyldan
rekur þar sem boðið er upp á gist-
ingu, sölu afurða beint frá býlinu,
hestaleigu og golf (www.masalba.
cat).
Á seinna býlinu sem við heim-
sóttum, „Les Olives“, eru um 500
fjár sem er algeng bústærð þar um
slóðir. Dilkakjöt er megin afurðin,
bæði mjólkurlömb með 5 kg fall-
þunga og lömb sem ganga mun
lengur undir ánum með 12 kg fall-
þunga. Líkt og á Íslandi er dilkakjöt
í hávegum haft og bragðaðist það
vel við ýmis tækifæri á meðan árs-
þingið stóð yfir, m.a. á þessum bæ
þar sem okkur var boðið til grill-
veislu eftir heimsóknina í fjárhúsið.
Ærnar eru ekki með árstíðabundinn
fengitíma og ganga hrútar alltaf
með þeim en ár hvert eru þó bestu
ærnar teknar frá til sæðinga, líkt og
gert er á geitabúinu. Sauðburður
er því alltaf í gangi og ærnar tekn-
ar frá um leið og þær bera. Þótt að
meðaltali sé meira en einn burð-
ur hjá hverri á, ár hvert, er fjöldi
lamba til nytja aðeins 1,5 á árs-
grundvelli. Féð er haft úti 5 tíma á
dag, allt árið, þannig að beit nýstist
nokkuð þó mest sé treyst á fóðrun
á húsi. Merking og skráning er vel
tæknivædd eins og á geitabúinu,
og fá bændurnir opinberan stuðn-
ing til að greiða mest allan kostn-
að sem þessu fylgir. Eftir því sem
ég komst næst eru styrkir á báðum
þessum búum svipaðir og til fjárbú-
skapar hér á landi. Þó kom fram að
rekstrargrundvöllurinn væri orðinn
erfiður vegna mikilla hækkana á
tilbúnum áburði og aðkeyptu fóðri
og óvissa væri um framtíðarstefnu
ESB í stuðningi við landbúnað sem
nú er að mestu orðin byggðastuðn-
ingur frekar en framleiðslustuðn-
ingur.
Tvennt vakti sérstaka athygli
á þessum búum og reyndar líka
á ársþinginu. Í fyrsta lagi býsna
útbreidd notkun örmerkja í ýmsu
formi, ekki síst á Spáni, og í öðru
lagi hin sterka viðleitni þar og víðar
til að markaðssetja sérstakar, upp-
runamerktar afurðir, gjarnan beint
frá býli.
Næsta ársþing EAAP
Spánverjar skipulögðu þetta 60.
ársþing Búfjárræktarsambands
Evrópu með mikilli prýði og tóku
vel á móti okkur. Næstu ársþing
verða á eyjunni Krít í Grikklandi
2010, í Stavangri í Noregi 2011
og í Bratislava í Slóvakíu 2012, á
svipuðum tíma árs. Á vegum sam-
bandsins er ýmis önnur starfsemi,
svo sem vinnuhópar og aðild að
útáfu vísindaritsins Animal. Nánari
upplýsingar um starfsemina veiti
ég góðfúslega.
Búfjárræktarsamband Evrópu fundaði á Spáni
Íslendingur kjörinn í fyrsta skipti í stjórn þess
Ripollesa-ær með lömb til kjötfram-
leiðslu, allar kollóttar og dropóttar
að lit, á fjölskyldubúinu Les Olives í
Katalóníu. Í fjárhúsunum gengur féð
á hálmi og aðstaða til hirðingar er
ágæt en mikið þarf að hýsa vegna
hita, einkum á sumrin.
Á Mas Alba fjölskyldubúinu í Kata lóníu eru framleiddir geitaostar úr óger-
ilsneyddri mjólk. Geiturnar eru af Murciano-Granadina kyni, flestar svart-
ar og hyrndar, fáeinar þó mórauðar og nokkrar kollóttar. Vélmjólkað er í
mjaltabásum einu sinni dag og er maltaskeiðsnytin 700 kg að meðaltali.
Myndir Ó.R.D.
Ólafur R. Dýrmundsson
landsráðunautur BÍ í lífrænum búskap
og landnýtingu
ord@bondi.is
Evrópusamstarf