Bændablaðið - 19.11.2009, Síða 17

17 Bændablaðið | fimmtudagur 19. nóvember 2009
ÍBÚUM JARÐAR fjölgar stöðugt, en
á sama tíma gengur ört á ýmsar
undirstöður matvælaframleiðslunn-
ar. Það verður því erfitt verkefni að
tryggja öllum nægan mat í framtíð-
inni. Matvælamarkaðir heimsins
eru samofnir og þessi þróun mun
því hafa gríðarleg áhrif á íslenskan
landbúnað á næstu árum og áratug-
um. Frjótt og aðgengilegt land til
matvælaframleiðslu verður einn
af hornsteinum velmegunar hér á
landi.
Mikið þarf af mat
Árið 1800 bjó um 1 milljarður
manna á jörðinni en árið 1900 voru
þeir 1,6 milljarðar. Íbúafjöldinn er
nú 6,8 milljarðar. Fólki hefur því
fjölgað um 5,2 milljarða á rúmum
100 árum, eða fleira en búið hefur
samanlagt á jörðinni frá upphafi
til vorra tíma. Að því gefnu að
mannkynið lendi ekki í verulegum
hremmingum er líklegt að fjöldi
jarðarbúa verði orðinn 9-10 millj-
arðar um 2050. Hvernig mun ganga
að metta alla þá munna?
Aðgangur að matvælum er afar
misjafn. Vegna aukinnar hagsæld-
ar borða hundruð milljóna manna
mun próteinríkari mat en þeir
áður gerðu, í Indlandi og Kína er
t.d. um 3-5 földun að ræða. Mestu
munar um aukna kjötneyslu, en slík
framleiðsla krefst mikillar orku og
vatns. Á sama tíma þjakar hung-
ur meira en milljarð og þrátt fyrir
háleit markmið alþjóðasamfélags-
ins um að útrýma hungri í heim-
inum bætist stöðugt í þann hóp.
Ef skyggnst er fram á veginn
blasir við erfið áskorun. FAO telur
að tvöfalda þurfi matvælafram-
leiðslu fyrir 2050. Ef tekið er mið
af neyslubreytingum síðustu ára og
markmiðum um að útrýma hungri
í heiminum blasir hins vegar við
sú staða að jarðarbúar ársins 2050
myndu borða á við 13 milljarða
núlifandi manna. Þar við bætist að
framleiðsla lífræns eldsneytis tekur
til sín stöðugt meira af aðföngum
sem ella færu til matvælafram-
leiðslu. Samkeppni um fæðu og
rými til landbúnaðar fer því ört
vaxandi.
Erfið áskorun
Á undanförnum áratugum hefur
aukning matvælaframleiðslu í
heiminum einkum byggst á auk-
inni áveitu, áburðargjöf, kynbótum
plantna og ruðningi skóga til að
fá rými fyrir akra og beitilönd. Af
mörgum ástæðum fer það svigrúm
minnkandi.
Forvitnilegt er að rýna í þróun
eftirspurnar eftir matvælum með
hliðsjón af sögulegum og áætl-
uðum mannfjöldatölum. Slíkt sam-
hengi mannfjölda og neyslu mat-
væla, auk íhaldssamrar áætlunar á
þætti fæðu í framleiðslu eldsneytis,
fyrir tímabilið 1500 til 2050 kemur
fram á meðfylgjandi mynd (CSRO
2009). Sú ógnvænlega áskor-
un blasir við að á næstu 40 árum
þarf að framleiða meira af mat en
samanlagt á næstu 500 árum þar á
undan og fyrir árið 2060 þarf meira
af fæðu en í gjörvallri sögu mann-
kyns.
Heimurinn hefur áður staðist
viðlíka áskoranir. Þannig tókst t.d.
að tvöfalda matvælaframleiðsl-
una á árunum 1960 til 2000, á tíma
„grænu byltingarinnar“. Þessi bylt-
ing tókst með samblandi af nýrri
tækni, kynbótum og fjárfestingum
á ýmsum sviðum landbúnaðar.
Næsta „landbúnaðarbylting“
krefst annarrar tvöföldunar á fram-
leiðni. Vandinn er þó sá að til um-
ráða gæti orðið minna af landi,
vatni, orku, áburði og öðrum að-
föng um til framleiðslunnar. Sam-
hliða þarf að mæta takmörkunum
á losun gróðurhúsalofttegunda út í
and rúms loftið.
Ísland og umheimurinn
Á heimsvísu hefur landbúnaður
afgerandi áhrif á umhverfið, og
Ísland er þar engin undantekning.
Til að tryggja landkosti og sjálf-
bæra búskaparhætti þarf að marka
heildræna stefnu um varðveislu
landbúnaðarlands, endurreisn frjó-
semi lands og ábyrgð vegna nýt-
ingar á landi m.a. til beitar og rækt-
unar.
Slík heildræn stefna þarf að taka
tillit til þeirrar stórfelldu ræktunar
sem breytingar á fóður- og mat-
vælamörkuðum munu hafa í för
með sér á tímum batnandi ræktun-
arskilyrða. Eftirspurn eftir landi fer
vaxandi víða um heim, og sporna
þarf gegn því að alþjóðleg fyrirtæki
eða erlend ríki kaupi sér aðgang
að landrými og vatni á kostnað
íslenskra hagsmuna.
Bæta þarf gæði beitilanda til
að unnt verði að mæta kröfum um
matvælaframleiðslu fyrirvaralít-
ið þegar þrengist að aðföngum til
ræktunar. Það kallar á umbætur í
stjórn beitar og almennt bann við
lausagöngu búfjár nema þar sem
sátt er um annað.
Afköst í uppgræðslu þarf að
stórauka, m.a. til að auka frjósemi
jarðvegs. Það er m.a. hægt að gera
með því að bændur taki í auknum
mæli að sér þjónustuhlutverk í bar-
áttunni gegn loftslagsbreytingum,
þ.e. með bindingu kolefnis í gróðri
og ekki síst til varanlegrar geymslu
í jarðvegi. Frjósemi moldarinnar
byggir á kolefni.
Verður nóg að borða?
Andrés Arnalds
fagmálastjóri Landgræðslunnar
andres@land.is
Landbúnaður


   


    
  !"#$%&"'( !
"() *+'+",-*+'.+'"///
 

  
   

    

 !"#$%
0 1 2    3 ) 4 ! )
5$$1!  !6 $
$    
$
27$!  1 8&$!
   7 
    ) 2
$
5
$$!  $   ) ! 
  1$   $ '8 ) 8
98 8 ! ! 

 
$   
:

3' 5$
:
%&
% 141 
.:

3 . 5$