Bændablaðið - 19.11.2009, Blaðsíða 21

21 Bændablaðið | fimmtudagur 19. nóvember 2009
Nú fer í hönd tími haustrún-
ings og því vill Ullarmatsnefnd
minna á nokkur mikilvæg atriði
sem bændur þurfa að hafa í huga
varðandi flokkun og frágang
ullar.
Eins og flestum er kunnugt þá
hefur innanlandssala á lopa geng-
ið mjög vel að undanförnu þar
sem lopaflíkur eru tískuvara dags-
ins og mikið er prjónað um allt
land. Til þess að svara þessari eft-
irspurn er mjög mikilvægt að sem
mest af ullarframleiðslunni standist
gæðakröfur til framleiðslu á hand-
prjónabandi. Miklu skiptir að ullin
sé flokkuð strax við rúning til þess
að öll ull sem stenst gæðakröfur
lendi í réttum flokkum.
Flokkun við rúning
Í fyrsta lagi viljum við hvetja ein-
dregið til þess að allir flokki ullina
heima en sendi hana ekki óflokk-
aða í þvottastöð. Allt of margir
senda frá sér óflokkaða ull og þar
með tapast sá hluti af ullinni sem
etv. hefði getað flokkast í H-1
og M-1. Ef ull er send óflokkuð
til þvottastöðvar, er óskemmd
hvít ull meðhöndluð sem H-2 og
sauðalitir sem M-2. Kostnaður
vegna auka meðhöndlunar er dreg-
inn frá verðmæti óflokkaðrar ullar
10,- krónur á innlagt kg. Reglur um
ullarflokkun er að finna á heima-
síðu Ístex, www.istex.is en nokkur
atriði sem við viljum draga sérstak-
lega fram eru eftirfarandi:
X Ull af lömbum þarf alltaf að
flokka og ekki má senda hana
óflokkaða og merkta sem lam-
baullarflokk. Hvít óskemmd
lambaull fer í lambsullarflokk-
inn H-Lambaull en lítið gall-
aða lambaull (gula eða tog-
grófa) þarf að flokka frá og
hana skal merkja sérstaklega
sem H2-Lamb. Lambaullin er
mýksta og besta ullin ef hún er
óskemmd og því mikilvægt að
henni sé haldið til haga en hana
þarf samt að flokka.
X Um hvíta ull af fullorðnu fé
gegnir sama máli, of margir
sleppa því að flokka gallaða ull
frá og setja reyfin í heilu lagi í
H-1. Gulir jaðra, þellitla ull og
toggrófa ull af lærum á að taka
frá og flokka í H-2 þó megnið
af reyfinu geti flokkast í H-1.
Sama gildir um ull með húsa-
gulku sem kemur fljótt í neðri
hluta reyfisins ef fé er hýst fyrir
rúning.
X Við rúninginn á að taka kviðull
og hnakkaull frá strax og láta
aldrei blandast við ullarreyfið
sjálft. Þessari ull er réttast að
fleygja.
X Ef litamerkingar hafa verið not-
aðar, á undantekningalaust að
taka litaða lagða frá og fleygja
þeim strax.
X Taka þarf frá ónýta og skemmda
ull og setja í úrkast. Þetta á m.a.
við um þófna ull, ull með hey-
mori og rusli og annarri meng-
un.
X Almennt er reglan sú að hvert
reyfi fer að mestu í sama
flokkinn eftir að gölluð ull
hefur verið tekin frá. Ef vel er
að verki staðið á ekki að þurfa
að eyða löngum tíma í hvert
reyfi.
Pökkun og frágangur
Flokkaðri ull má troða þétt í poka
eða pakka í plast, lofttæma og
binda utan um.
Alla ullarpoka þarf að merkja
með:
– Nafni og kennitölu innleggj-
anda.
– Ullarflokk.
– Þyngd.
– Poka nr. og heildarfjölda poka.
Við afhendingu fylgi seðill er
sýni fjölda poka, flokkun þeirra og
heildarþunga ullar.
Uppgjör
Koma þarf upplýsingum um flokk-
un til Ístex svo hægt sé að undirbúa
uppgjör fyrir ullina
– Á heimasíðu Ístex: www.istex.is
– Með tölvupósti: istex@istex.is
– Með símbréfi: 566-7330.
– Í síma: 566-6300.
Samkvæmt samkomulagi milli
Ístex, BÍ og LS haustið 2009 þá
verður greiðslum háttað þannig
að 70% af heildarverðmæti verður
greitt í lok janúar ef ullin er skráð
í nóvember og í lok febrúar ef ullin
er skráð í desember. Eftir þann
tíma verði greitt í lok næsta mán-
aðar eftir skráningarmánuð. Ull
sem skráð er fyrir 1. júlí 2010 verði
síðan greidd að fullu fyrir 1. sept-
ember 2010.
Heimaöflunarstig
Á ÞESSUM síðustu og verstu tímum heyrast æ fleiri gera sér grein fyrir
miklvægi þess að búa að sínu, sem á nútíma máli heitir að stunda
sjálfbærni. Þetta sjónarmið fékkst rækilega staðfest af þjóðinni á
nýafstöðnum Þjóðfundi í Laugardagshöllinni, einkum í kaflanum um
Framtíðarsýn. Því gæti verið skynsamlegt, ekki síst í landbúnaði, að
útbúa einhvern mælikvarða, sem má t.d. nefna heimaöflunarskala, þar
að lútandi, sem af mætti lesa eins konar ,,Heimaöflunarstig” (summu
tengsla og vægis staðbundinna náttúrukosta, þekkingar og vinnuafls),
fyrir hvert bú.
Meðfylgjandi mynd gæti verið hér til umhugsunar, þótt djúphugs-
aðar skilgreiningar um þá þætti sem þar skipta mestu máli, þurfi að
meta og setja þeim eðlilegt vægi.
Hvar skyldi annars hvert og eitt bú vera statt núna á heimaöflunar-
skalanum?
Það skyldi þó ekki vera kominn tími til að líta á lífræna ræktun í
nýju ljósi í þessu sambandi, – ljósi hinnar fullkomnu heimaöflunar, –
eða er það einhver regin misskilningur?
Með slíkan skala í huga mætti einnig meta ákveðnar aðgerðir. Af
því að undirrituðum er málið skylt, væri t.d. fróðlegt að meta hvar fær-
anleg kögglunarsamstæða mundi lenda á þessum skala. Nefni þetta
hér, þar sem daginn eftir útkomu þessa tölublaðs Bændablaðsins verð-
ur haldinn stofnfundur félags áhugafólks um Heimafóðurverkefnið á
Egilsstöðum, verkefni, sem kynnt hefur verið á þessum vettvangi og
víðar. – Að öllum líkindum verðir greint frá stofnfundi þessum í næsta
blaði og greint frá tilgangi félagsins, markmiðum og möguleikum.
Þessi stutti og ófullkomni pistill er eingöngu settur fram til umhugs-
unar um málefni, sem a.m.k. um þessar mundir er greinilega jarðvegur
fyrir, en er þó sígilt í eðli sínu. Væri ekki verra ef einhver legði hér orð
í belg á síðum Bændablaðsins.
Með búskaparkveðju
Þórarinn Lárusson
HJÁ MATÍS ohf. hafa farið fram
viðamiklar mælingar á steinefnum
og snefilsteinefnum í mjólkurvör-
um og kjöti. Meðal þessara efna
eru næringarefnin selen, kalk og
járn og aðskotaefnið kvikasilfur.
Mælingar á seleni tengjast verk-
efni sem nefnist „Þáttur íslenskra
búvara í selenhag kvenna“ en
það er unnið í samvinnu við
Landbúnaðarháskóla Íslands og
er styrkt af Framleiðnisjóði land-
búnaðarins. Niðurstöður mæl-
inganna hafa verið skráðar í
íslenska gagnagrunninn um efna-
innihald matvæla (ÍSGEM) og
eru aðgengilegar á vefsíðu Matís,
www.matis.is, og á www.hvaderi-
matnum.is.
Allir þekkja mikilvægi næring-
arefnanna kalks og járns en minna
hefur verið fjallað um selen. Selen
er nauðsynlegt næringarefni fyrir
menn og skepnur. Það er nauðsyn-
legur hluti nokkurra efnahvata
líkamans og er meðal þeirra efna
sem skipta máli fyrir andoxun í
líkamanum. Miklar rannsóknir
hafa farið fram á sambandi selens
og sjúkdóma eins og krabbameina
og hjarta- og æðasjúkdóma. Magn
selens í landbúnaðarafurðum
ræðst að miklu leyti af efnasam-
setningu og eiginleikum jarðvegs,
auk fóðrunar búfjár. Það er því
mikilvægt að fylgjast með styrk
selens í matvælum frá landbúnaði.
Selen í fæðu
Í síðustu neyslurannsókn Mann-
eldisráðs frá 2002 reyndist selen
í fæðu Íslendinga yfir ráðlögð-
um dagskammti að meðaltali.
Kornvörur og fiskur vógu lang-
þyngst í selenneyslu þjóðarinnar
á þeim tíma með um 77% af öllu
seleni í fæðu Íslendinga en þátt-
ur landbúnaðarvara var fremur
lítill. Flest bendir hins vegar til
þess að selen í fæðu landsmanna
hafi minnkað verulega frá þessum
tíma þar sem nú er að mestu flutt
inn selensnautt hveiti frá Evrópu,
auk þess sem fiskneysla hefur
minnkað, einkum meðal ungs
fólks. Það er líklegt að landbúnað-
arvörur hafi veigameira hlutverki
að gegna fyrir selenneyslu og sel-
enhag landsmanna en áður var.
Áhugavert er að rannsaka selen
og kvikasilfur samtímis í landbún-
aðarafurðum þar sem þessi efni
tengjast, einkum ef sjávarafurðir
eru nýttar í fóður. Kvikasilfur er
eitrað og veldur skaða á þroska
miðtaugakerfis fósturs og ung-
viðis.
Rannsókn á efnainnihaldi
Gerðar voru mælingar á seleni
og 9 öðrum ólífrænum efnum
í mjólkurvörum, lambakjöti og
nautgripakjöti. Mælingarnar voru
gerðar með öflugum massagreini
hjá Matís. Sýni úr gerilsneyddri
nýmjólk voru tekin hjá MS
Selfossi og MS Akureyri í síðustu
viku janúar, mars, júní og ágúst
2008. Hverju sinni var safnað 10
pakkningum til að ná til mjólk-
ur af öllu samlagssvæðinu. Eitt
sýni fyrir hvora mjólkurstöð og
hvern mánuð var búið til með
því að blanda saman 10 pakkn-
ingum. Tekin voru sýni af hreinu
himnusíuðu skyri (skyr.is) hjá
MS Selfossi og hefðbundnu pok-
asíuðu skyri hjá MS Akureyri.
Sýnatakan fór fram þrisvar sinn-
um á árinu 2008. Sýni sem tekin
voru af lambakjöti voru lamba-
læri tekin í sláturhúsum haustið
2008. Tekin voru samtals 12 sýni
frá fjórum svæðum: Suðurlandi,
Borgarfirði, Norðvesturlandi og
Norðausturlandi. Nautgripakjöt
var hakk unnið úr heilum skrokk-
um. Þrjú sýni voru frá Norðurlandi
og sjö sýni frá Suðurlandi.
Mjólkurvörur eru selen- og
kalkríkar
Í töflunni hér að ofan má sjá nið-
urstöður mælinga á próteini, sel-
eni og kalki í nokkrum mjólk-
urvörum. Í töflunni má sjá að
kalkinnihald Gouda osts er sexfalt
á við nýmjólk. Marktækur munur
kemur fram fyrir selen í nýmjólk
eftir árstíma. Mjólkurkúm er gefið
meira kjarnfóður á veturna en á
sumrin og gæti það verið skýring
á hærri styrk selens í vetrarmjólk-
inni.
Skyr framleitt með tveimur
aðferðum var rannsakað. Um er
að ræða venjulegt skyr frá Selfossi
og pokasíað skyr frá Akureyri
framleitt með gömlu aðferðinni.
Athyglisvert er að skyrið er tals-
vert selenríkara en nýmjólkin.
Hefðbundna pokaskyrið er pró-
teinríkara og ríkara af seleni en
himnusíaða skyrið. Í gömlu skyr-
framleiðslunni eru fólgin menn-
ingarverðmæti og vonandi leggst
framleiðsla á þessu skyri ekki af.
Selen í kjöti er breytilegt
Lamba- og nautgripakjöt er góður
járngjafi. Í þessum kjöttegundum
mældist járnið um 1,5 mg í hverj-
um 100 grömmum og veitir það
magn um 17% af ráðlögðum dag-
skammti af járni fyrir fullorðinn
karlmann. Kjöt er einnig auðugt
af sinki, kopar og seleni. Talsvert
greindist af seleni í kjötinu og
var magnið svipað og í skyri. Það
vakti hins vegar verulega athygli
hve breytilegt magns selens var
í þessum afurðum og var mark-
tækur munur eftir svæðum fyrir
lambakjöt. Selen var þó breytilegt
eftir bæjum innan sama svæðis
(meira en tvöfaldur munur innan
Suðurlands og Norðvesturlands)
en að meðaltali er selen hæst á
Norðausturlandi og í Borgarfirði.
Selen í nautgripakjöti er mjög
breytilegt innan sama svæðis.
Skýringin er væntanlega breytileg
fóðrun og selengjöf. Samkvæmt
mælingunum er lambakjöt betri
selengjafi en nautgripakjöt.
Selen í lambakjöti er í sam-
ræmi við gildi sem hafa verið
birt erlendis en þó er selen í
lambakjöti frá sumum bæjum með
því lægsta sem hefur verið birt.
Selen í íslenska nautgripakjötinu
verður að teljast lágt og í helm-
ingi sýnanna er selen mjög lítið
í samanburði við gildi í erlend-
um heimildum. Athyglisvert er
að miðað við þarfir búfjár hefur
lítið selen mælst í heyi hér á landi.
Mikilvægt er að kanna hvers
vegna selen í íslenska kjötinu er
eins breytilegt og raun ber vitni.
Kvikasilfur var mælt í öllum
sýnum og mældist það ekki í
neinu sýni, hvorki mjólkurafurð-
um né kjöti. Þetta atriði endur-
speglar vel hreinleika innlendra
landbúnaðarafurða með tilliti til
kvikasilfurs.
Meðalefnainnihald mjólkurafurða
Afurð Prótein g/100g
Selen
μg/100g
Kalk
mg/100g
Nýmjólk
Vetrarmjólk 3,30 2,63 114
Sumarmjólk 3,27 2,15 126
Allt árið 3,28 2,39 120
Skyr
Skyr frá Selfossi 11,2 6,43 100
Skyr frá Akureyri með gömlu
aðferðinni
13,1 9,70 85
Mysa
Mysa frá Selfossi 0,2 snefill 109
Mysa frá Akureyri 0,4 snefill 108
Gouda ostur 25,0 21,6 765
Ostamysa 0,9 0,6 35
Kjöt og mjólkurafurðir eru mikilvæg uppspretta
steinefna og snefilsteinefna í fæði Íslendinga
Ólafur Reykdal og Helga
Gunnlaugsdóttir
Höfundar starfa hjá Matís
Frá Ullarmatsnefnd
Um ullarflokkun og ullarmóttöku haustið 2009