Bændablaðið - 19.11.2009, Blaðsíða 23

23 Bændablaðið | fimmtudagur 19. nóvember 2009
FYRIR RÚMU ári sagði ég frá norsk-
um rannsóknum á áhrifum stakerf-
ðavísa á vöðva- og fituvöxt hjá þar-
lendu fé. Þar var byggt á frásögn úr
tímaritinu Sau og geit. Fyrir nokkr-
um dögum barst mér í hendur ný
doktorsritgerð um þessar rannsókn-
ir. Höfundur hennar heitir Inger
Anne Boman. Í þeim ritgerðum
sem mynda þetta verk er mögulegt
að fá miklu skýrari mynd af þessu,
bæði erfðavísunum sem um er að
ræða og áhrifum þeirra.
Á síðasta áratug hafa rannsóknir
sem miða að því að finna og skil-
greina einstaka erfðavísa, sem
liggja að baki ákveðnum eiginleik-
um, stóraukist. Rannsóknir eru að
vísu talsvert minna gerðar á sauðfé
en ýmsum öðrum búfjártegundum.
Í Noregi virðast lengi hafa verið
dæmi um mjög öfgakennda vöðva-
söfnun hjá einstökum kindum sam-
hliða ákaflega lítilli fitusöfnun.
Grunur var því um að þetta kynni
að skýrast af áhrifum stórvirkra
erfðavísa. Þess vegna voru settar í
gang rannsóknir til að leita erfða-
vísa sem skýrðu þetta. Leitaðir
voru uppi þannig afbrigðilegir ein-
staklingar þar sem þeir fundust í
sláturhúsum.
Í öðru búfé, sérstaklega naut-
gripum, var tilvist slíkra erfðavísa
þekkt úr rannsóknum. Yfirleitt er
um að ræða stökkbreytingar í svo-
nefndu myostatin-geni, en það
hefur mikil áhrif á stjórn vefj-
arvaxtar (sérstaklega vöðvavaxtar).
Fyrir um áratug komu fyrstu nið-
urstöður rannsókna á sauðfé þegar
fundnar voru vísbendingar um slíka
stakerfðavísa hjá Texel-fé, sem
höfðu verulega mælanleg áhrif á
vöxt.
Þegar farið var að skoða erfða-
efni frá slíkum afbrigðilegum grip-
um í norsku, hvítu fé (en það er
blanda gömlu, norsku kynjanna,
annarra en Spælsau, hér eftir
skammstafað NWS) fannst stökk-
breyting sem virtist bundin þess-
um einstaklingum, en um leið var
ljóst að áðurnefnda stökkbreytingu
hjá Texel-fé var einnig að finna. Þó
að efniviðurinn væri ekki mikill að
umfangi var skýrt að öfgarnar voru
bundnar þessari nýju stökkbreyt-
ingu. Þannig var vöðvamat 13,6
hjá slíkum arfhreinum gripum á
meðan það var 8,0 hjá samanburð-
arhópi án þessa breytta erfðavísis.
Í fituflokkun voru tölurnar 3,7 hjá
þessum arfhreinu gripum en 6,2
hjá samanburðarhópunum. Lömbin
sem um ræðir voru mjög væn eða
um 23,0 kg að jafnaði í fallþunga.
Rétt er að geta þess að í kjötmati í
Noregi eru notaðir + og – flokkar
á alla aðalflokka, bæði í vöðva-
og fitumati, þannig að raunhæfur
töluskali í matinu hjá þeim er 1-15.
Þegar um var að ræða dilka sem
voru með Texel-stökkbreytinguna
komu fram viss áhrif í kjötmatinu,
sem þó voru smávægileg í sam-
anburði við áhrifin af hinu geninu.
Samskonar skrokka og sagt
hefur verið frá hjá NWS var einnig
að finna hjá Spælsau (kyninu sem
talið er náskylt íslensku fé). Þegar
farið var að skoða þá reyndist ekki
þar að finna stökkbreytinguna sem
fundin var hjá NWS, en DNA-
greiningin sýndi hins vegar fram á
nýja stökkbreytingu í þessu sama
geni hjá þessum Spælsau-lömbum.
Til gamans má geta þess, að fram
kemur að árið 2007 hafi landsmeð-
altal fyrir vöðvaflokkun hjá þessu
fé í Noregi verið 6,3 fyrir vöðva-
flokkun og 5,3 fyrir fituflokk. Því
er skiljanlegt að sjáanleg áhrif
komi fram við blöndun við íslenskt
fé.
Snúum okkur þá að öðru. Þegar
búið var að finna þessi þrjú gen
(stökkbreytingar) hjá norsku sauðfé
var hafist handa við að greina arf-
gerðir hjá öllum sæðingahrútum,
en Norðmenn eru það heppnir að
eiga genabanka nokkuð aftur í tím-
ann, þannig að þetta má skoða yfir
talsverðan tíma. Niðurstöðurnar
fyrir hrútana af NWS-kyninu eru
sýndar á mynd. Hjá Spælsau fannst
stökkbreytingin í því kyni aðeins
hjá hrútum, sem voru feður eða
forfeður þeirra lamba sem genið
hafði fundist í, þannig að þar með
er orsakasambandið talið fullljóst.
Það sem forvitnilegt er að sjá á
myndinni er að tíðni Texel-gensins
stóreykst og það löngu áður en
nokkur veit að það er að finna
í stofninum (fyrir 2004-2005).
Ástæða þessara breytinga er sögð
val fyrir aukinni vöðvasöfnun, og
þættirnir sem mestu hafi ráðið,
BLUP kynbótamat og EUROP
kjötmat, en báðar þessar breytingar
urðu nokkrum árum áður í Noregi
en hér á landi.
Þegar erfðavísarnir höfðu verið
greindir hjá NWS-fénu voru leitað-
ar uppi hjarðir þar sem tíðni erfða-
vísanna virtist nokkur. Á þennan
hátt var skipulögð tilraun með sam-
anburð á skilgreindum arfgerðum
þar sem ætlunin var að skoða áhrif
þeirra á aðra framleiðslueiginleika
hjá fénu. Í þessa tilraun náðust 100
ær í tvö ár, dreifðar á nokkur bú.
Tilraunin staðfesti að sjálfsögðu
hin miklu áhrif nýja erfðavísisins
á kjötmatsþættina (vöðva og fitu).
Hins vegar var vöxtur arfhreinna
lamba minni, mælt út frá þunga
lambanna á fæti, þó að kjöthlut-
fallið væri að vísu það miklu hærra
að fallþungi varð meiri. Það hefur
verið sett fram sem skýring þess að
þessi eiginleiki breiddist ekki meira
út en raun ber vitni, þó að hann hafi
verið þekktur í fjölda áratuga, að á
þessi lömb var ætíð litið sem smá-
lömb. Þegar farið var að skoða upp-
lýsingar um frjósemi og lambahöld
voru niðurstöðurnar umhugsunar-
verðar. Það kom í ljós að frjósemi
ánna sem áttu að bera lömbum með
nýja erfðavísinn var minni og enn
greinilegra virtist að vanhöld, sem
samt gekk erfiðlega að skýra þrátt
fyrir krufningu lamba, voru miklu
meiri hjá lömbunum með þessa
„nýju“ arfgerð. Neikvæð áhrif af
Texel-geninu komu hins vegar ekki
í ljós í þessum tilraunum.
Norsku sauðfjárræktarsamtök-
in tóku í ljósi þessa ákvörðun um
að eyða þessum tveim nýju stökk-
breytingum hjá norsku fé. Þau virð-
ast álykta að vænta eigi hliðstæðra
áhrifa af nýja geninu hjá Spælsau
eins og geninu hjá NWS, þó að
ekki liggi fyrir tilraunaniðurstöð-
ur þar um. Þess vegna var öllum
sæðingahrútum með þessi gen
fargað og ekki verða teknir á stöðv-
arnar slíkir hrútar. Þetta er í meg-
inatriðum sömu aðferðir og hér er
beitt í sambandi við áhættuarfgerð
vegna riðu. Tíðni Texel-gensins
mun hins vegar halda áfram að
aukast ef að líkum lætur og líklega
aðeins áraspursmál hvenær stofn-
inn verður arfhreinn fyrir það gen.
(Um leið hverfur að sjálfsögðu sá
erfðabreytileiki sem það skapaði
og menn hafa verið að vinna úr á
undanförnum árum).
Öðru hverju á undanförnum
árum hafa komið upp umræður
á meðal íslenskra sauðfjárrækt-
armanna um það, hvort kunni að
vera um stórvirka erfðavísa að
ræða í sambandi við vöðvavöxt og
fitusöfnun (fituleysi) hjá íslensku
fé. Ég tel mig alveg geta fullyrt
eftir nákvæma skoðun á þessum
niðurstöðum að hliðstæður við þá
tvo nýju erfðavísa sem þarna er lýst
hjá norsku fé er ekki um að ræða
í íslenska sauðfjárstofninum. Við
höfum einfaldlega það gott yfirlit
yfir íslenskt fé, að við vitum að frá-
vik eins og þau sem þarna er lýst er
alls ekki að finna hér á landi. Hvort
mögulega sé um að ræða gen eins
og Texel-genið skal ekkert fullyrt
um, þó að ég telji það fremur ólík-
legt og höfða þar aðeins til þeirrar
þekkingar sem ég tel mig hafa á
sauðfé í landinu. Norðmenn sem
unnið hafa að rannsóknum með
Inger og séð tölur um árangur síð-
ustu ára fullyrða að hann sé ekki
mögulegur nema verið sé að vinna
með slík stórvirk gen. Ég held að
svarið liggi fremur í enn markviss-
ara ræktunarstarfi en í flestum
öðrum löndum, sem skilað hefur
þessum árangri.
Einu áhrifin af þessum toga sem
ég tel mig þekkja með vissu eru
vöðvasöfnunaráhrifin sem tengj-
ast erfðavísi fyrir bógkreppu. Hér
held ég megi aðeins horfa til tals-
verðra hliðstæðna, bæði hjá öðrum
sauðfjárkynjum og svipuðum fyr-
irbærum hjá öðrum búfjárkynjum.
Það sem ég hef séð í sambandi við
bógkreppuna hefur vakið mig til
umhugsunar um annan möguleika.
Þegar um er að ræða víkjandi eig-
inleika eins og bógkreppan er, og
ef hún er nátengd á litningi erfða-
vísum fyrir miklum vexti, þá er sá
möguleiki fyrir hendi að úrval fyrir
auknum vöðvavexti ferji með sér
víkjandi eiginleikann og snarauki
þannig tíðni hans. Ef þessi tilgáta er
rétt er sá möguleiki fyrir hendi að í
hjörðum þar sem dulinn galli fyrir
bógkreppu finnst, sé hann á þennan
hátt blásinn upp í stofninum þann-
ig að „eldurinn“ geti logað miklu
meira en eðlilegt er, loksins þegar
hann brýst út. Vonandi er þessi til-
gáta mín röng, en engu að síður er
rétt að gera sér grein fyrir þessum
möguleika.
Jón Viðar Jónmundsson
landsráðunautur í búfjárrækt
Bændasamtökum Íslands
jvj@bondi.is
Kynbótastarf
Rannsókn á stórvirkum erfðavísum fyrir
vöðva- og fituvexti hjá norsku sauðfé
Sauðfjárræktarkerfið
Fjarvis.is
Í samstarfi við Bændasamtök Íslands og
Búnaðarsamband Suðurlands.
Kennarar: Jón Baldur Lorange
Bændasamtök Íslands og Þórey
Bjarnadóttir ráðunautur
Tími: Boðið verður upp á tvö námskeið:
I: 20. nóvember kl. 13 - 20 á Suðurlandi.
I: 5. febrúnar kl. 13 - 20 í Austur-
Skaftafellssýslu.
Verð: kr. 14.000 kr.
Aðventuskreytingar
Kennari: Guðrún Brynja Bárðardóttir brautarstjóri
blómaskreytingabrautar LbhÍ.
Tími: 21. nóvember kl. 10 - 16 hjá LbhÍ á Reykjum í Ölfusi.
Verð: kr. 16.900 (efni innifalið).
Heimavinnsla osta
Kennari: Þórarinn Egill Sveinsson
mjólkurverkfræðingur.
Tími: 24. nóvember kl. 10 - 17 á
Egilsstöðum.
Verð: kr. 12.000.
Spjaldvefnaður I
Kennari: Philippe Ricart listamaður frá
Akranesi.
Tími: 27. nóvember kl. 13-17 og 28. nóv. kl.
9-16 á Hvanneyri.
Verð: kr. 19.500.
Sauðfjársæðingar
Kennari: Þorsteinn Ólafsson dýralæknir
Tími: Boðið verður upp á þrjú námskeið:
I: 26. nóvember kl. 13-18 á Laufási við Eyjafjörð
II: 2. desember kl. 13-18 á Stóra-Ármóti
III: 3. desember kl. 13-18 á Hesti í Borgarfirði
Verð: kr. 9.200
Jarðvegur, áburður og
áburðarnotkun
Kennari: Ríkharð Brynjólfsson prófessor
við LbhÍ
Tími: Boðið verður upp á tvö námskeið:
I: 8. desember kl. 10 - 16:30 á Hellu
II: 19. janúar kl. 10 - 16:30 á Hvanneyri
Verð: kr. 13.000.
Völd og lýðræði í skipulagi
Kennari: Sverrir Ö. Sverrisson skipulagsfræðingur
Tími: 8. janúar – 29. janúar. (6x) í Reykjavík
Verð: kr. 52.000.
Járningar og hófhirðing
Kennari: Sigurður Oddur Ragnarsson járningameistari
Tími: 23. janúar kl 10 - 18 og 24. janúar kl. 9 - 16 á Miðfossum
Verð: kr. 22.900.
Eldi og aðbúnaður nautkálfa
Kennari: Berglind Ósk Óðinsdóttir
Bændasamtökum Íslands
Tími: 27. janúar kl. 13 - 17 á Hvanneyri
Verð: kr. 9.000.
Lífræn aðlögun
sauðfjárræktar
Í samstarfi við Vottunarstofuna Tún ehf.
Kennarar: Gunnar Á. Gunnarsson framkvæmdastjóri
Vottunarstofunnar Túns, Ólafur R. Dýrmundsson landsráðunautur o.fl.
Tími: 29. janúar kl. 12:45 - 17 á Stóra Ármóti.
Verð: kr. 12.000.
Allar nánari upplýsingar má finna á www.lbhi.is/namskeid
Skráning fer fram á endurmenntun@lbhi.is eða í síma 433 5000
Námskeið
fyrir þig!
Tí
ðn
i
Fj
öl
di
A
I h
rú
ta
Fjöldi AI hrúta
Fæðingarár
Til sölu Dodge Ram 3500
6.7 disel. Árg 07 ekinn 348 þús.
km. 6 gíra beinskiptur. 350hö.
dráttarbeisli. Kastarar, heitklæðn-
ing í palli, burðargeta 2.2t, mót-
orbremsa. Pallhús getur fylgt.
Vsk bíll. Verð 3.550.000 m/vsk.
Uppl. í 896-0593