Bændablaðið - 18.10.2012, Side 39

39Bændablaðið | Fimmtudagur 18. október 2012
Leggjum bændum lið
Ég vil hvetja almenning til
umhugsunar um þá erfiðu stöðu
sem framundan er hjá ýmsum
bændum. Haustið er tími svo
margvíslegrar uppskeru hjá
bændum; þá kemur m.a. í ljós
afrakstur síðasta sauðburðar
auk sauðfjárræktunar síðustu
ára og áratuga. Sú ræktun er
ekki byggð á skyndilausnum eða
skammtímaávinningi heldur er um
ígrundun og langtímasjónarmið
að ræða, þar sem haft er að
leiðarljósi að afurðirnar skili
sauðfjárbóndanum sem mestum
arði svo búið standi undir
sér og helst að það framfleyti
fjölskyldunni. Nú standa margir
bændur frammi fyrir þeirri
spurningu hvert innleggið í
sláturhúsið verður þetta haust og
þar með hvað þeir fá útborgað.
Auk þess er spurningin um hvað
muni vera fram undan hávær hjá
ýmsum þeirra.
Sláturtíð lýkur ekki fyrr en seinni
hluta október og þá geta menn
einhverja grein gert sér fyrir tjóninu
sem þeir hafa orðið fyrir, en langt er
í frá að allt liggi ljóst fyrir. En það
er svo margt annað sem alger óvissa
ríkir um. Allt vinnuskipulag hefur
riðlast vegna þess gjörningaveðurs
sem gekk yfir landið 10.-11.
september. Haustverkum er ýtt
til hliðar vegna brýnni verkefna;
leitar að búfénaði í kapphlaupi
við tímann – og þeim verður sinnt
síðar, þegar færi gefst. Skemmdir
urðu á trjágróðri, korni, grænfóðri,
girðingum, jafnvel byggingum, og
víða tókst ekki að slá hána.
Að ýmsu öðru þarf að hyggja fyrir
veturinn en það hefur allt orðið að
víkja um sinn. Þá er ýmislegt annað
sem bætist þar ofaná, s.s. að vegna
rafmagnsleysis varð matur e.t.v.
ónýtur, hella þurfti niður mjólk
og svo það að bændur urðu fyrir
óvæntum útgjöldum í stórum stíl
vegna leitarstarfa sem staðið hafa
yfir vikum saman.
Aukinn mannskapur við leitarstörf
þarfnast matar, húsaskjóls og
fatnaðar – en hlífðarfatnaður dugði
jafnvel ekki daginn út. Á vélknúin
ökutæki af ýmsum gerðum þurfti
eldsneyti og reikna má með bilunum
og sliti á tækjum við leitarstörf í
erfiðum aðstæðum. Allt eru þetta
óvænt útgjöld við búsýsluna.
Björgunarstörf við erfiðar
aðstæður
Við venjulegar kringumstæður þegar
smalað er, hvernig svo sem viðrar,
rennur féð undan þegar styggð
kemur að því, smalarnir dreifa sér á
leitarsvæðin og smám saman stækkar
safnið sem rennur undan þeim til
byggða.
Nú bar svo við að þetta gerðist
ekki á hinn hefðbundna hátt. Færra
fé fannst sem rann undan smalanum,
hreyfingin á leitarsvæðinu var sama
og engin, það gerðist ekkert! Snjór
yfir öllu gerði allar aðstæður erfiðari,
þungt að ganga og klofa snjóinn
sem útheimtir mikið þrek. Því betur
fannst fé á lífi, meiri hluti þess hefur
lifað af þessar hremmingar. En margt
fé hefur drepist, á kafi í fönn eða það
hefur hrakið í ár og læki. Þar er um
„framleiðslutæki“ bænda að ræða.
Það útheimtir andlegt og líkamlegt
þrek að grafa upp stirðnaða skrokka
og drösla þeim upp á yfirborðið.
Víða á leitarsvæðunum var
leiðindaveður, krapahríð, slydda,
rigning og kalt. Þegar heim kom
var illmögulegt að þurrka fatnað
hjá þeim sem að auki bjuggu við
rafmagnsleysi. Matseld við þær
kringumstæður útheimti mikið
skipulag og útsjónarsemi. Eftir að
hafa hvílst en kannski svefnlausa
nótt var farið á ný að leita, klæddur
í þurr nærföt og innri fatnað en
utanyfirfatnaður ennþá jafnblautur
og fyrri daginn. Í rafmagnslausum
húsakynnum var hljótt, enginn niður
frá tækjum og vélum, útvarp ekki í
gangi og víða var ekki símasamband,
hvað þá tölvusamband. Skortur var
á upplýsingum og aðgengi að þeim
var ekkert fyrst um sinn.
Rafmagnsleysi veldur því að fólk
kemst ekki á internetið, heimasímar
sem eru tengdir rafmagni verða
gagnslausir, farsímar verða ekki
endurhlaðnir nema úti í bíl og ekki
algilt að allir hafi tæki til þess.
Textavarp nýtist ekki og þegar heilt
byggðarlag verður rafmagnslaust,
auk þess sem nánast var ófært á milli
bæja, þá voru menn einangraðir.
Þögnin var alger og hún undirstrikaði
e.t.v. þær aðstæður sem ríkja þar sem
dauðinn hefur barið dyra. Þá reynir
á styrk hvers og eins – EN einnig á
stuðning meðbræðra.
Bændur ekki vanir
að barma sér
Það gjörningaveður sem skall á svo
óvænt og með afleiðingum sem
ekki sér fyrir endann á kallar fram
margvísleg viðbrögð og tilfinningar.
Áfallið leggst af mismunandi þunga
á fólk og mannfólkið er misjafnlega
í stakk búið að taka áföllum. Þó má
segja að bændum sé eðlislægt að
taka því sem að höndum ber með
jafnaðargeði. Þeir þekkja litróf lífsins
harla vel, allt frá því að líf kviknar og
þar til því lýkur, og eru ekki óvanir
að aflífa skepnur þegar þess er þörf.
Þeir hafa ekki lagt í vana að barma
sér þótt illa gangi og eru ekki að
því heldur á þessum tíma. Enda er
þeim efst í huga nú að bjarga því
sem bjargað verður og eru flestir
eða allir örþreyttir við björgunar- og
leitarstörf. Það ástand sem nú hefur
skapast reynir á hinn mannlega mátt,
meira en góðu hófi gegnir. Í húfi er
lifandi fénaður sem bændum er kær
og að auki leggjast á þá áhyggjur
af fjárhagslegu tjóni og í mörgum
tilfellum stórtjóni.
Ekki má gleyma að huga að
börnunum sem mörg eiga sínar
uppáhaldsskepnur og vegna álagsins
hafa foreldrar ærin verkefni. Þörf er
á varkárni í umræðunni um ástandið
því börn skilja oft hlutina öðruvísi
en hinir fullorðnu, eða misskilja, og
það getur bakað þeim óþarfa hræðslu
og óöryggi.
Tjón verður aldrei
að fullu bætt
Ráðamenn hafa lýst yfir að þeirra
vilji standi til að bæta það tjón
sem menn hafa orðið fyrir. En þótt
Bjargráðasjóður eigi að taka við
þar sem hefðbundnum tryggingum
sleppir þarf enginn að búast við að
hann bæti „allt“ það tjón sem aðrir
bæta ekki. Sem dæmi má nefna að
girðingar sem eyðilögðust munu
ekki fást fullbættar og það gefur
augaleið að girðingar sem voru
misjafnlega upplitsdjarfar áður en
þessar náttúruhamfarir gengu yfir
fást ekki bættar eins og um girðingar
í góðu viðhaldi eða nýlega reistar sé
að ræða. Samt sem áður er endurreisn
girðinga gríðarlega fjárfrek. Það er
í svo mörg horn að líta og mönnum
gefst ekki tími til að huga að öllum
þáttum fyrr en fyrsta lota er um garð
gengin. Þess vegna er allt í lagi að
almenningur hugleiði af alvöru í
hvaða stöðu bændur og búalið eru –
og í raun er flestum hollt að hugleiða
það.
Á íbúafundunum sem haldnir
voru skynjaði ég hve örþreyttir
menn voru – en samt sem áður þótti
fólki gott að hittast og spjalla, bera
saman bækur sínar, en ekki síður
að eiga samræður við þá sem komu
utan að. Þar bar e.t.v. hæst kynning
á áfallahjálpinni sem fólkinu stendur
til boða.
Íslenska sauðkindin hefur sýnt
alveg ótrúlega seiglu, líklega
meiri seiglu en menn bjuggust við.
Leitarfólk hefur unnið þrekvirki og
ekki má gleyma að nefna þátt björg-
unarsveitanna, sem er ómetanlegur. Í
þessum aðstæðum hefur komið ber-
lega í ljós hve samtakamáttur fólks
og samkennd er mikils virði. Einmitt
í slíku andrúmslofti ætti að nýta alla
jákvæða krafta til endurreisnar – og
af myndarskap. Á íbúafundinum í
Skjólbrekku kom fram að raflínan
í sveitinni yrði lögð í jörð og því
var spurt hvort ekki væri lag nú að
leggja ljósleiðara samtímis þannig
að menn í sveitinni sætu við sama
borð og meirihluti landsmanna hvað
nettengingu varðar. Ástæða er til að
skora á alla hlutaðeigandi að vinna
því máli brautargengi.
Gleymum ekki því að bændur
þurfa á stuðningi okkar að halda nú
næstu vikur og mánuði. Verkefnin
sem bíða þeirra nú eru óþrjótandi
og óvissan mikil um marga þætti
í nánustu framtíð. Eftir því sem
tíminn líður frá óveðursdögunum
og daglegu verkefnin taka við hjá
almenningi er enn mikilvægara að
við munum eftir þeim. Gerum það
sem í okkar valdi stendur og verum
þeim innan handar og hjálpum eftir
því sem okkur er unnt.
Hólmfríður S. Haraldsdóttir
Ferðamálafræðingur
Jónas Sigurðsson, tónlistarmaður
og kerfis fræðingur hjá Gagna-
vörslunni.
Hvar varstu í sveit og hvenær?
Ég er ættaður úr Landeyjunum og
frá Eyjafjöllunum. Frá átta ára aldri
var ég í sveit hjá frændfólki mínu og
fram á unglingsár. Ég var í sveit á
Skíðbakka í Landeyjum en líka eitt
sumar á Brú í Austur-Landeyjum.
Ábúendur og tegund bús?
Á báðum bæjunum var kúa- og
sauðfjárbú. Á Skíðbakka var ég
lengst af hjá móðursystur minni
Sigríði Erlendsdóttur og manni
hennar Alberti Halldórssyni.
Áður en afi og amma mín létust,
Erlendur Árnason og Guðbjörg
Jónasdóttir, var ég hjá þeim í sveit.
Á Brú bjuggu Jarþrúður (Ditta) K.
Guðmundsdóttir og Helgi Benóný
Gunnarsson.
Hvað var skemmtilegast
við dvölina?
Það var frelsið í sveitinni og allir
krakkarnir, frændur mínir og frænkur
sem voru á svipuðum aldri og ég. Ég
hafði einnig gaman af að kynnast
dýrunum og maður náði sérstakri
tengingu, til dæmis við beljurnar sem
allar höfðu sín eigin nöfn. En það var
líka mikil sorg þegar verið var að
slátra og sú upplifun var allt öðruvísi
en ég hafði kynnst áður. Ég man eftir
augnablikum þegar nautgripi var
slátrað sem við krakkarnir þekktum
með nafni og þá voru allir krakkarnir
úti í fjósi grátandi yfir því sem koma
skyldi.
Hvað var erfiðast við dvölina?
Mér fannst erfiðast að vera lítill
strákur og fara í sveit í burtu frá
mömmu og pabba. Ég var óöruggur
fyrst en fjölskyldan var mjög góð
við mig. Stundum upplifði ég að
maður væri nálægt lífi og dauða,
sem var ekki eins algengt á æsku-
slóðunum í Þorlákshöfn.
Hvaða verk voru á þinni könnu?
Ég var kúasmali, sótti beljurnar,
rak þær inn í fjós og hjálpaði til við
mjaltirnar. Síðan hjálpaði maður til
í þeim verkum sem þurfti, eins og í
heyskap og öðru.
Geturðu nefnt eftirminnileg atvik?
Mér er það minnisstætt þegar ég
fékk að prófa að keyra traktor.
Einnig fór ég á reiðnámskeið í
Hólmahjáleigu hjá Bergi Pálsyni
og Agnesi Antonsdóttur. Þá var ég á
námskeiði hjá þeim í nokkrar vikur
og við fórum í langa reiðtúra um allar
Landeyjarnar. Mikið af móðurfólkinu
mínu býr enn í Landeyjunum og er
mikið hestafólk. Mér fannst líka
eftirtektarvert í sveitinni þegar við
krakkarnir vorum að leika að þá sögðu
krakkarnir í sveitinni „okkar“ eru að
fara að gera í leik eins og í Playmó
en í þorpinu mínu var það „minn“
er að fara gera. Það var greinilega
meira framsóknareðli í börnunum í
sveitinni, en í þorpinu var þetta meira
á einstaklingsstiginu. Þarna lærði ég
nýja mállýsku sem mér finnst í dag
mjög falleg.
Skildi dvöl þín í sveitinni eitthvað
sérstakt eftir sig?
Það er ekki spurning, það er mjög
margt. Í fyrsta lagi tengingu við
náttúruna og uppruna hluta. Kyrrðin í
sveitinni er mér einnig mjög minnis-
stæð, maður var stundum á gangi um
kvöld og það lá við að það mætti
heyra saumnál detta. /fr
Send í sveit

Kyrrðin og frelsið
minnisstæðast
Kindur sem grafnar voru upp í Mývatnssveit. Mynd/Erna Erlingsdóttir
Hólmfríður S. Haraldsdóttir
Námskeið í gæðastýringu
í sauðfjárrækt
Námskeiðin verða haldin á eftirfarandi stöðum:
Hvanneyri, mánudaginn 5. nóvember
Stóra Ármóti, miðvikudaginn 7. nóvember
Búgarði á Akureyri, föstudaginn 9. nóvember
Námskeiðin eru frá klukkan 10:00 - 18:00
Skráning:
Skráning fer fram í síma 563-0300 eða með tölvupósti til bella@
bondi.is. Síðasti skráningardagur er föstudagurinn 26. október.
Athygli er vakin á því að sækja þarf um aðild að gæðastýringu
hjá Matvælastofnun fyrir 20. nóvember til að hefja þátttöku í
gæðastýringu á næsta framleiðsluári. Nauðsynlegt er að hafa
setið gæðastýringarnámskeið til að vera fullgildur þátttakandi.
Bændasamtök Íslands,
Bændahöllinni við Hagatorg,
107 Reykjavík