Fréttablaðið - 27.09.2012, Blaðsíða 30

30 27. september 2012 FIMMTUDAGUR
Forsetinn hefur verið gagn-rýndur fyrir að vera óhefð-
bundinn. Fyrir að fara bókstaflega
eftir stjórnarskránni frekar en að
fylgja hefðum og venjum við beit-
ingu forsetavaldsins. Margir fræði-
menn hafa gert sitjandi forseta upp
einræðishvatir. En hvað ef forseti
Íslands fengi, t.d. við heilablóð-
fall, þá flugu í höfuðið að taka sér
eins mikil völd og hann kæmist upp
með? Hve langt gæti hann gengið
samkvæmt gildandi stjórnarskrá?
Sterkur forseti sem gerir eitthvað
Lítið er deilt um vald forsetans til
að synja lögum staðfestingar, bæði
almennum lögum og breytingum á
stjórnarskrá eins og segir í 26. og
79. grein gildandi stjórnarskrár.
Sitjandi forseti hefur sett það for-
dæmi og nú hefur hann lagt grunn-
inn að réttlætingu á víðtækari
afskiptum sínum „af setningu laga
umfram það sem hefur tíðkast,“
eins og hann orðaði það í þingsetn-
ingarræðu sinni. Í kappræðunum
í aðdraganda forsetakosninganna
í sumar sagðist forsetinn einnig
hafa víðtækara löggjafarvald en
tíðkast hefur að beita og gæti láta
leggja fyrir Alþingi lagafrumvarp
(25. gr.).
Einn helsti fræðimaður lands-
ins um forsetaembættið, prófessor
Svanur Kristjánsson, setti í aðdrag-
anda forsetakosninganna í vor upp
umdeilda sviðsmynd þar sem for-
setinn kallar til sín foringja úr
stjórnarandstöðunni, skipar hann
forsætisráðherra (15 gr.) og saman
boða þeir til þingkosninga (24
gr.). Þar sem þingið situr til kjör-
dags (24. gr.) og getur kallað eftir
þjóðaratkvæðagreiðslu um að reka
forsetann úr embætti (11. gr.) þá
væri óvitlaust fyrir hann að fresta
fundum þingsins í tvær vikur (23.
gr.) og nota þá 14 daga til að tryggja
með bráðabirgðalögum (28. gr.) að
þingkosningar færu fram áður en
þingið kæmi saman á ný. Þegar hér
væri komið við sögu setti forsetinn
það eflaust ekki fyrir sig að víkja
úr embætti því sitjandi ákæruvaldi
sem viðhefði ekki sömu túlkun á
stjórnarskránni og hann sjálfur
(20. gr.). Fátt myndi standa í vegi
fyrir forsetanum eftir það.
You ain’t seen nothing yet!
Þó að gildandi stjórnarskrá bjóði
upp á þessa vegferð myndi enginn
forseti komast alla þessa leið nema
mikil hætta steðjaði að og stjórn-
völd væru almennt álitin óhæf. En
hve langt er almenningur tilbúinn
að ganga? Eru Íslendingar haldnir
svo mikilli þingræðisást að forset-
inn tapi vinsældum fyrir að færa til
sín síaukin völd frá óvinsælu þingi
– í þágu þjóðarinnar að sjálfsögðu –
eins og gerst hefur bæði í Rússlandi
og Bandaríkjunum að undanförnu?
Hefur enginn heyrt fólk á kaffistof-
unni segja að við þurfum sterkan
leiðtoga sem gerir eitthvað? Óvíst
er hve langt sitjandi forseti vill fara
niður þennan veg en fordæmi hans
varða nú þegar veginn fyrir eftir-
menn hans og gildandi stjórnarskrá
býður upp á slíka vegferð að svo
miklu leyti sem þjóðin er samferða
forsetanum. Með gildandi stjórnar-
skrá getur vinsæll forseti fært til
sín meiri völd á kostnað óvinsæls
þings. Ætli sú staðreynd suði ekki í
höfðinu á sitjandi forseta?
Fyrirsögnin að ofan eru lokaorð pistils Björns Zoëga, forstjóra
Landspítala Háskólasjúkrahúss
(LSH), þann 14. sept sl.
Stofnanasamningur LSH við
hjúkrunarfræðinga er enn ófrá-
genginn. Umboð spítalans til að
ganga frá samningnum ætti ekki
að draga í efa þó enn sé óljóst
hve miklu fé verður varið til
þessa málaflokks. Kröfur hjúkr-
unarfræðinga um endurröðun í
starfaflokka eru raunhæfar í ljósi
launaþróunar hjá hinu opinbera.
Kostnaðurinn við að uppfylla þær
kröfur er ekki nema brot af þeim
upphæðum sem búið er að spara,
eða 32 milljarða á sl. 5 árum, m.a.
með launalækkunum hjúkrunar-
fræðinga.
Næstu daga stendur til að
kynna fyrir stjórnendum og
starfsfólki LSH í hvaða verk-
efni fjárheimildum verður varið
og skora ég á ykkur öll að láta í
ykkur heyra og koma ábendingum
til forstjóra áður en þær ákvarð-
anir verða teknar. Launaskerð-
ing hjúkrunarfræðinga hefur
ekki enn verið bætt þó loforð um
slíkt hafi legið fyrir þegar kjör
voru skert umfram viðmið og
vaktalínum breytt. Aukið vinnu-
álag, lenging vakta í 12 klst t.d.
á skurðstofum og aukinn fjöldi
bakvakta að sumri um helm-
ing hafa ekki fært hjúkrunar-
fræðingum neinar launabætur
þó svo að ákvæði um slíkt sé til
í kjarasamningi. Starfsþróunar-
kerfið sem verið hefur við lýði á
stofnuninni hefur alls ekki þjón-
að sínum tilgangi eins og það var
kynnt í upphafi og hefur haldið
okkur í gíslingu smánarlauna í
fjársvelti undanfarinna ára. Það
hefur einnig mismunað hjúkrun-
arfræðingum og dæmi um að ekki
hafi verið launatengd starfsþróun
í boði fyrir einstaka starfaflokka
í 6 ár. Námskeiðin hafa sum hver
verið talin móðgun og tímasóun
og hefur kerfið sem slíkt fengið
falleinkunn á fjölmennum fund-
um hjúkrunarfræðinga á síðustu
dögum.
Nú ríður á að ljúka samningi
þessum á sanngjarnan hátt og tek
ég undir hvatningarorð forstjóra,
látið í ykkur heyra.
Það hefur vart farið fram hjá neinum að úfar eru með þjóð-
um um allan heim, ýmist vegna
viðskiptahagsmuna, landamerkja
eða hugmyndafræði. Engum
dylst heift og misklíð milli trúar-
hópa. Áhugi þjóða á norðurheim-
skautasvæðinu er umtalsverður
bæði vegna siglinga og auðæfa
sem leynast kunna á hafsbotni.
Kínverjar reyna að hasla sér völl
á Grænlandi og þar hefur þeim
orðið nokkuð ágengt. Áhugi Kín-
verja á Íslandi er öllum augljós.
Kínverjar eru skipulögð þjóð og
öguð og þeir hafa fyrir löngu gert
sér grein fyrir því að auðvelt er
að komast til áhrifa í krafti auðs,
eins og dæmin sanna í mörgum
Afríkuríkjum þar sem þeir hafa
keypt stór landsvæði og leigja
önnur. Einnig hafa þeir gert þjóð-
ir háðar sér með lánveitingum og
hagstæðri verslun. Kínverjar hafa
einnig gert Ástrala fylgispaka
sér og allir vita að sjálf Banda-
ríki Norður-Ameríku eru helstu
skuldunautar Kínverja og hafa því
fjármálakerfi stórveldisins í hendi
sér. Og er þó fátt eitt upp talið.
Þriðja heimsstyrjöldin verð-
ur ekki háð með hefðbundnum
vopnum því allir vita að þá verð-
ur enginn sigurvegari þegar upp
verður staðið. Styrjöldin er háð
með kænsku á viðskiptasviðinu
og kapphlaupinu um ítök og áhrif.
Heimurinn er að verða ein við-
skiptaheild og rafrænir fjármunir
fljúga milli heimsálfa með leiftur-
hraða.
Tilgangur minn með þessu blaða-
korni er að vekja umræðu um vax-
andi áhrif Kínverja hér á landi.
Síður en svo hef ég eitthvað við
þá þjóð að athuga, þar sem alþýða
manna virðist elskulegt og duglegt
fólk og velkomið hingað. En undir
blíðmælgi ráðamanna og auðjöfra
þessarar ágætu þjóðar getur leynst
ásetningur sem við erum grunlaus
um og getur komið okkur í koll. Við
Íslendingar erum gestrisin þjóð og
við eigum að taka vel á móti gestum
en við eigum jafnframt
að vera á varðbergi og
gjalda varhug.
Mig langar í þessu
samhengi að vitna í
skýrslu sem út kom í Nor-
egi eftir síðari heimstyrj-
öldina um samband Nor-
egs og Þýskalands fyrir
stríð og er eftir Carl J.
Hambro sem hafði verið
forseti norska þingsins
frá árinu 1926 og naut
mikils álits og trausts
á Stórþinginu. Carl var
vel menntaður, kunnur
rithöfundur og mælsku-
maður með afbrigðum.
Í skýrslu sinni segir C.J.
Hambro að það hafi vakið
furðu og undrun í Noregi hve marg-
ir Þjóðverjar í innrásarliðinu töluðu
norsku reiprennandi og einnig hve
margir Norðmenn voru fylgisvein-
ar innrásarhersins. Í skýrslu Ham-
bros stendur. „Leynt og ljóst höfðu
Þjóðverjar lýst yfir vinarþeli sínu,
já, og meira að segja ást sinni til
Noregs. Leynt og ljóst höfðu þeir á
allar lundir reynt að treysta sam-
bönd og auka skilning milli land-
anna. Þeir efndu til norrænna móta
í Þýskalandi og buðu þangað fjölda
Norðmanna; þeir sendu fyrirles-
ara, leikara, söngvara og vísinda-
menn til Noregs og þeim var tekið
opnum örmum og það var hlustað á
þá af einlægni. Það sem kom Norð-
mönnum mest á óvart, var ekki
árásin sjálf, heldur hitt, er þjóð-
in komst að raun um, að stórveldi,
sem árum saman hafði lýst yfir vin-
áttu sinni, kom nú allt í einu fram
sem erkióvinur […] og hafði árum
saman unnið með þýskri nákvæmni
að vandlega sundurliðaðri innrásar-
áætlun með áþján landsins og yfir-
drottnun fyrir augum.“
Einnig kom fram í skýrslu Ham-
bros að allmörg þýsk
ungmenni hefðu notið
gistivináttu norskra
heimila, lært tungumálið
og vissulega var það sárt
að sjá þessi ungmenni
sem túlka fyrir innrás-
arliðið. Carl J. Hambro
bætti því svo við að það
sem gerðist í Noregi gæti
gerst annars staðar og
varast þyrfti 5. herdeild-
irnar sem vinna hljóð-
laust.
Þessi grein mín hefur
þann eina tilgang að
vekja athygli á því að
við Íslendingar þurf-
um að vera vel vakandi
gagnvart ásælni ann-
arra þjóða í íslenskt land og látum
ekki stundarhagsmuni villa okkur
sýn. Þrátt fyrir og ef til vill frem-
ur vegna alheimsvæðingar verðum
við að halda vöku okkar og verum
minnug orða Einars Þveræings
Eyjólfssonar sem talaði gegn því að
Ólafur digri Noregskonungur fengi
Grímsey að gjöf snemma á 11. öld
því að þar mætti fæða her manns.
Tökum gestum okkar af vinsemd en
verum á varðbergi og höfum reglu-
verk okkar skýrt og afdráttarlaust
í sambandi við eignarhald lands og
gæða þess. Með vinsemd og virð-
ingu.
Með gildandi stjórnarskrá getur vinsæll
forseti fært til sín meiri völd á kostnað
óvinsæls þings. Ætli sú staðreynd suði
ekki í höfðinu á sitjandi forseta?
Tökum
gestum okkar
af vinsemd
en verum á
varðbergi og
höfum reglu-
verk okkar
skýrt og af-
dráttarlaust ...
Launaskerðing
hjúkrunar-
fræðinga hefur ekki enn
verið bætt þó loforð um
slíkt hafi legið fyrir ...
Forsetinn sem fékk
flugu í höfuðið
Þriðja heimsstyrjöldin
„Látið í ykkur heyra“
Viðskipti
Magnús
Aðalbjörnsson
áhugamaður
um jöfnuð
Forsetaembættið
Jón Þór
Ólafsson
viðskiptafræðinemi
Kjaramál
Arnfríður
Gísladóttir
skurðhjúkrunar-
fræðingur