Helsingi - 01.06.1945, Síða 8

8
-H E LS i N G I
AF
HUG-
LEIÐUM
GETUR okkur lengur
dulist það, að öll
trúarbrögð, er við menn-
irnir, þolum, þurjum og
getum meðtekið, í fullum skilningi á
þessu þroskastigi eðlis og skynjanavit-
uridar, er fólgin í einni kennisetningu
þess persónuleika, sem hæðst hefur náð
á leið til fullkomnunar, — svo langt
sem vér skynjum fram á leið, — þ/ss
persónuleika, er þar gnæfir svo hátt að
hinir ýtrustu möguleikar eðlis og allrar
getu mannsins, fá ekki náð neinu skynj-
andi sambandi við margt af kenningum
hans, og hrapa því út af sinni braut, til
eðlilegrar þróunar í sömu átt, hrapa
niður í reginmyrkur lokaðrar dóm-
greindar og hugsanastöðvunar og
spinna þar utan um sig úr yfirskilvifleg-
um ímyndunum,— hinn deyjandi köng-
urlóarvef andvana skoðanakerfa. En
þessi eina kennisetning þessarar mann-
legu yfirfullkomnunar í liugsun, er
okkur líka yfirnægileg sem trúarbrögð
og þau einu, sem ekki geta skapað öfug-
þróun við tilgang sinn: „Það sem þér
viljið að mennirnir gjöri yður það
skuluð þér og þeim gjöra“. — Og öll
sú siðfræði og allt það siðalögmál, sem
við ennþá getum og megum byggja á
þjóðfélagslegt rétllæti, og hina ytri
skipulagningu mannlegs samlífs, rúmast
i hinni fornu grísku hugsun í latneska
spakmælinu: „Nil humanum a me
aljenum puto“, (ég er maður og því er
mér ekkert mannlegt óviðlcomandi),
eða nánar skýrt: í öllu sem maðurinn
gerir er ég óhjákvæmilega þátttakandi
í, að mínum hluta af því ég er maður.
Allt sem lengra gengur á þessu byrj-
unarstigi mannlegrar þroskaleitar, —
öll stærri stökk út í undirstöðulausa
óvissuna, meðan við höfum ekki ennþá_
komist út úr forgarði dýraríkisins, eru
af hinu vonda fyrir heildina, hversu
bjart, sem það sýnist — hversu fagurt
sem það hljómar.
//.
Það er eitthvað svo óhugnanlegt við
það, ef vestræn list ætlar að þróast í
sömu átt og öll önnur vestræn menning,
— efniábundin samanþjöppuð kerfi, —
líflausa ferhyrninga og þríhyrninga —
form, form, — dautt form, — tækni,
sem einungis stefnir að yfirhorðsfágun,
án hokkurs tillits til þess hvort kjarni
viðfangsefnisins er nokkurs virði. —
Og svo einu tilraunirnar til að brjóta
þessar takmörkuðu línur eru emjandi
disharmoniskur jass í öllum listgrein-
um. — Herra minn trúr!
T> E G A R hinum föstu dálkum
blaðsins sleppir, og sem gert er ráð
fyrir að fylli sem næst hálfa aðra síðu
hvers blaðs, — þá liggja nú fyrir full-
búnir eða í uppkostum og brotum,
nokkrir greinarflokkar, sem mundu
einir saman fylla mörg tölublöð. Svo
og ýmsar smærri greinar, kaflar og
drög úr öðrum, auk stuttra ævintýra,
smásagna og rissmynda.
Svo rnikið
er fyrirhgg'andi af
Eu olaðið
að nœgja mundi í noklcra árganga á-
samt því ejni sem óhjákvœmilega hlýt-
ur að skapast jafn harðan.
—v—
Auk smágreinabálksins „Dreifar og
dægurskraf“ munu verða tveir smá-
letursdálkar, sem reynt verður að
láta byrja'í næstu tbl., annan eða báða.
1. LJÓÐBROT CG LAUSAVÍSUR. —
og flytur auk þess sem nafnið her
með sér ýmiskonar smærri athug-
anir og frásagnir á víð og dreif í
því sambandi.
2. SMÁSJÁIN. — Smápóstar með
kýmlegum athugunum um ýmis
fyrirbæri úr daglega lífinu manna
á meðal.
Mætti því segia, að erfiðasta verkið
við útgáfu blaðsins fyrst um sinn, verði
að velja úr efninu, stytta það og saman-
þjappa á hinar fáu og litlu síður hvers
töluhlaðs.
Efni þetta ltefur nú verið að safna
saman um alllangt skeið í hillum og
skúíf i n sískrifandi manns, með það
fyri1 atigum, sem nú er hafið: útgáfa
þessa blaðs.
Fer hér á eflir upptalning nokkurs af
því 'lsia, sem reynt verður eftir föng-
um tð lála koma eða hyrja að koma í
fyrt ! íhL, — svo mikið sem frekast
vei ir n :
I.
Annáll éinnar mannsævi
■ itdaröð nokkurra
aíh ' g he 'nilegra staðreynda
ú L t'.ipað niður nýlega úr
e!í< • r — meðfram vegna
ti ' ft helstu æviatriða
m ; prófess >r Stefáni Einarssyni
Bni'.. — og mcðfram til styrktar
o -i.r- við samningu bókar þeirr
ar ' - hefi nú í smíðum og því
gerð svo ýtarleg og smáatriði fléttuð
inn í til að skapa lífrænni tengsli helstu
atburða. En bók sú, er ég vinn nú að
eru endurminnipgar og athuganir frá
síðasta aldarfjórðungi og er það fyrra
eða fyrsta bindi sem nú er langt á veg
komið, og mun ritverk þetta bera nafn-
ið „Menn og kynni“ og þetta fyrsta
bindi nefnast:
Frá heimsstyrjöld
um ejtirstríðsár
til alþjóðakreppu.
En ritsmíð þessi er birtast mun
hér í blaðinu mun verða væntanlegum
lesendum bókar minnar einskonar heim-
ildarrit eða registur til samanburðar, ef
þeir hefðu gaman að einhverjum athug-
unum í því samhandi. Og sem yfirlit
minnar eigin ævi er það mikið fyllra
að staðreyndum, því í hókinni er fyrst
og fremst fjallað um það sem séð var
og heyrt á leiðinni. Annállinn hefst í
næsta tölublaði.
II.
Skáldatal íslendinga
Upptalning helstu skáldmenna þjóð-
arinnar allt frá landnámstíð með ör-
stuttum skýringum um ævi og verk, og
vísur, ljóðbrot og einstakar setningar á
víð og dreif. Verður þó aðeins stiklað
á stærstu steinum fyrstu aldirnar og
raunar allt fram til 1874, en úr því
verða engir feldir niður með vilja,
þeirra sem eitthvert skáldrit liggur eftir
í bókaformi. — Hefst í næsta blaði.
III.
Og sólin rennur til viðar
yfir dagsláttu drottins.
Fáeinar samtíma athuganir um er-
lendar bókmentir og stefnur og strauma
í heimsbókmentum síðasta aldarfjórð-
ungs. Skiftist í 3—4 kafla nokkuð
sjálfstæða.
IV.
Bókmenntir og dægurmál
All-langur greinarflokkur að mestu
í drögum og brotum ennþá og verður
annað tveggja einskonar hliðstæða við
hinn fyrrnefnda greinarflokk, eða fram-
hald hans kannske frekar. En þessi
flokkur fjallar eingöngu um íslenskar
hókmentir heima og erlendis þennan
sama aldarfjórðung, — millistríða tíma-
bilið. — Einstakar sjálfstæðar greinar
úr þessurn síðari flokk eru þó fullbún-
ar og birtast ef til vill í blaðinu ein og
ein ef rúm leyfir fyrr 'en greinarflokk-
arnir sjálfir geta byrjað, sem tæplega
verður fyrr en fram á haustið kemur.
Þar á meðal eru fjórar eftrtaldar: