Fréttatíminn - 25.02.2011, Side 30

30 viðhorf Helgin 25.-27. febrúar 2011
Austurströnd 3, 170 Seltjarnarnesi. Sími: 531 3300. ritstjórn@frettatiminn.is Ritstjóri: Jón Kaldal kaldal@frettatiminn.is Framkvæmdastjóri:
Teitur Jónasson teitur@frettatiminn.is Fréttastjóri: Óskar Hrafn Þorvaldsson oskar@frettatiminn.is Ritstjórnarfulltrúi: Jónas Haraldsson jonas@frettatiminn.is. Auglýsinga-
stjóri: Valdimar Birgisson valdimar@frettatiminn.is. Fréttatíminn er gefinn út af Morgundegi ehf. og er prentaður í 82.000 eintökum í Landsprenti.
Innan fárra mánaða bíður stjórnmálamanna
þjóðarinnar það verkefni að leggja línur um
hvert skuli halda í kjölfar þess að stærstu
mál undanfarinna tveggja ára hverfa úr
sviðsljósinu.
Prógrammi Alþjóðagjaldeyrissjóðsins
lýkur í sumar og þessi eina könnun sem
birst hefur í tengslum við væntanlega þjóðar­
atkvæðagreiðslu um Icesave bendir til þess
að samningaleiðin verði ofan á. Látum að
minnsta kosti sem svo fari því ef ekki, veit
enginn hvað gerist.
Hitt er hins vegar á
hreinu að þegar Alþjóða­
gjaldeyrissjóðurinn hefur
kvatt og skýr málalok liggja
fyrir um Icesave, hefur
krítískum vendipunkti verið
náð í endurreisn efnahags
landsins.
Hingað til hefur starf
stjórnvalda að langmestu
leyti snúist um viðbrögð
við atburðum úr fortíð; að fylgja efnahags­
áætluninni frá Washington, endurreisa
banka, ljúka Icesave, aðstoða við lausn
skuldavanda heimila og fyrirtækja og
önnur álíka tiltektarstörf eftir sukkárin
ógurlegu.
Nú þegar sér fyrir horn með þessi snúnu
verkefni er ekki úr vegi að velta fyrir sér
hvaða mál munu taka við aðalhlutverkunum
á pólitíska sviðinu.
Hvert ætlar ríkisstjórn Samfylkingar og
VG að halda? Veit hún það? Eru flokkarnir
samstiga um næstu skref? Má þjóðin eiga
von á umfangsmiklum tilraunum í þjóð­
félagsverkfræði í boði ríkisstjórnarinnar?
Ríkisstjórn Jóhönnu Sigurðardóttur hefur
lukkast vel að verja stöðu þeirra sem minnst
hafa á milli handanna. Var þar vel að verki
staðið. Atvinnurekendur landsins eru hins
vegar síður sáttir við sinn hlut. Allra verst
bera sig útgerðarmenn, sem segjast ekki
vita hvað bíður þeirra.
Enginn vafi leikur á því að breytingar á
kvótakerfinu eru annað af helstu baráttu­
málum forsætisráðherra. Hitt er stjórnlaga­
þing sem tókst að koma í höfn í gær – með
lítilli reisn verður að segjast – þegar ákveðið
var að skipa stjórnlagaráð með hinum ógildu
stjórnlagaþingmönnum.
Tilraunir forsætisráðherra til að ná fram
varanlegum breytingum á fiskveiðistjórn­
unarkerfinu verður örugglega í miðpunkti
átaka stjórnmálanna að Icesave loknu.
Hvaða önnur mál ríkisstjórnin mun setja
á oddinn liggur ekki fyrir. Sú mikilvæga
umræða er fram undan. Hún tefst um hríð á
meðan Icesave heldur sviðsljósinu. Því mið­
ur því hún er brýn. En undan henni verður
ekki komist.
Að loknu Icesave og AGS
Hvert liggur leiðin?
Jón Kaldal
kaldal@frettatiminn.is
I
Á rlega gera fyrirtæki allt í kringum okkur mistök í við­skiptum og samskiptum við
fólk frá öðrum meningarheimum. Líka
íslensk fyrirtæki. Algengustu mistökin
tengjast meðal annars tungumálaörðug­
leikum, óstundvísi og vanvirðingu fyrir
tíma annarra, ósmekklegum og/eða
óviðeigandi klæðaburði, mistökum við
að heilsa mótaðilanum, vanþekkingu og
vanvirðingu í almennum samskiptum
(við erum lélegir hlustendur, grípum
fram í o.s.frv.), slæmri umgengni, t.d. á
skrifstofum og gagnvart skrifstofumun­
um, tækjum og tólum, vanvirðingu við
aðra, slæmum mannasiðum (tala með
fullan munn, óhófleg neysla áfengis), al­
mennum óróleika, að vera endalaust að
handleika eitthvað eða slá með penna í
borð, vanþekkingu á nútíma samskipta­
tækni (tala ekki í talhólf o.s.frv.), van­
virðu við einkalíf, svo nokkur einföld dæmi séu tekin.
Nokkur séríslensk einkenni
Við þetta má svo bæta nokkrum séríslenskum einkenn­
um, eins og: slæm eða engin eftirfylgni, svara ekki
fyrirspurnum í tíma, hunsa vinnutímareglur, virða ekki
lagskiptingu og hefðir í boðskiptum o.s.frv. Gildrurnar
eru endalausar og það versta er að þær eru ekki langt
frá okkur. Það þarf í raun ekki einu sinni að fara til út­
landa til að upplifa samskipti ólíkra menningarheima.
Ísland er í mörgu tilliti suðupottur menningarheima.
Mörg íslensk fyrirtæki eru með fjölda erlendra starfs­
manna á Íslandi, hér eru alþjóðlega þekkt fyrirtæki í
ferðaþjónustu, listum, hér hittast alþjóðlegar nefndir,
hér eru starfsmenn sendiráða o.s.frv., o.s.frv. Listinn
er langur.
Og við þurfum ekki heldur að fara langt út í heim
til að upplifa skýran menningarmun og hættu á klúðri
vegna skorts á menningarlæsi. Íslensk fyrirtæki á
dögum ,,útrásarinnar”, sem búið er að eyrnamerkja
þröngum hópi manna og kvenna, ráku sig t.d. á stífar
vinnutímareglur í Danmörku, þar sem
íslenska leiðin að bretta upp ermar og
vinna frameftir á virkum dögum og
eitthvað um helgar, gekk einfaldlega
ekki upp. Það þarf ekki að fara lengra
en til Danmerkur til að gera mistök og
þó telja margir sig þekkja Dani og Dan­
mörku. Hvað þá ef viðskiptin eiga sér
stað í mun ólíkari menningarheimum,
til dæmis í Afríku, Asíu, Rússlandi, Suð­
ur­Ameríku. Hættan á að gera mistök
eykst eftir því sem menningarheimarn­
ir verða ólíkari. Þess vegna er menning­
arlæsi og hæfnin til að aðlagast ólíkum
menningarheimum og viðskiptavenjum
svo mikilvæg öllum þeim sem stunda al­
þjóðleg viðskipti.
Við Íslendingar erum að mörgu leyti
þjóð forréttinda í þessu samhengi. Hér
eru ekki flóknar boðleiðir né hefðir í
samskiptum. Hér er ekki skýr lagskipt­
ing samfélagsins. Við getum velt við steinum, skapað
hluti, fengið tíma hjá ráðherra og komið af stað fyrir­
tæki á skemmri tíma og með minni fyrirhöfn en margir
erlendir þegnar geta einungis látið sig dreyma um. Við
erum búin að spilla okkur í tækniumhverfi viðskipta­
lífsins, þar sem nýjustu tölvur, forrit, þráðlaus tæki og
tól, smartsímar með nettengingum og pósthólfum eru
normið og það þykir sjálfsagt að hafa prentara, skjá­
varpa og ljósritunarvél handan við hornið. Allt til alls,
alls staðar, alltaf. Með þessa mynd í huganum og okkar
framkomu förum við svo út í heim … og teljum víst að
umhverfið sé eins þar. Svo er ekki og þess vegna gera
starfsmenn, jafnvel reyndustu og elstu fyrirtækja, mis­
tök.
Lesum okkur til, sækjum námskeið, verðum menn­
ingarlæs, því það er óvíst (og raunar óæskilegt) að sá
tími komi aftur þar sem við gátum alltaf keypt okkur
lausn út úr þeim vanda sem ófagleg vinnubrögð leiddu
okkur í. Sá tími er liðinn. Tími faglegra vinnubragða og
sérþekkingar í menningarlæsi og ólíkum menningar­
heimum er kominn.
Viðskipti og samskipti
Ertu læs … menningarlæs?
Þorgeir Pálsson
rekstrarráðgjafi hjá Netspori og
stundakennari við Háskólann í
Reykjavík
E f t i r þr iðju synjun forseta Íslands á stað­
festingu á lögum frá
Alþingi er tilvist og
hlutverk embættisins
í brennidepli. Stjórn­
arskráin frá 1944 er
ótraust heimild um
verksvið forseta í
ljósi þeirrar túlkunar
sem núverandi forseti
hefur haft á hlutverki
sínu. Það er reyndar
engin furða þar sem
orðanna hljóðan í
stjórnarskránni seg­
ir eitt en svokallaðir
lögspekingar annað.
Þótt stjórnarskránni
væri ekki breytt að
öðru leyti en því að gera ákvæðin um
forsetann skiljanleg venjulegu fólki
væri það mikilsverð betrumbót. Eft­
ir að núverandi forseti hefur varpað
mörgum af hefðunum um embættið
fyrir róða þarf þó að fjalla um hlut­
verk og vald forsetans frá grunni.
Hættulegt forsetaræði
Fyrsta spurningin er hvort við vilj­
um áfram þingræði, þ.e. að fram­
kvæmdarvaldið sitji í skjóli Alþingis.
Sömuleiðis hvort löggjafarvaldið eigi
næsta óskorað að vera hjá Alþingi.
Þetta eru spurningar um það hvort
við viljum í meginatriðum búa við
fulltrúalýðræði, að við kjósum okkur
fulltrúa, þingmenn, til að fara með
öll meginmál okkar. Ég hef á öðrum
vettvangi svarað þessum spurn­
ingum játandi. Ég tel forsetaræði í
hvaða mynd sem er í senn óhentugt
og hættulegt smáþjóð.
Hví segi ég óhentugt? Ef við tækj­
um upp forsetaræði, þ.e. fullan að­
skilnað þings og framkvæmdarvalds,
væri það að óbreyttu ójafn leikur.
Þjóðkjörinn forseti eða forsætisráð­
herra hefði allt stjórnarráðið undir
sér og væri því með ótvírætt forskot á
þingið um þekkingu og sérfræðinga­
lið. Þingið myndi skjótt bregðast við.
Hugboð mitt er að Alþingi kæmi sér
upp umtalsverðu sérfræðingaliði til
að eiga í fullu tré við framkvæmdar­
valdið. Grófir reikningar benda til
2­3 milljarða kr. kostnaðarauka á ári.
Höfum við efni á því?
En hví er það hættulegt? Þjóðkjör­
inn æðsti maður framkvæmdarvalds­
ins gæti orðið mjög valdamikill. Allt
vald spillir. Höfum við ekki séð dæmi
um það? Það yrði þá að minnsta kosti
að búa þannig um hnútana að eng­
inn gæti verið í slíkri aðstöðu nema
mjög takmarkaðan tíma. Hitt er ekki
síður alvarlegt að þing og stjórn gætu
eldað grátt silfur saman þannig að
erfitt yrði að leiða
brýn mál til lykta.
Við höfum fundið
smjörþefinn af slík­
um deilum. Þetta er
ekki það sem okkur
fýsir einmitt um
þessar mundir.
Eigum við þá að
láta forsetaembætt­
ið veg allrar verald­
ar? Munum ætíð að
við búum í kotríki.
Við verðum ávallt
að gæta hagsýni
og hafa okkar fyrir­
komulag einfaldara
en grannríkjanna.
Vera má að við
þurfum forseta sem
sameiningartákn
– en þá verður að fara varlega með
embættið.
Umboðsmaður fólksins
Ef við viljum halda forsetaembætt­
inu ætti að finna því raunhæf verk­
efni svo sem til styrktar nauðsynlegu
aðhaldi að stjórnvöldum og Alþingi.
Er ekki málskotsréttur forsetans, 26.
gr. stjórnarskrárinnar, einmitt dæmi
um slíkt aðhaldsvald? Jú, en eins og
mál hafa nú þróast er bersýnilegt að
þar skortir allar leikreglur. Þing og
þjóð mega ekki vera í fullkominni
óvissu um afdrif stórra mála þar til
véfréttin á Bessastöðum hefur talað.
Ég er fylgjandi því að forsetinn hafi
neyðarhemil, svo sem til að stöðva
framgang laga sem kunna að brjóta
í bága við stjórnarskrá. Ferlið verður
þó að vera gegnsætt, til dæmis þann­
ig að forsetinn afli sér fyrst umsagn­
ar Hæstaréttar sem væri þá í hlut­
verki stjórnlagadómstóls.
Á ólgutímum er kallað á aukið eft­
irlit með framkvæmdarvaldinu. Nú
eru allmörg embætti og stofnanir
sem hafa það hlutverk að veita slíkt
aðhald og gefa viðvaranir af ýmsum
toga. Hvernig væri að setja ramma
utan um þetta aðhalds­, úrskurðar­
og eftirlitsvald og tryggja enn betur
að það sé hlutlaust og standi utan við
hið þrískipta ríkisvald? Að úr þessu
verði eins konar umboðsmaður fólks­
ins? Forseti lýðveldisins gæti verið
yfirboðari þessa aðhaldsvalds í þeim
skilningi að hann skipi yfirmenn
þessa óháða valds. Forsetinn er þjóð­
kjörinn og hefði því gott umboð til
slíkrar forystu.
Stjórnlagaþingið, þegar því tekst
að hefja störf, hefur verk að vinna,
ekki síst það að koma með úrbætur
á stöðu og hlutverki forsetans. Það
kann að reynast brýnt að koma slík­
um umbótum á áður en forseti verður
kosinn á næsta ári.
Þorkell Helgason
kjörinn ógildri kosningu á
stjórn lagaþing
Stjórnarskráin frá 1944 er ótraust heimild
Til hvers er forsetinn?
Innilegar þakkir sendum við öllum þeim
sem sýndu okkur samúð og hlýhug við
andlát og útför ástkærrar móður okkar,
tengdamóður, ömmu og langömmu,
Önnu Bjarnadóttur
frá Öndverðarnesi, til heimilis að
Hlíðarvegi 14, Kópavogi,
Fyrir hönd fjölskyldu og ástvina,
Jón Helgi Guðmundsson Þórunn Þórðardóttir
Bjarnheiður K. Guðmundsdóttir Sigfinnur Þorleifsson
Þórunn Guðmundsdóttir Ingvar A. Guðnason
Björk Guðmundsdóttir Antoníus Þ. Svavarsson
Sjöfn Guðmundsdóttir Jón Sigurmundsson
ömmu- og langömmubörn
Má þjóðin eiga von á umfangsmiklum tilraunum í þjóðfélagsverkfræði í
boði ríkisstjórnarinnar?