Aðventfréttir - 01.08.2009, Blaðsíða 6

Þegar við vorum á íslandi í jólafríi árið
2007, þá notuðum við tækifærið til að
kaupa nýju Biblíuna. Það er alltaf gam-
an að opna nýja Biblíu með gyllingu.
Hljóðið þegar gullið brotnar þegar síð-
unum er flett í fýrsta skipti er sérstakt.
Hins vegar brá mér nokkuð þegar ég sá
að þar voru komnar bækur sem ég
kannaðist við, en ekki úr Biblíum sem
ég hef átt áður, hvorki íslenskar né
svissneskar. Þetta voru apókrýfu
bækumar. Við hjónin höfðum eignast
þessar bækur í sérstakri bók nokkrum
árum áður. Mér fannst skrítið að rit-
stjórnin tók sér það frelsi að bæta þó
nokkuð mörgum og umdeildum bókum
í Biblíuna.
Kanóninn
í millitíðinni hef ég lesið mig svolítið
til um þetta málefiii og mig langar til
að deila nokkrum fróðleikskomum um
kanónin, það er „efiiisyfirlit“ Biblí-
unnar og hvemig bækumar sem em í
Biblíunni hafa verið valdar og raðaðar.
Eins og ykkur er án efa kunnugt, þá er
Biblían safh margra bóka. Sumar eru
sendibréf, sumar eru ljóð en stór hluti
þeirra eru frásagnir. Það sem við
finnum í Biblíunni í dag er afrakstur
langra og erfiðra umræðna. Að vissu
leyti er þessari umræðu enn ekki lokið.
Segja má að efni Nýja testamentisins
sé nú óumdeilt. Þar eru 27 bækur. En
Gamla Testamentið er ekki jafii klippt
og skorið. Sagan um kanón Gamla
testamentisins byrjar á þriðju öld fyrir
Krist. Gyðingar höfðu þá raðað bók-
unum í þrjá flokka: Lögmálið, spá-
mennimir og ritin.
Snemma á annarri öld hafði myndast
blómstrandi samfélag gyðinga í
Alexandríu f Egyptalandi. A þeim tíma
var griskan opinbera tungumálið fyrir
botni Miðjarðarhafs og töluðu gyðing-
amir þar þess vegna grísku frekar en
hebresku. Af þessum orsökum var
ráðist í þýðingu á bókum Biblíunnar
(auðvitað var það þá aðeins Gamla
testamentið) á grísku. Samkvæmt
gamalli hefð unnu sjötíu manns að
þýðingunni og er hún því kölluð sjötíu-
mannaþýðing (septuaginta). Þessi þýð-
ing hafði tvenns konar áhrif. Annars
vegar gaf hún fólki sem skildi ekki
ffummálið aðgang að texta Biblíunnar,
en hins vegar kynnti hún gyðinglega
menningu í umheimi sem var mótaður
af grískum áhrifiim.
Vegna þess að bækurnar voru nú á
grísku, fannst mönnum ekkert athuga-
vert við það að bæta trúarlegum ritum í
safnið sem höfðu verið samin á grísku.
Þessi rit eru kölluð deuterokanoniskar
eða apókrýfú bækur. Kaþólikar nota
yfirleitt fyrra heitið, sem merkir í raun
að þeim finnst að þessar bækur tilheyra
Biblíunni (deutero-kanonisk þýðir
„annar kanón“). Mótmælendur nota
heitið „apókrýfar" (þ.e. ,,falinn“) sem
merkir að þær hafa ekki jafh háan sess
hjá þeim og í kaþólskum sið. Átökin
um efhisyfirlit Gamla testamentisins
snúast um þessar bækur.
Þetta hefur þó ekki alltaf verið svona. I
margar aldir var biblía gyðinga (eða
öllu heldur bókasafn þeirra) ekki skil-
greint mjög nákvæmlega. Samfélagið í
Qumran (þar sem Dauðahafs handritin
fundust) las að sjálfsögðu lögmálið,
spámennina og ritin, en þó að það
virðist hafa verið sjálfcverfl og fast-
heldið voru þar einnig lesnar apókrýfu
bækumar og önnur rit.
Ný þróun
Á 2. öld gerðust tveir hlutir sem höfðu
afgerandi áhrif á þróunina. Þá hafði
myndast kristið samfélag sem vildi
aðskilja sig frá Gyðingum (við vitum
til dæmis að það færði hvíldardaginn
yfir á sunnudag). Augljóslega fannst
því ekki gott að styðja sig við sömu
ritningar og Gyðingar. Þess vegna kom
það til að kristin kirkja kaus frekar að
nota grisku þýðinguna. Á sama tíma
ákváðu Gyðingar að nota sín hebresku
handrit frekar en grísku þýðingamar.
Þetta er ástæðan fyrir því að apókrýfu
bækumar fundu sína leið í kristnu
Biblíuna en ekki í biblíu gyðinga.
Önnur ástæða er tæknilegs eðlis.
Hingað til höfðu bækur Biblíunnar
verið stakar rúllur úr skinni eða
papýrus. Myndimar gefa okkur hug-
mynd hvemig þetta gæti hafa litið út.
Svona gæti "Biblían" hafa litið út fyrir 2000
árum
Handritsrúllur að sið gyðinga
Röðun rúlla er ekki sjálfgefin. Senni-
lega liggur rúllan sem hefiir verið lesin
efst í bunkanum, þannig að „kanóninn“
samanstóð af þeim bókum sem höfðu
verið lesnar hverju sinni. Það gefur að
skilja að hver kirkja hafði þá líka sína
eigin uppröðun á rúllunum.
Þetta breyttist hins vegar með tilkomu
„kódex“ sem er fýrirrennari bókar-
innar. Þá varð nauðsynlegt að raða
bókunum og að hafa efiiisyfirlit fremst.
Gyðingaklerkar skilgreindu listann
samkvæmt sinni hefð í lögmálið, spá-
mennina og ritin (röðunin er ekki sú
sama og í kristnum Biblíum), en hjá
kristnum hófust umræður og jafiivel
deilur um kanóninn. Elstu varðveittu
útgáfur Biblíumar, Vaticanus og Sin-
aiticus, sýna að á 3. öld var þessari
umræðu ekki lokið. Bæði röðunin og
val bókana er ekki sú sama í þeim.
Hvad hefur gcrst síðan?
Gríska rétttrúnaðarkirkjan hefur alla tíð
að fullu stuðst við sjötíumannaþýð-
inguna. Kaþólska kirkjan hefur stutt sig
við sjötíumannaþýðinguna, en notar
samt ekki allar bækumar. Það var samt
ekki fýrr en árið 1546, á kirkjuþinginu
6
AÐVENTFRÉTTIR • ÁGÚST2009