Vísbending - 14.12.2009, Page 3
Tafla : Hverjir græða á nauðsynlegri fækkun fiskibáta?
Aðili Auðlindaskattur Úthlutun réttinda
8 betur stæðu bátseigendur hvorki tap né gróði gróði
8 verr stæðu bátseigendur tap gróði
Ríkið mikill gróði einhver gróði
Almenningur vafasamur gróði einhver óbeinn gróði
Úgerðarmennirnir gleypa ekki gróða
sinn, heldur nota hann í fjárfesdngu eða
neyslu. Hinir 8 betur stæðu bátseigendur
græða, því að þeir geta hagrætt í veiðum
sínum, fullnýtt báta sína. Hinir 8 verr
stæðu bátseigendur græða líka, því að
þeir geta horfið á brott með talsvert fé
handa í milli. Þeir eru keyptir út, en ekki
hraktir út sökum vangetu á að greiða
auðlindaskattinn.
Auðlindaskattur er því ekki Pareto-
hagkvæmur. Þetta hefur sumum hagfræð-
ingum, sem aðhyllst hafa auðlindaskatt,
sést yfir. Við hina nauðsynlegu lokun
fiskimiðanna er ekki tekið tillit til
hagsmuna allra þeirra, sem stundað hafa
veiðar, en hagsmunir þeirra ættu vitaskuld
að vega þyngra en hinna, sem aldrei hafa
komið nálægt fiskveiðum. Það þarf því
ekki að koma á óvart, að leið ókeypis
úthlutunar var valin á Islandi, þegar
landsmenn stóðu frammi fyrir ofveiði
og sóun í sjávarútvegi. Upp úr því varð
kvótakerfið til. Þetta var eina leiðin, sem
sátt varð um, því að þetta var sú leið, sem
hagsmunaaðilar í sjávarútvegi gátu sætt
sig við. I lýðræðisríki geta stjórnvöld ekki
sent helminginn af fiskveiðiflotanum í
land með einu pennastriki.
Þau rök, að auðlindaskattur geti verið
hagkvæmari en aðrir skattar, eiga aðeins
við um nýjar auðlindir, sem enginn hefur
haft afnot af. Ef gull finnst á öræfum eða
olía undan ströndum, þá kemur til greina
að skattleggja afnotaréttinn á einhvern
hátt, bjóða upp aðganginn að auðlindinni.
En við afnot af gömlum auðlindum hafa
einstaklingar öðlast hagsmuni, sem taka
þarf tillit til. Heppilegast getur þá verið
að breyta hefðbundnum afnotarétti í eins
konar einkaeignarrétt, enda fýlgja slíkum
eignarrétti margir kostir: Menn hugsa
betur um eigið fé en annarra, og garður er
granna sættir. Það var ekki síst af þessum
ástæðum, sem krafa Henrys George um
auðlindaskatt í landbúnaði, jarðrentuskatt,
hlaut ekki brautargengi.
Kvótakerfið í íslenskum sjávarútvegi
er tiltölulega hagkvæmt, að minnsta
kosti í samanburði við það, sem gerist í
Þau rök, aö
auðlindaskattur geti
veriö hagkvæmari
en aðrir skattar,
eiga aðeins við um
nýjar auðlindir, sem
enginn hefur haft
afnot af.
öðrum löndum. Með ókeypis úthlutun
afnotaréttinda var hagræðing auðvelduð.
En mætti ekki taka upp auðlinda-
skatt nú, eftir að nauðsynleg aðlögun
er orðin, aðgangur að miðunum
hefur verið takmarkaður? Bandaríski
hagfræðingurinn Ronald Johnson bendir
á þann galla á þeirri hugmynd, að þá
hafa útgerðarmenn ekki lengur beinan
hag af því, að auðlindin skili hámarksarði
til langs tíma litið. Þeir munu því ekki
vinna að því með stjórnvöldum, að nýting
auðlindarinnar verði hófleg og hagkvæm,
heldur reyna að fá að veiða sem mest á
sem skemmstum tíma. Aðalatriðið er, að
einkahagsmunir og almannahagur fari
saman, og það gerist, ef útgerðarmenn fá
framseljanleg og varanleg afnotaréttindi
af fiskimiðunum. Það er hagkvæmara en
nokkur auðlindaskattur. □
Varð Hafskip gjaldþrota?
Eftir að Hafskip varð gjaldþrota árið
1985 hefur aftur og aftur skotið upp
þeirri spurningu hvort félagið hafi
verið þvingað í gjaldþrot, en hafi í raun og
veru átt fyrir eignum. Haustið 2008 komu
út tvær bækur um þetta efni. Báðar voru
bækurnar kostaðar af fýrrum stjórnendum
skipafélagsins.
Lárus Jónsson var árið 1985 bankastjóri
Útvegsbankans, en hann var viðskiptabanki
Hafskips. I raun má segja að gjaldþrot
skipafélagsins hafi sett bankann í þrot.
Lárus hefur nú skrifað grein um Hafskips-
málið eins og það snýr við honum í nýjasta
hefti ÞjóSmála. Greinin, sem nefnist Sagn-
frœðilegur sannleikur um afdrif Hafikips hf
hefur af einhverjum ástæðum ekki vakið
verðskuldaða athygli, en af henni má ráða
að Lárus hefur átt mikið af gögnum um
málið, auk þess sem hann var þátttakandi
í atburðarásinni.
Neikvætt eiginfé
Lárus er ekki hrifinn af bókunum tveimur.
Hann telur að upplýsingar sem hann veitti
öðrum höfunda bókanna tveggja hafi ekki
komist til skila og jafnvel rangt eftir sér
haft. Lárus segir: „Það fer ekki milli mála,
að fýrrgreindar bækur eru skrifaðar fýrst
og fremst um þá grundvallarspurningu,
hvort Hafskip hafi í raun orðið gjaldþrota
í desember 1985. Ennþá síður á það að
vefjast fýrir lesendum hvert svarið er við
spurningunni.“Lárus telur að í bókunum
sé horft framhjá mörgu mikilvægum
atriðum þegar litið er á uppgjör og
eignastöðu félagsins. ,Aftur á móti draga
höfundarnir fram í löngu máli vangaveltur
margra, sem er ætlað að gera þá þjóðsögu
að sögulegum sannleika handa komandi
kynslóðum, að Hafskip hafi verið „knúið“
í þrot en aldrei orðið raunverulega
gjaldþrota."
Lárus rekur hvernig hlutafjáraukning
árið 1985 um 80 milljónir króna hafi
verið með þeim hætti að hluthafar fengu
Ián í Útvegsbankanum. Ahætta bankans
var því jafnmikil og af rekstrinum.
Hluthafar virðast ekki hafa haft fé annars
staðar að til þess að leggja í félagið. Samt
er talað í bókunum um að bankinn hafi
hafnað 200 milljóna króna innspýtingu af
nýju hlutafé. Hvergi kemur fram hvaðan
það átti að koma.
I greininni kemur fram í töflu að
eiginfé Hafskips hafi verið neikvætt
um a.m.k. 367 milljónir króna þegar
félagið fór í þrot. Samkvæmt því virðist
að nauðsynlegt hefði verið að setja að
minnsta kosti 700 milljónir króna inn
í félagið í nýtt hlutafé. Fram kemur að
félagið tapaði a.m.k. 200 milljónum á
rekstri fýrstu átta mánuði ársins 1985.
Þegar litið er á rekstrarhæfi fýrirtækis er
yfirleitt horft á tvennt: Eiginfjárstöðu og
rekstrarafkomu. Þannig getur félag með
neikvæða eiginfjárstöðu hugsanlega greitt
skuldir í framtíðinni ef það er rekið með
hagnaði. Tímabundnir erfiðleikar geta
líka valdið því að reksturinn gangi illa, en
engu að síður sé eiginfjárstaðan neikvæð.
Haustið 1985 virðist hvorugt skilyrðið
hafa verið uppfýllt hjá Hafskipi.
Eflaust má margt finna að upphafi
Hafskipsmálsins svonefnda og rekstri þess
í fréttum og réttarsalnum. Hins vegar
virðist enginn vafi á því samkvæmt grein
Lárusar að Hafskip hafi verið gjaldþrota
árið 1985, þegar stjórn óskaði eftir því að
félagið væri tekið til gjaldþrotaskipta. Q
VÍSBENDING • 49. TBL. 2 0 0 9 3