Vísbending - 14.12.2009, Blaðsíða 4

Aðrir sálmar
VíSBENDING______________
w
Aðlögun Islands að alþjóðlegri
efnahagssamvinnu að lokinni
síðari heimsstyrjöld
Jónas H. Haralz
hagfræðingur
r
Arið 1935. í heimskreppunni
miðri, starfaði þekktur sænskur
hagfræðingur, Erik Lundberg,
að nafni, um nokkurt skeið hér á landi á
vegum Skipulagsnefndar atvinnumála. I
tímaritsgrein sem hann skrifaði um veru
sína benti hann á að aðgerðir til að komast
út úr kreppunni miðuðust hvarvetna
við hvert þjóðríki um sig, en næðu ekki
til alþjóðlegra samskipta. Þetta væri
sérstaklega bagalegt fyrir lítið land eins
og ísland. f raun væri eina raunverulega
lausnin á vanda fslands sú að eðlileg
verkaskipting kæmist á þjóða á milli með
samkomulagi um frjáls viðskipti. Þess
gæti þó orðið langt að bíða að slík skipan
kæmist á.
Þessi ábending fól vissulega í sér
kjarna málsins. Þess hefði því mátt
vænta að íslendingar gripu fegins hendi
þau færi til alþjóðlegrar samvinnu um
viðskipti og skipan gjaldeyrismála sem
komu til sögunnar í lok styrjaldarinnar
og á árunum þar á eftir. Þegar árið
1944 efndu Bretar og Bandaríkjamenn
til fundar með bandamönnum
sínum um skipulag gjaldeyrismála og
alþjóðlegra fjármála í Bretton Woods í
Bandaríkjunum, en sá fundur leiddi til
stofnunar Alþjóðgjaldeyrissjóðsins og
Alþjóðabankans. Almennt samkomulag
um viðskipta- og tollamál er svo gert
á alþjóðlegum grundvelli á ráðstefnu í
Havanna árið 1948 og alþjóðastofnunin
GATT (nú WTO) sett á fór til þess
að fylgja þeim málum eftir. Um sama
leyti hefst náin samvinna Evrópuríkja
um aukningu viðskipta undir forustu
Bandaríkjamanna sem lögðu því
máli lið með ríflegum fjárhagslegum
stuðningi, Marshallaðstoðinni. Um
leið er sett á fót sérstök stofnun, Efna-
hagssamvinnustofnun Evrópu, OEEC,
sem fylgdi eftir samkomulagi um afnám
gjaldeyris- og viðskiptahafta í áföngum.
(Þeirri stofnun var síðar breytt í Efna-
hags- og framfarastofnunina, OECD).
Af þessum grunni sprettur svo æ nánari
viðskiptaleg samvinna innan Evrópu sem
leiðir til Rómarsamningsins og sameiginlegs
markaðar sexveldanna svo nefndu árið
1956, sem var upphaf Evrópusambandsins,
og til Fríverslunarsamtaka Evrópu (EFTA)
árið 1959, eftir að tilraunir til að ná
samstöðu um ein samtök fyrir alla álfuna
höfðu mistekist.
Það stóð íslendingum opið að taka
þátt í þessari þróun. Þeir áttu fulltrúa
á Bretton Woods fundinum og gerðust
aðilar að Alþjóðagjaldeyrissjóðnum, en
völdu í sparnaðarskyni að halda hlut
sínum í sjóðnum, hinum svokallaða kvóta,
í slíku lágmarki að aðildin gat ekki komið
að raunverulegum notum. Auk þess var
tillögum stjórnar sjóðsins um skráningu
gengis, sem hann gerði til allra aðildarríkja
sinna, með öllu vísað á bug hér á landi.
Sömuleiðis áttu íslendingar fulltrúa á
stofnfundi GATT, en höfnuðu aðild að
samtökunum. Þegar Marshallaðstoðin
kom til sögunnar voru Islendingar með
í leiknum. Þeir gerðust aðilar að OEEC
og þáðu fjárhagslega aðstoð sem beint var
til ýmis konar verklegra framkvæmda, en
veigruðu sér hins vegar við skuldbindingar
um afnám gjaldeyris- og viðskiptahafta.
Þeir tóku einnig þátt í viðræðum um
viðskiptasamvinnu sem haldnar voru á
vegum OEEC, en freistuðu ekki inngöngu
í EFTA, sem raunar hefði ekki getað
komið til sögunnar á þessum tíma vegna
deilunnar um fiskveiðilögsöguna.
Þegar leið að lokum sjötta áratugarins
stóðu Islendingar því enn í svipuðum
sporum og þeir höfðu staðið fyrir
styrjöldina. Ströng viðskipta- og gjald-
eyrishöft voru í gildi, viðskipti byggðust
að miklu leyti á tvíhliða samningum,
íslenska krónan var ekki gjaldgeng mynt
og lánstraust erlendis var ekki fyrir
hendi. Á þessu verður ekki breyting fyrr
en með hinni svokölluðu viðreisn árið
1960. Fullt samstarf er þá tekið upp við
Alþjóðagjaldeyrissjóðinn og OEEC, gengi
krónunnar er leiðrétt og gjaldeyris- og
innflutningshöft afnumin. Viðræður
við GATT hefjast árið 1961 og leiða til
bráðabirgðaaðildar 1964 og fullrar aðildar
1967. Tengslin við EFTA og Sameiginlega
markaðinn koma til ítarlegra viðræðna frá
og með árinu 1961, og leiða til aðildar
að EFTA árið 1970. Má þá heita að
þeirra umþóttun gengis- gjaldeyris- og
viðskiptamála væri lokið hér é landi sem
aðrar þjóðir Vestur-Evrópu höfðu hrint
í framkvæmd á fyrstu tíu til fimmtán
árunum eftir styrjöldina en tekið hafði
tuttugu og fimm ár á íslandi. Q
Gengiö til góðs?
r
Arinu er að Ijúka og margir hljóta að
spyrja sig hvort árið hafi verið gott.
Árferði hefur verið bærilegt. Veður var
gott, að minnsta kosti á Suðvesturhorni
landsins. Aflabrögð voru allgóð, þó að
af einstaka tegund veiddist minna en
áður. Engin voru eldgos á landinu eða
jarðskjálftar. I útlöndum hófust ekki
nýjar stórstyrjaldir, en þær sem mest er
um rætt, í írak og Afganistan, virðast
svipaðar og í byrjun árs. Svínaflensan
var ógnvekjandi í byrjun, en enn sem
komið er hefur henni verið haldið
þokkalega vel í skefjum. Ekki er víst að
allt sé búið enn.
Nýr forseti tók við í Bandaríkjunum
og í árslok eru menn smám saman
að átta sig á því að hann er ekki guð
almáttugur. A Islandi tók við ný
ríkisstjórn sem státar sig helst af því
að Sjálfstæðisflokkurinn er ekki í
henni. Önnur afrek hennar eru ekki
minnisstæð. Þó væri ósanngjarnt að segja
að hún hefði ekkert gert. Verkefnalistinn
er langur, en hefur þó heldur styst frá
því í byrjun árs. Það veldur vonbrigðum
að enginn stjórnmálamaður hefur nýtt
sér þetta einstaka tækifæri til þess að
lyfta sér upp úr hópnum og segja það
sem þjóðin þarf að heyra, í stað þess að
segja það sem hún vill heyra.
Samsæriskenningar kvikna sem
aldrei fyrr. Rithöfundar nota hrunið
sem efnivið. Sumir hafa það sem
umgjörð um skáldsögur, aðrir búa
til kenningar um það hvers vegna
Island er nú kennslubókardæmi um
mistök í hagstjórn. Einfaldast er að
kenna einhverjum um. Sökudólgur
i SeSlabankanum hljómar vel vegna
stuðlasetningar. I flestum sakamála-
sögum er aðeins einn höfuðpaur. Aðrir
telja að hrunið hljód að vera samantekin
ráð margra útlendinga. Enginn Islend-
ingur hefði verið svona vondur við
þjóðina. Fáir vilja viðurkenna að sökin
liggur víða, ekki bara hjá þeim sem fóru
illa með fé annarra, eða þeim sem áttu
að gæta þess að það yrði ekki gert. Þeir
sem ekkert sögðu þegar vitleysan blasti
við og hinir, sem ekki hlustuðu þegar
gagnrýnisraddir heyrðust, bera líka
ábyrgð. Mistökum fortíðarinnar verður
þó ekki breytt, en það er hægt að forðast
frekari villur í nútíð og framtíð. bj
Ritstjóri og ábyrgðarmaður: Benedikt Jóhannesson
Útgefandi: Heimur hf., Borgartúni 23,105 Rvík.
Sími: 512 7575. Myndsendin 561 8646.
Netfong: visbending@heimur.is.
Prentun: Heimur. Upplag: 700 eintök.
Öll réttindi áskilin. © Ritið má ekki afrita
án leyfis útgefanda.
4 VÍSBENDING • 49 TBL. 2 0 0 9