Vísbending - 02.02.2007, Blaðsíða 2

VISBENDING
v
Áritun endurskoðenda. Eitt hugtak eða tvö?
Stefán Svavarsson
endurskoðandi
Asíðasta ári flutti Stephen ZefF, pró-
fessor í reikningshaldi við Rice-
háskólann í Texas, athyglisvert
erindi um áritanir endurskoðenda á reikn-
ingsskil.1 Hann heldur því fram að löngu
sé tímabært að þeir skilgreini betur merk-
ingu álitsmálsgreinar áritunarinnar. I þess-
ari áritun segir nú, sé hún án fyrirvara, að
endurskoðandi líti svo á að reikningsskilin
gefi glögga mynd af rekstri og efnahag í
samræmi við lög og staðla um reiknings-
skil. Endurskoðendur kjósa að skilja þenn-
an texta þannig að hugtakið „glögg mynd“
verði að rúmast innan fyrirmæla laga og
staðla en sé ekki sjálfstætt hugtak.
Dómstólar erlendis - ekki innlendir því
að þeir fjalla bara um form en ekki efni
þegar deilt er um viðfangsefni endurskoð-
enda - hafa fjallað um þetta mál og komist
að þeirri niðurstöðu að hugtakið „glögg
mynd“ (e. true andfair view /fairpresenta-
tion) verði að lúta almennum málskilningi
en ekki eigi að spyrða hana saman við regl-
ur og staðla sem fáir kunni skil á; slíkt sé
aðeins orðhengilsháttur. Þrátt fyrir erlenda
dóma er því enn þannig farið að endur-
skoðendur, hvar sem þeir starfa, leggja
áherslu á samhengi þessara orða, þ.e. sam-
hengi „glöggrar myndar“ og fyrirmæla laga
og staðla um reikningsskil. Prófessorinn
telur á hinn bóginn brýnt að þessu verði
breytt og álitsmálsgreinin
taki til hvors tveggja, ann-
ars vegar að reikningsskil
séu samin í samræmi við
lög og staðla og hins vegar
að staðfest sé að þau gefi
glögga mynd af rekstri
og efnahag, enda þurfi
þessi tvö atriði ekki að
fara saman. Lítum nánar
á nokkur dæmi um þessa
togstreitu og heimfærum
hana á íslenskan veruleika.
Fyrst skal vakin athygli á
tvennu. Annað er að þessi
umræða hefur ekki farið
fram á Islandi (nema inn-
an veggja háskóla) og eins er hitt að sam-
kvæmt ákvæðum laga er krafan um glögga
mynd af rekstri og efnahag sett fram án
tengingar við lög og reglur en framkvæmd-
in er önnur (!).
Spurningin er
hins vegar sú
hvort ekki sé
nauðsynlegt
aó stétt endur-
skoðenda taki á
þessu máli fyrr
eða síðar svo aó
hana dagi ekki
uppi eins og nátt-
Hjá fyrirtækjum á markaði eru þess
dæmi að svokallað V/I-hlutfall (V = verð-
mæti fyrirtækis og I = innra virði eða bók-
fært eigið fé) sé mjög hátt, t.d. 20. Það
þýðir að verðmæti félagsins, eins og það
er metið af markaðnum, er talið vera 20
sinnum hærra en bókfært verð eigin fjár-
ins. Þegar þannig háttar til má velta fyrir
sér hvaða merkingu sú
yfirlýsing í áritun endur-
skoðanda hefur að reikn-
ingsskilin gefi glögga
mynd af rekstri og efna-
hag. Ljóst má vera að
dulin verðmæti í félaginu
sjást ekki en þau geta staf-
að af ýmsu. Varanlegir
rekstrarfjármunir gætu
verið vanmetnir miðað
við reglur, þ.e. verið gæti
að þeir endurspegli ekki
markaðsvirði. Skuldir
gætu hugsanlega verið ofmetnar vegna
reglna um skráningu þeirra, t.d. frestað-
ar skattskuldir eða langtímalán ofmetin
vegna breyttra vaxtakjara. Þá gætu óefnis-
legar eignir verið til staðar en ekki skráðar
í bókhald vegna reglna þar um. Hví ekki
að krefjast þess af endurskoðendum, spyr
prófessorinn, að þeir fjalli um þessa ágalla
í reikningsskilunum og bæd úr þeim, frem-
ur en að gefa þeim færi á að fela sig bak
við tilvísun í reglur sem ekki ná að fanga
kjarna máls? Auðvitað er því þannig farið
að hér er um mjög fiókið mál að ræða og
erfitt viðureignar og það veit hann mæta
vel. Spurningin er hins
vegar sú hvort ekki sé
nauðsynlegt að stétt end-
urskoðenda taki á þessu
máli fyrr eða síðar svo að
hana dagi ekki uppi eins
og nátttröll.
Fyrir nokkrum árum
ákváðu reglusmíðaraðil-
ar að banna svokallaða
samlegðaraðferð við gerð
samstæðureikningsskila.
Það var að vonum og
þótt fyrr hefði verið því
að aðferðin leiddi til þess
að upphafsfjárfesting í
fyrirtækjum var ranglega
bókuð með þeim afleiðingum að hagnað-
ur eftir sameiningu var hugsanlega oftal-
inn svo að um munaði og gat enn fremur
haft áhrif til hækkunar á markaðsverði
hlutabréfa umfram það sem rökrétt var
Loks ætti það aó
vera umhugs-
unarefni að er-
lendis hafa eftir-
litsaóilar sektað
fyrirtæki fyrir aö
afskrifavióskipta-
vildina of seint.
vegna beitingar svokallaðra margfaldara.
Með þessari breytingu urðu fyrirtæki af
þessu. Vegna þrýstings frá samtökum fyr-
irtækja fengu þau hins vegar sárabót í því
formi að ákveðið var að afskrifa ekki við-
skiptavild sem getur verið umtalsverð.
Þess í stað skyldi hún sæta svokölluðu virð-
isrýrnunarprófi.
Þversögnin í málinu
er sú að reglum var breytt
til að koma í veg fyrir mis-
notkun eldri aðferðar en
nú er komin upp sú staða
að nýja reglan kann að
hafa leitt til annars kon-
ar misnotkunar. Hversu
mörg eru ekki dæmin um
það, bæði hérlendis og er-
lendis, að fyrirtæki kaupi
önnur fyrirtæki og greiði
fyrir með því að afhenda
hlutabréf í sjálfum sér?
Afleiðing þess er sú að eigið fé hækkar og
við kaupin myndast viðskiptavild sem get-
ur numið verulegum fjárhæðum. Athyglis-
vert er að meiri líkur eru á ofmati þegar
fyrirtæki eru keypt með því að kaupand-
inn borgar með bréfum í sjálfum sér en
þegar greiðsla er innt af hendi með reiðu-
fé. Tökum dæmi.
Fyrirtæki kaupir annað fyrir 500 millj.
kr. en selur aftur nokkrum mánuðum síðar
fyrir 1.000 millj. kr. Mismunurinn á verð-
inu er færður sem viðskiptavild hjá seinni
kaupandanum en þessi viðskiptavild virð-
ist vera a.m.k. umdeilanleg í ljósi þess að
ólíklegt er í reynd að rekstrarforsendur
hafi breyst svo mikið á þessum stutta tíma
að það réttlæti verðhækkunina. Erfitt get-
ur hins vegar verið að halda því fram að
virðisrýrnun verði að færa til bókar, enda
ekki fullreynt hvort hún er varanleg. Hér
getur reynt á ábyrgðarmenn reikningsskila
en þýðingarmikið er að veittar upplýsingar
um slík viðskipti séu glöggar og gagnsæjar
án þess að fela sig bakvið reglurnar sjálfar.
Þá ber enn fremur að hafa í huga að bók-
færsla á viðskiptavild í viðskiptum sem
þessum, ef henni er áfátt, er á kostnað eldri
hluthafa og hlutur þeirra þynnist fyrir vik-
ið. Loks ætti það að vera umhugsunarefni
að erlendis hafa eftirlitsaðilar sektað fyrir-
tæki fyrir að afskrifa viðskiptavildina of
seint. I því tilviki hafa innherjar búið yfir
upplýsingum sem markaðurinn hefur ekki
fengið að sjá. Allt þetta styður að hugtakið
„glögg mynd“ eigi að vera sjálfstætt fremur
en að það sé tengt við reglur og staðla.
framhald á bls. 3
2 VÍSBENDING • 4 TBL. 2007