Læknablaðið - 01.05.1930, Qupperneq 33

LÆKNABLAÐIÐ
79
Ultravirus og berklaveiks.
ÞaÖ er alkunnugt, að sumar sóttkveikjur eru svo smáar, að þær smjúga
sýklasíur úr postulini og „infusoria-dufti“ (síugengir sýklar) og jafnvel
collodium himnur, sem eru þéttari og sleppa ekki öllu stærri ögnum í gegn
en 20—30 /1 (eiginlegt ultravirus). Svo smáir eru slikir sýklar, að þeir,
sem smjúga postulínssíur, sjást tæpast í bestu smásjám, og þaðan af síð-
ur hinir, sem smjúga collodium-síur.
Sá galli er á venjulegum sýklasium, aS erfitt er að ákveða stærð hol-
anna með vissu, og líklega eru smugurnar misjafnlega stórar, stundum svo
að smæstu cocci geta smogið. Vel má vera, að sumir sýklar séu svo mjúkir
og teygjanlegir, að þeir geti orðið að örmjóum þráðum, er þeir þrýstast
gegnum smugurnar í síunni. Miklu síður kemur slíkt til greina við collo-
dium-síur.
Nú þekkist fjöldi tegunda af ultra-virus, sem valda ýmsum kvillum, bæði
á jurtum og dýrum. Ekki færri en 17 kvillar þekkjast á mönnum, sem stafa
af ultravirus, og má nefna mislinga sem alþekt dæmi. Mislinga-sóttnæmið
finst i blóðinu, meðan sjúkl. er smitandi, í slíminu úr nefi og koki, svo og
í tárunum. Blóðvatn úr sjúkl. i afturbata lamar það eöa drepur. Sagt er
að sóttnæmið þoli þurkun, þó undarlegt sé.
Annað alþekt dæmi er mœnusóttin. Sóttnæmið er tiltölulega lífseigt, þolir
vel þurkun og getur lifað ýú—1 mánuð við stofuhita og það í birtu. Það
lamast af blóðvatni sjúkl. í afturbata, þó blóðvatnslækningu sé litt að treysta.
Þriðja dæmið er encephalitis letliargica. Virus smýgur collodium-siur,
þolir þurkun og getur haldist lifandi yfir mánaðartima.
Margt fleira mætti nefna; rauSa bunda, hlaupabólu, kúabólu o. fl., en
það, sem vakið hefir hvað mesta eftirtekt, er að berklasýkillinn getur
stundum gerst að ultravirus, auk þess sem hann getur brugðið sér í ýms
önnur gerfi. Hefir mikill styr staðið um þessa uppgötvun á síðustu árum.
Hafa Frakkar o. fl. talið hana óyggjandi, en ÞjóSverjar o. fl. verið tregir
til að trúa, og kent um miður þéttum síum, svo að stöku berklasýklar gætu
smogiS þær. Keller og Wethmar fundu þetta 5 sinnum af 40.
Sá, sem fyrstur fann þessa nýlundu var Fontés í Rio de Janeiro (1910).
Honum hafði komið til hugar, að Mucks-granula, örsmá, sýruföst korn,
sem geta fundist í berklagrefti o. fl., kynnu að smjúga síur, og þynti hann
því berklagröft, síaði hann og dældi svo gegnumsíuninni (filtratinu) í nag-
grís, undir húSina. Sé venjulegum berklasýklum dælt inn, fá dýrin berkla-
þrota í stunguna, og gerist hann að sári, setn ekki gær, og jafnframt bólgu
í aðliggjandi eitla. Hér fór á annan veg. Ekkert sár myndaðist, en eitlar
bólgnuðu til muna. Dýrið var nú drepið, og fundust eitlarnir þrútnir og
miltið, en engir berklasýklar fundust í eitlunum. Miltissafa úr dýrinu var
nú dælt inn í annan naggrís. Hann fékk tb. pulm., og fundust venjulegir
berklasýklar, er honum var slátraS 5 mán. síSar.
Tilraun þessi vakti ekki mikla athygli, (menn trúðu henni illa), svo heita
mátti aS hún félli í gleymsku.
1923 hafði Vaudremer tekist, með sérstakri ræktunaraðferð, að ala upp
einkennileg afbrigði af berklasýklum (ekki sýrufasta stafi og agnir). Síaði