Selfoss - 18.10.2012, Síða 4

4 18. október 2012
Norðurljós í nýju ljósi
Grímsstöðum á Fjöllum - njóta dansandi norðurljósa
Ég man þegar ég var barn að alast upp í Ölfusinu hvað mig langaði að sjá þúfuna
sem Einar Benendiktsson skáld
átti að hafa selt. En sagan sem mér
finnst ég hafa heyrt var á þann veg
að Einar hafi selt manni þúfu í Ölf-
usi, en í þeirri sveit er bærinn Þúfa
sem stendur við Ölfusforirnar sem
er eitt af stórbrotnustu votlendis-
svæðum Íslandi.
Einar Benediktsson
seldi ekki bara þúfur
Sagt var að kaupandann hafi lang-
að að sjá þúfu þá sem hann keypti
og riðu þeir Einar saman austur og
þegar þeir komu niður Kambana
stansaði Einar hestinn, steig af baki
og kraup niður að myndarlegri þúfu
og sagði „þetta er þúfan“. Þessa þúfu
langaði mig alltaf að sjá en hún er
víst ómerkt. Hins vegar vitum við
sem þekkjum þessar slóðir hvað mik-
il fegurð getur verið á einni þúfu
sem kannski skartar lambagrasi,
blóðbergi, sóleyjum, krækiberja –
og bláberjalyngi, loðvíði og mörgum
litbrigðum af mosa. Einar seldi ekki
bara þúfur heldur sá hann möguleika
í sölu á norðurljósunum.
Það hefur löngum verið gert grín
að sölumennsku Einars Ben og ekki
hvað síst að hann vildi selja norður-
ljósin. Hvernig var það hægt – eitt-
hvað sem var fast á himni og enginn
gat haft áhrif á?
Einar var ekki bara frábært skáld
heldur mikill hugsjónamaður og eld-
hugi sem var langt á undan sinni sam-
tíð. Í bókinn Seld norðurljós kallar
Björn Th.Björnsson Einar „mikinn
anda í breyzkum umbúðum".
Einar lést 1940 í Herdísarvík í
Selvogi (sem er næsta sveit við Ölfus-
ið), en þar hafði hann búið um tíma
heilsulítill og farinn að kröftum.
Horfðu til himins
með höfuðið hátt
Íslendingar hafa lengi selt sum-
arnóttina þegar ferðamaðurinn
þarf ekki að sofa heldur getur vak-
að og keypt þjónustuna allan sólar-
hringinn – uppnuminn af fegurð
himins og gróðri jarðar.
Skammdegi hefur verið tími þar
sem myrkur og þunglyndi fer saman
og hefur ekki fram að þessu þótt
eins sölulegt. Aðstæður sem mynd-
ast oft í skammdeginu mætti líka
kalla bölmóðssýki að hætti þeirra Ný
dönsku í ljóðinu Horfðu til himins
en í þessu skemmtilega ljóði hvetja
þeir okkur til að horfa til himins
m.a. á norðurljósin.
Bölmóðssýki og brestir bera vott um
styggð.
Lymskufullir lestir útiloka dyggð.
Myrkviðanna melur mögnuð geymir
skaut.
Dulúðlegur dvelur djúpt í innstu
laut.
Djúpt í hinstu laut. Dvelur djúpt í
myrkviðanna laut.
Heyrðu heimsins andi, harður er
minn vandi.
Hvað get ég gert?
Horfðu til himins með höfuðið hátt.
Horfðu til heimsins úr höfuðátt.
Horfðu til himins með höfuðið hátt.
Horfðu til heimsins úr höfuðátt ...
Dansandi norðurljós
á Grímsstöðum
Nú eru aðrir tímar. Sala á norðurljós-
um er staðreynd. Það ekki bara hægt
að selja bjartar sumarnætur heldur
myrkur skammdegis með dansandi
norðurljósum. Kannski er framtíðin
að horfa til himins úr höfuðátt á golf-
vellinum á Grímsstöðum á Fjöllum
- njóta dansandi norðurljósa og borga
vel fyrir. Kannski er þar réttur staður
fyrir styttu af Einari Benediktssyni?
Nú getum við farið inn á vef Veð-
urstofu Íslands http://www.vedur.is/
og kynnt okkur hvar á landinum eru
mestar líkur á norðurljósum.
Hér getum við séð skýjafar yfir
landinu næsta laugardag þegar
þjóðaratkvæðagreiðsla um stjórn-
arskrána fer fram.
Það verður gott að fara út í hita
kosningasjónvarpsins meðan beðið
er niðurstöðu.
Horfa til himins með höfuðið hátt
og njóta norðurljósa.
Kristjana Sigmundsdóttir
Hvað eru norðurljós?
Á vef Lifandi vísinda http://www.visindi.is/grein/hva%C3%B0_
eru_nor%C3%B0urljos
er fróðleikur um norðurljósin.
Norðurljósin, eins og við þekkjum
þau, er einnig að finna á suðurhveli
jarðar en þar kallast þau raunar
suðurljós. Latneska heitið er aur-
ora, en það var einmitt nafn róm-
versku dagrenningargyðjunnar,
og myndir af henni minna mikið
á litadýrðina sem við þekkjum af
norðurljósunum. Norðurljósin
myndast í kringum segulpólana
þegar hlaðnar agnir frá sólu rekast
á lofthjúp Jarðar.
Norðurljós sjást aðallega á kraga
kringum segulpólana, á milli 60.
og 70. breiddargráðu, og suður-
ljósin sjást svo á sambærilegum
breiddargráðum suðurs. Breytingar í
sólvindinum valda því hins vegar að
kragarnir geta stækkað eða minnk-
að og sjást þá ljósin á mismunandi
breiddargráðum. Sem dæmi um
þess konar breytingar má nefna að
sólin sendir stöku sinnum frá sér
gífurlegt magn af efni út í geim-
inn, svokallaða sólstróka. Þegar þeir
ná til jarðarinnar geta norður- og
suðurljósakragarnir náð mjög langt
í átt að miðbaug og dæmi eru um
að orðið hafi vart við ljósaganginn
á sjálfum miðbaugnum.
Yfirborð sólarinnar sendir í sífellu
frá sér svokallaðan sólvind, en um
er að ræða straum hlaðinna agna,
aðallega róteinda og rafeinda. Seg-
ulsvið jarðar hrindir flestum þess-
um ögnum frá svo að þær streyma
umhverfis hana eins og vatn um
kjöl. Undantekning frá þessu er
kringum segulpólana en það eru
pólarnir sem segulnál vísar á, annar
á norðurhveli og hinn á suðurhveli
jarðar, gagnstætt við hinn. Á svæð-
um kringum þessa póla sleppur lítill
hluti þessara agna inn í segulsvið
jarðar. Svæðið þar sem flestar agn-
irnar sleppa inn myndar kraga utan
um segulpólana.
Hlöðnu eindirnar sem fara inn
í segulsvið jarðar hreyfast á mikl-
um hraða eftir gormlaga braut-
um kringum segulsviðslínurnar
milli segulskautanna. Rafeindir
og róteindir streyma þannig í átt
að segulpólunum og þegar nær
dregur pólunum rekast eindirnar
á lofthjúpinn, oftast í 100 til 250
km hæð. Orkan í rafeindunum og
róteindunum örvar sameindir og
frumeindir í lofthjúpnum en þær
senda aftur á móti frá sér orkuna
sem sýnilegt ljós sem við köllum
norðurljós eða suðurljós, eftir því
við hvorn pólinn þau sjást. Litirnir
sem við sjáum oftast eru grænn og
rauð-fjólublár, en þeir stafa frá örv-
uðu súrefni annars vegar og örvuðu
köfnunarefni eða nitri hins vegar.
Norður- og suðurljós er ekki
eingöngu að finna á Jörðinni. Allar
plánetur með lofthjúp bregðast við
eindum sólvinda með litabreyting-
um en hins vegar þarf segulsvið
til að fá fram álíka litbrigði og við
sjáum á Jörðu. Satúrnus og Júpíter
hafa segulsvið sem liggja samsíða
snúningsöxli þeirra og fyrir vikið
myndast þar ljóshringir kringum
norður- og suðurskautin. Þegar
segulsviðin eru ekki samsíða öxli
plánetnanna, eins og þekkist t.d. á
Úranus og Neptúnus, verða ljósin
óreglulegri að sjá.
Útgefandi: Fótspor ehf. Ábyrgðarmaður: Ámundi Ámundason, sími: 824 2466,
netfang: amundi@fotspor.is. auglýsingastjóri: Ámundi Ámundason, Suðurlandsbraut
54, 108 Reykjavík. Auglýsingasími 578 1190, netfang: auglysingar@fotspor.is. Ritstjóri:
Þorlákur Helgi Helgason, netfang: torlakur@fotspor.is Myndir: ÞHH og ýmsir aðrir.
Umbrot: Prentsnið, Prentun: Ísafoldarprentsmiðja, 7.800 eintök. dreifing:
Fríblaðinu er dreiFt í 7.800 eintökum á öll heimili á suðurlandi.
SELFOSS
13. TBL. 1. ÁRGANGUR 2012
Selfoss inn á hvert heimili!
Norðurljósaspá fyrir laugardagskvöld
Horft fram í Ölfus þar sem einar ben vildi selja þúfu.