Selfoss - 23.08.2012, Síða 9

923. ágúst 2012
Horft í átt að Kaldbaki sem gnæfir yfir í sjö hundruð metra hæð.
Kíkt ofan af Húsheiði; Hörgsland (efri og neðri bær) nær og Hörgslandskot austar.
Einar Jóns son frá Þór is holti kast­
aði fram þess ari stöku.
Á Kald bak, kon ungi fjalla
kysi ég helst mér gröf.
Að sjá yfir Síð una alla
Og suður í reg in höf
(Jón Jóns son, 1983. Bls. 129)
Ég hvet alla sem treysta sér til að
ganga á Kald bak. Það er nokk uð
löng ganga en vel þess virði .
55 kíló metr ar af hrauni
Að sitja og maula nest ið sitt upp á
Sel felli og horfa yfir hina ótrú legu
víð áttu Skaft ár elda hrauns gefur til­
efni til ým issa bolla legg inga um til­
urð þess og af leið ing ar.
Hraun ið rann lengst 55 km leið
ofan af há lendinu og átti ekki langt
til sjáv ar þegar það stöðvaðist. Það
er um 14 rúmkílómetr ar og Skaftár­
eld ar því eitt allra mesta hraun gos
á jörðinni síðustu árþúsund ásamt
Eldgjár­gosinu 932–4.
Líklega hefur kvikuhlaup til
suðvesturs úr kvikuhólfi Grímsvatna
vald ið sprungu gosinu í Laka gíg­
um. Aðrar kenningar eru þó til,
þ.e. að gosefnin hafi komið því
sem næst beint úr möttli í mikilli
rekgliðnunarhrinu á svæðinu.
Grímsvötn eru virkasta eldstöð
landsins og sprungu gos utan jökuls
tvímælalaust þau hættulegustu frá
eldstöðinni en til allr ar hamingju
eru þau sjald gæf.
http://www.eld gos.is/stor gos­
eftir­landn am/skaft ar eld ar­1783
Hér er allt mann kyn ið
sam an kom ið
Og Skaft ár elda hraun ið býr yfir
mik illi dulúð og við förum að spá
hvað hraun ið færi á ef kæmi sterk ur
fjár fest ir eða auð mað ur frá út lönd­
um og vildi kaupa nokkra fer kíló­
metra af mosa vöxnu hrauni. Sú
um ræða að selja ís lenska nátt úru
er ekki ný af nál inni.
Við rifj um upp skemmti lega
sögu sem Sig urð ur Þór ar ins son
jarð fræð ing ur rifj ar upp um ferð í
gegn um Skaft ár elda hraun í Árbók
Ferða fé lags Ís lands 1983.
Þ. 14. Júní 1938 fór ég með rútu
frá Reykja vík til Kirkju bæj ar klaust­
urs, á leið aust ur á Horna fjörð til
jökla rann sókna. Bjart og fag urt
veður var þenn an dag. Við hlið mér
í rút unni, úti við glugga vinstra
megin, sat gam all kaup mað ur
aust an af Fjörð um og hafði aldr­
ei í Vest ur Skafta fells sýslu komið,
geð ug ur karl og skraf hreyf inn, en
gekk með ýmsar furðu leg ar grill ur
í koll in um. Ein þeirra kom fram er
við vorum að nálg ast Skíða skál ann
í Hvera döl um. Af þá ver andi að al­
vegi, sem lá fram hjá Kol við ar hóli,
blas ir þarna við á einum stað í mó­
bergs hamri vanga mynd af Matt­
hí asi skáldi Joc hums syni með sitt
mynd ar lega nef. Gamli mað ur inn
benti mér á mynd ina og trúði mér
jafn framt fyrir stór kost legri hug­
mynd, sem hann taldi að hrinda
ætti í fram kvæmd. Á Ís landi væri
mik ill fjöldi högg mynda, eink um
manna mynda, sem væru, eins og
mynd in af séra Matt hí asi, hrein
nátt úru smíð og marg ar þeirra hin
ágæt ustu lista verk. Þess um mynd­
um ætti að koma í verð til að bæta
bágan fjár hag lands ins. Flytja þær
út í stór um stíl og selja þær er lend­
um auð mönn um og lista verka söl­
um, sem gefa myndu of fjár fyrir
sumar þeirra. Ekki gat sessu naut ur
minn sýnt mér aðra mynd fyrr en
kom aust ur fyrir Eyja fjöll, en þá
tók held ur betur að lifna yfir kalli:
“Sko, þarna er víst Jó hann es skír­
ari.” Nokkru síðar: “Sjáðu, sjáðu,
þarna eru víst þrír. Við selj um þá
sem heil aga þrenn ingu.” Og enn,
all miklu aust ar: “Þarna eru víst allir
spá menn irn ir með tölu.”
Liðið var á kvöld er við komum
aust ur að Skaft ár elda hrauni, sól
lágt á himni og drætti land lags ins,
smáir sem stór ir, skýr ir og skarp­
ir í heið ríkj unni. Er kom nokk uð
aust ur á hraun ið, þar sem það fer
að verða hol ótt, var stað næmst og
far þeg ar fóru út að lit ast um. Ég sé
hann fyrir mér, gamla kaup mann­
inn, kom inn upp á einn hól inn,
og heyri rödd hans er hann lítur
í kring um sig, baðar út örmum
og hróp ar upp yfir sig: “Drott inn
minn dýri. Hér er allt mann kyn ið
sam an kom ið.”
Já, það er vissu lega stórt hraun,
Skaft ár elda hraun. (Sig urð ur Þór ar­
ins son, 1983, bls. 168­169).
gamla bænhúsið á Hörgslandi