Morgunblaðið - 03.11.2011, Qupperneq 22

22 MINNINGAR
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 3. NÓVEMBER 2011
Að undanförnu hef-
ur í vaxandi mæli
farið fram umræða í
þjóðfélaginu um efni,
sem fylgja marg-
víslegri starfsemi og
geta verið hættuleg
sé vitneskja um eðli
þeirra ekki nægileg.
Hefur undirrituðum
fundist upplýsingar
þar að lútandi í sum-
um tilvikum bæði villandi og þeim
ábótavant. Sem dæmi má taka, að
nýlega birtist í einu vikublaðanna
eftirfarandi um 4-flúoramfetamín:
„með því að halda því fram að um
sé að ræða amfetamínafleiðu þá
eru bæði embættin að opinbera
fáfræði sína“. Hér telur undirrit-
aður, að svo rangt sé farið með að
ekki verði við unað.
Á máli efnafræðinnar merkir
afleiða (derivatif) efnasamband,
sem fæst frá öðru efnasambandi
og inniheldur nokkur þeirra frum-
efna, sem upphaflega efna-
sambandið inniheldur. Amfeta-
mín, metamfetemaín, fenmetrasín,
metylfenídat, efedrín og mörg
fleiri efni hafa bensenkjarna og
þrjú atóm í hliðarkeðju sameig-
inlega og eru því amfetamínafleið-
ur eða amfetamínafbrigði. Auk
þess hafa öll þessi efnasambönd
hliðstæða líffræðilega verkun
vegna þess sambands, sem er á
milli líffræðilegrar verkunar og
efnafræðilegrar byggingar, sem
vikið verður að.
Í dagblöðum hefur nokkuð ver-
ið rætt um efnið 4-flúoramfetamín
(4-FA) og að tveir menn hafi ver-
ið sýknaðir af ákæru um innflutn-
ing á rúmlega 3,7 kílóum af þessu
efni. Fullyrt er, að efnið sé ekki á
skrá yfir efni, sem bönnuð eru
hér á landi og er það meg-
inástæða sýknunarinnar. Nafn
efnisins 4-FA gefur greinilega til
kynna, að það sé náskylt amfeta-
míni og falli því undir ákvæði
reglugerðar um ávana- og fíkni-
efni, sem segir, að bann nái einnig
til skyldra efna. Af efnafræðilegri
byggingu efnisins kemur skyld-
leiki þess við amfetamín einnig í
ljós, en hann er svo augljós, að
ekki fer á milli mála, þar sem í
stað vetnis kemur flúor í stöðu
fjögur á bensenkjarna. Nánari
getur skyldleiki efnanna varla
verið.
Auðvelt er að sýna fram á,
hvernig hægt er að víkka hug-
myndina og framleiða skyld efni
amfetamíns á hliðstæðan hátt og
4-FA nánast eftir pöntun og er
þar af leiðandi ekki
hægt að skrá þau á
lista yfir skyld efni.
Þessi iðnaður er svo
algengur, að á erlend-
um málum er hann
kallaður „designer
drugs“. Sem dæmi
um „designer drug“,
sem er náskylt am-
fetamíni og þar með
4-flúoramfetamíni, er
metylendíox-
ymetamfetamín, sem
öðru nafni heitir „Ec-
stasy“. Þessi flokkur efna-
sambanda er framleiddur ólöglega
og er ekki prófaður líffræðilega.
Misnotkun þeirra býður þar af
leiðandi ennfrekar hættunni heim
og hefur neysla þeirra á stundum
leitt til sorglegra slysa, þegar
framleiðsluferillinn hefur mis-
heppnast og niðurstaðan orðið
önnur en til var ætlast.
En málið, sem er grafalvarlegt,
snýst í þessu tilfelli ekki eingöngu
um, hvort efnasambönd hafi líka
efnafræðilega byggingu heldur
einnig áhrif þeirra á þá, sem
kynnu að misnota þau. Breyting
sú, sem varðar amfetamín og 4-
FA er mjög algeng í lyfja-
efnafræði og má sem dæmi um
það nefna flúorbarkstera, sem eru
fjölmargir og náskyldir bark-
sterum. En hvaða áhrif hefur slík
breyting á líffræðilega verkun
efnanna? Samkvæmt reglum
lyfjaefnafræði um sambandið á
milli efnafræðilegrar byggingar
og líffræðilegrar verkunar hefur
áðurnefnd breyting amfetamíns í
4-flúor-amfetamín þau áhrif, að
stöðugleiki efnasambandsins verð-
ur meiri og líffræðileg verkun
þess eykst. Þetta þýðir, að 4-FA
dvelur lengur í líkamanum og
verkun þess verður meiri. Með
öðrum orðum eru yfirgnæfandi
líkur á og nánast fullvíst, að 4-FA
sé ennþá hættulegra ávana- og
fíkniefni en amfetamín.
Skoðun undirritaðs er því sú, að
ákvæðið um skyld efni í reglu-
gerðinni hlýtur að ná yfir 4-FA og
er sett þar vegna þess, að mögu-
leikar á framleiðslu ávana- og
fíkniefna, sem gætu hugsanlega
verið hættulegri en þau, sem
þekkt eru, eru nánast óendanlegir
og þetta ákvæði á að girða fyrir
að slík efni komist á svartan
markað. Á sama hátt og sjá má,
að 4-flúoramfetamín er náskylt
amfetamíni er augljóst, að 4-
klóramfetamín (4-KA) er náskylt
4-flúoramfetamíni (4-FA), þar
sem flúor og klór eru saltmynd-
arar og náskyld frumefni.
Líffræðileg verkun 4-klóramfe-
tamíns er þekkt og er meðal ann-
ars sú, að efnið hemur gerhvatann
(enzyminn) tryptófan hydroxylasa
og þar með lífsamtengingu seró-
tóníns, sem er lífsnauðsynlegt
boðefni og hefur margvíslegar
verkanir á taugakerfi og melting-
arveg. Breskir vísindamenn sýndu
fram á það árið 1971, að staðsetn-
ing klórs í stað vetnis í stöðu fjög-
ur á bensenkjarna, sem breytir
amfetamíni í 4-klóramfetamín
leiðir til aukins fituleysanleika
borið saman við amfetamín. Þessi
aukni fituleysanleiki hefur veru-
leg áhrif á hraða útskilnaðar efnis
úr líkamanum, sem er minni en
amfetamíns og líffræðileg verkun
verður öflugri og lengri. Með hlið-
sjón af efnafræðilegum skyldleika
4-KA og 4-FA og því sambandi,
sem lýst hefur verið á milli bygg-
ingar og líffræðilegrar verkunar
efnanna, er nánast fullvíst, að 4-
FA hefur hliðstæða líffræðilega
verkun og 4-KA.
Sænskir vísindamenn hafa bent
á, að geðdeyfðarlyf verki á þann
hátt, að auka verkun boðefna af
gerð „mónóamína“ í heilanum og
að efni, sem koma í veg fyrir sam-
tengingu serótóníns verki einnig
gegn áhrifum þríhringlaga geð-
deyfðarlyfja. Þegar framleiðsla
serótóníns er aukin með tryptóf-
ani eða 5-hydroxytryptófani, for-
efnum serótóníns, er hægt að
framkalla verkun gegn geðdeyfð,
sem merkir, að serótónín á hlut
að máli. Þessir aðilar hafa komist
að raun um, að viss hópur sjúk-
linga, sem þjáist af geðdeyfð, hef-
ur lágt gildi 5-HIAA, 5-hydroxy-
indólediksýru, sem er eitt
umbrotsefna serótónins, í mænu-
vökva. Þessi hópur er einnig í
meiri hættu á að fremja sjálfsvíg
en aðrir geðdeyfðarsjúklingar.
Niðurstaða mín er sú, að yf-
irgnæfandi líkur séu á, að 4-
flúoramfetamín sé hættulegt áv-
ana- og fíkniefni og falli tvímæla-
laust undir skyld efni reglugerðar
um ávana- og fíkniefni og vísa til
þess rökstuðnings, sem að framan
greinir.
Eftir Vilhjálm
Skúlason »Niðurstaða mín er
sú, að yfirgnæfandi
líkur séu á, að
4-flúoramfetamín sé
hættulegt ávana- og
fíkniefni ....
Vilhjálmur G. Skúlason
Höfundur er prófessor emeritus í
lyfjaefnafræði í H.Í.
Hugleiðingar
um hættulegt efni
Ég vakti athygli á
því í síðustu viku að
Magnús Orri Schram
alþingismaður hefði
sest á bekkinn hjá
Merði Árnasyni til að
hlakka yfir því að ekki
risi álver á Bakka. Ég
leiðrétti hjá honum
nokkrar missagnir í
leiðinni. Í Morg-
unblaðinu á þriðjudag-
inn víkur hann að mér í grein, sem
hann kallar „þingmenn þá og nú“ og
er töluvert upp með sér yfir sinni
frammistöðu!
Magnús Orri kvartar yfir að ég
kenni sér um „að stöðva atvinnu-
uppbyggingu fyrir norðan“. Það er
mikill misskilningur. Ég hef enga trú
á því að hann hafi skipt nokkru máli í
þeirri atburðarás. Ég rifja upp þess-
ar staðreyndir:
Í júní 2005 var gerð sameiginleg
aðgerðaráætlun (Joint Action Plan)
milli Alcoa, ríkisstjórnarinnar, sveit-
arstjórnar Norðurþings, Landsvirkj-
unar og Þeistareykja ehf. um að
vinna að því að reist yrði 250 þús.
tonna álver á Bakka, en til þess
þyrfti 400 MW.
Gert var ráð fyrir að gufuafl myndi
knýja orkuverin og lágu þessar hug-
myndir til grundvallar: Frá Þeista-
reykjum fengjust 200 MW, 90 MW
frá Bjarnarflagi, 120-150 MW frá
Kröflu og 45 MW frá Gjástykki. Eftir
fyrstu rannsóknarholur ríkti mikil
bjartsýni fyrir norðan og hjá Lands-
virkjun. Síðan varð Þórunn Svein-
bjarnardóttir umhverfisráðherra og
krafðist sameiginlegs umhverf-
ismats, sem stöðvaði rannsóknir í tvö
og hálft ár. Ég álít einsýnt að með
þeirri embættisathöfn hafi hún mis-
beitt valdi sínu þar sem jarðhitinn á
Þeistareykjum verður nýttur hvað
sem líður álveri á Bakka eins og nú
er komið í ljós. En byggðarlögin fyrir
norðan hafa orðið fyrir fjárhagslegu
tjóni, fjöldi fólks misst atvinnuna og
orðið að flytjast búferlum. Ekkert
bendir til annars en að háhitasvæðin
fyrir norðan standi undir vonum
manna, – og Gjástykki líka, því að
kynslóðir koma, þótt Jóhanna og
Steingrímur hverfi.
Í þessu samhengi er rétt að rifja
upp, að í Þingeyjarsýslum hefur 525
MW virkjanlegt afl farið í gegnum
umhverfis- og skipulagsferla. Virkj-
unin í Kröflu gefur 60-65 MW og
Laxá 30 MW. Eftir eru 430 til 435
MW.
Fjármálaráðherra fer með eign-
arhald í Landsvirkjun fyrir hönd rík-
issjóðs. Forstjóri Landsvirkjunar
hefur lýst yfir að hann fari ekki fram
með virkjunarhugmyndir sem eru í
andstöðu við vilja eig-
andans, þ.e. Steingríms
J. Sigfússonar. Í sam-
ræmi við það skar
Landsvirkjun hugs-
anlega sölu á raforku til
álframleiðslu í Þingeyj-
arsýslum niður um 50%
og þar með varð álverið
úr sögunni.
Vitið þér enn eða
hvað?
Auðvitað liggur það
fyrir að Alcoa var í sam-
starfi og viðskiptalegum viðræðum
við íslenska ríkið og orkufyrirtæki
um álver á Bakka. Og auðvitað var
rætt um hvað orkan myndi kosta frá
hugsanalegum virkjunarkostum og
framleiðslukostnaðurinn metinn út
frá hinum ýmsu áhættuþáttum.
Menn voru stöðugt að setja hinar
ýmsu breytur inn í reiknilíkönin.
Báðum megin við borðið sátu menn,
sem vissu hvað þeir voru að gera. Og
þeir tóku starf sitt alvarlega, Þeir
vissu að vilji beggja stóð til þess að
ljúka dæminu. Þessi vegna greiddi
Alcoa m.a. hluta af kostnaði við rann-
sóknarboranir Landsvirkjunar og
Þeistareykja.
„Landsvirkjun tekur sínar ákvarð-
anir án afskipta stjórnmálamanna,“
eru niðurlagsorð Magnúsar Orra
Schram í grein sinni og ég sé það á
brosinu að hann trúir því sem hann
er að skrifa. En ekki miklu fleiri.
Ekki Steingrímur J. Sigfússon þegar
kemur að álveri á Bakka. Ekki Svan-
dís Svavarsdóttir þegar kemur að ál-
veri í Helguvík. Og ekki Guðfríður
Lilja Grétarsdóttir þegar kemur að
því að virkja Þjórsá. Og ekki Helgi
Hjörvar þegar kemur að því að reka
forstjóra Bankasýslunnar. Og ekki
Mörður Árnason þar sem hann tyllir
sér hjá Magnúsi Orra til að hlakka
yfir því, að álver rísi ekki á Bakka og
að sjúkrahúsinu á Húsavík verði lok-
að. Einsemdin er mikil hjá hægri
krötum í Samfylkingunni, en þeir eru
jafn bláeygir og áður.
„Þingmenn þá og nú,“ skrifar
Magnús Orri og rís í sætinu. Mér er
ljúft að viðurkenna að Jóhanna Sig-
urðardóttir og Steingrímur J. Sigfús-
son eru ekki góð eintök minnar kyn-
slóðar alþingismanna. Og verður við
svo búið að sitja um sinn.
Eftir Halldór
Blöndal
Halldór Blöndal
»Einsemdin er mikil
hjá hægri krötum í
Samfylkingunni, en þeir
eru jafn bláeygir og áð-
ur.
Höfundur var þingmaður Norðaust-
urkjördæmis.
Orðastaðir við
Magnús Orra
Bréf til blaðsins
Áður fyrr voru galdramenn taldir
vita meira en hinn almenni borgari,
þetta var þeirra skoðun sem og al-
mennings á þeim tíma.
Þeir voru með gjörninga í gangi
til gagns sem og ógagns.
Stundum blöskraði fólki fram-
ganga þeirra og kom þá fyrir að
þeim var smalað saman til að
brenna á báli (galdrabrennum) eða
voru murkaðir niður á annan hátt
mönnum til hugarhægðar.
Í dag er þjóðfélagið enn að
burðast með gjörningahyski (afsak-
ið orðbragðið), sem veður með log-
andi ljósi yfir hinn almenna borgara
sem aldrei fyrr.
Gjörningar þeirra eru taldir að
öllu leyti réttlætanlegir (standast
lög) og er ég að tala um lögmenn
sem eru að innheimta útistandandi
skuldir fólks og fyrirtækja.
Menn vilja vita
hvað að því er,
menn eigi ekki að
skulda Pétri og
Páli og borga
ekki.
Eitthvað þarf
að gera, og rétt
er það, en er
hægt að ætla
þeim sem skuldar
að borga allar
útistandandi skuldir, stórar sem
smáar u.þ.b. fimmfaldar við inn-
heimtu eins og í mínu tilfelli, u.þ.b.
400.000 kr. verða í innheimtu u.þ.b.
2 milljónir, og engin miskunn hjá
Gvendi.
Þetta er sú upphæð sem mér hef-
ur verið gert að greiða á sem svarar
einu ári og skulda þó enn 300.000 af
þeirri upphæð. (2.000.000–1.700.000
= 300.000 kr ).
(Ég tek fram að hér er ég aðeins
að tala um almennar skuldir, eins og
tryggingu af bifreið minni og hús-
næði, rafmagn, síma og annað í svip-
uðum dúr, ekki afborganir eða kaup
á einu eða neinu.)
En til afsökunar hef ég að inn-
koma mín er ellilífeyrissjóðurinn og
ellilaunin.
Einnig var smáræði í varasjóði
upp í sömu skuld. (400.000 kr.)
Ég hef orðið að þrengja að mér á
þessu tímabili til að missa ekki eigur
mínar á uppboð, sem hefur verið yf-
irhangandi allt tímabilið, en ég á
smávægilega húseign skuldlausa að
öðru leyti en þessu.
Til að kom mér í þetta klandur
þurfti ég að lenda inni á spítala og
vera þar hálfrænulaus um tíma og
þannig ófær um að borga almenna
reikninga og þar með fór snjóbolt-
inn af stað.
Ekki er allt svart framundan
þrátt fyrir gegndarlitla gjörninga
því einn gjörningamaðurinn (lög-
maðurinn) benti mér á heimsku
mína í málinu nýlega.
Sumar af þessum rukkunum voru
tilhæfulausar og bar mér að koma
með gjörning gegn gjörningi, og það
á réttum tíma þ.e. þegar umrædd
krafa var tekin fyrir (fyrirtekt) hjá
sýslumanni.
Þar bar mér að mæta og mót-
mæla aðför og yrði þá kröfuhafi að
rökstyðja kröfu með gildum rökum,
ekki bara berrassaðri óútskýrðri
kröfu sem annars er gulls ígildi og
lögleg til aðfarar.
Ágengni (frekja) einhvers hóps
eða einstaklinga í þjóðareiningunni
brýtur upp eininguna, skapar upp-
lausn (sundrar), sjáið bara Ísland í
dag og á morgun.
P.S. Mér er spurn, er þetta gegn-
umgangandi eða er ég sér á báti,
einfeldningur? Svör óskast.
JÓHANN BOGI
GUÐMUNDSSON
húsasmíðameistari.
Galdrakukl fyrr og nú
Frá Jóhanni Boga
Guðmundssyni
Jóhann Bogi
Guðmundsson
Morgunblaðið birtir alla útgáfudaga
aðsendar umræðugreinar frá les-
endum. Blaðið áskilur sér rétt til að
hafna greinum, stytta texta í sam-
ráði við höfunda og ákveða hvort
grein birtist í umræðunni eða í
bréfum til blaðsins.
Blaðið birtir ekki greinar, sem
eru skrifaðar fyrst og fremst til að
kynna starfsemi einstakra stofnana,
fyrirtækja eða samtaka eða til að
kynna viðburði, svo sem fundi og
ráðstefnur.
Þeir sem vilja senda Morgun-
blaðinu greinar eru vinsamlega
beðnir að nota innsendikerfi blaðs-
ins. Smellt er á Morgunblaðslógóið
í hægra horninu efst og viðeigandi
liður, „Senda inn minningargrein“,
valinn úr felliglugganum. Ekki er
lengur tekið við greinum sem send-
ar eru í tölvupósti og greinar sem
sendar eru á aðra miðla eru ekki
birtar.
Móttaka að-
sendra greina