Morgunblaðið - 11.07.2012, Blaðsíða 18

18
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 11. JÚLÍ 2012
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á http://www.mbl.is/mogginn/leidarar/
V
axtasvindl Barclays-banka vakti
talsverða athygli í liðinni viku.
Bankinn beitti brögðum til að
hafa áhrif á millibankavexti í
London, skammstafaðir Libor, til
þess að láta líta út fyrir að bankinn stæði bet-
ur en raun bar vitni og auka ábatasemi af-
leiðuviðskipta. Út af þessu máli þurfti Bob
Diamond, stjórnandi bankans, að segja af sér.
Hann hafði sagt að nú væri nóg komið af auð-
mýkt hjá bönkunum eftir fjármálahrunið.
Ljóst er að Barclays hefur ekki verið einn
um að möndla með millibankavextina og má
búast við því að fleiri stórir bankar verði
dregnir inn í þetta mál áður en yfir lýkur.
Margir nota þessi mál til vitnis um að fjár-
málaheimurinn sé óforbetranlegur. Það kann að virðast
lítilfjörlegt að hafa áhrif á vexti um brot af prósentustigi.
Þegar upphæðirnar eru háar getur slík breyting hins
vegar haft gríðarleg áhrif. Vitaskuld græða sumir, en
aðrir tapa, eins og alltaf þegar rangt er haft við.
Fjármálahrunið hefur verið almenningi dýrkeypt. Ís-
lenskir skattgreiðendur hafa fengið að finna fyrir því.
Bretar hafa aldeilis fengið að súpa seyðið af ástandinu.
Bresk stjórnvöld hafa lagt af mörkum sem samsvarar
fjórum milljónum króna á hvern Breta til að bjarga
bankakerfinu.Breska bankakerfið er með ólíkindum
sjálfhverft eins og sést þegar horft er til lánastarf-
seminnar. Í mars 2008, skömmu áður en kreppan skall á,
fóru 7,6% allra lána banka og byggingafélaga á Bretlandi
annaðhvort til fjármálafyrirtækja eða í hús-
næðislán. Tæpur fjórðungur, eða 23,8%, fór í
þann hluta hagkerfisins, sem býr eitthvað til,
það er fyrirtæki, sem ekki eru í fjármálageir-
anum.
Þetta hefur vissulega breyst síðan, en
breytingin er reyndar óveruleg. Hlutfall lána
til fjármálafyrirtækja og húsnæðiskaupa var
komið niður í 74,7% af heildinni í mars á
þessu ári. Fyrirtæki, sem ekki eru í fjár-
málageiranum, fengu 25,3% lána.
Tölur sem þessar benda til þess að banka-
starfsemi snúist um bankastarfsemi og hið
raunverulega hagkerfi mæti þar afgangi.
Auðvelt er að skilja lánastarfsemi, sem geng-
ur út á að lána til þess að hægt sé að fram-
leiða eitthvað, sem skilar hagnaði og stendur það traust-
um fótum að lánið endurheimtist. Öllu örðugra er að
skilja lánastarfsemi, sem snýst um að nota peninga til að
búa til peninga án þess að nein verðmæti verði til í leið-
inni. Það á ekki síst við þegar slík lán eru uppistaða
lánastarfseminnar.
Um tíma virtust Íslendingar helst vilja trúa því að
hægt væri að búa til peninga úr engu, en það reyndist
óskhyggja. Í bankaheiminum virðast menn hins vegar
ótrauðir ætla sér að sanna að það sé hægt að búa til pen-
inga úr engu og ef það gengur ekki nógu vel þá sveigja
þeir bara reglurnar og dikta upp vextina. Svo iðrast þeir
þegar upp um þá kemst og lofa yfirbót – allt þar til flett
verður ofan af næsta hneyksli. kbl@mbl.is
Karl Blöndal
Pistill
Banki, um banka, frá banka …
STOFNAÐ 1913
Útgáfufélag: Árvakur hf., Reykjavík.
Ritstjórar:
Davíð Oddsson Haraldur Johannessen
Aðstoðarritstjóri:
Karl Blöndal
Útgefandi:
Óskar Magnússon
FRÉTTASKÝRING
Guðni Einarsson
gudni@mbl.is
Óskandi er að framkvæmdirvið Vaðlaheiðargöng getihafist á þessu ári, að sögnKristínar H. Sigurbjörns-
dóttur, framkvæmdastjóra hjá
Vegagerðinni og stjórnarformanns
Vaðlaheiðarganga hf. Hún telur að
það sé mögulegt, hlaupi ekki óvænt
snurða á þráðinn. Kristín vonast til
þess að hægt verði að ljúka gerð
fjármögnunarsamnings við ríkissjóð
sem fyrst í ágúst nk. Drög voru
komin að fjármögnunarsamningi og
nú er verið að vinna í að útfæra þau
út frá skilmálaskrá sem þáverandi
fjármálaráðherra skrifaði undir í
fyrra.
Í fjármálaráðuneytinu fengust
þær upplýsingar að beðið væri eftir
nýjum drögum að samningnum frá
Vaðlaheiðargöngum hf. Ráðuneytið
mun síðan fara yfir þau. Von er á
drögunum á næstu dögum.
Innborgað hlutafé 20 millj.
Innborgað hlutafé Vaðlaheiðar-
ganga hf. í dag er 20 milljónir og á
Vegagerðin 51% en Greið leið ehf.
49%. Eigendur Vaðlaheiðarganga
hf. hafa samþykkt að auka hlutaféð í
600 milljónir og mun Greið leið ehf.
leggja til 400 milljónir og eignast 2⁄3
hlutafjár og Vegagerðin 200 millj-
ónir. Áður en hægt verður að und-
irrita fjármögnunarsamninginn þarf
Greið leið ehf., sem á Vaðlaheiðar-
göng hf. á móti Vegagerðinni, að
halda hluthafafund. Í kjölfarið þarf
að halda fund í Vaðlaheiðargöngum
hf. vegna hlutafjáraukningar.
Pétur Þór Jónasson, stjórnar-
formaður Greiðrar leiðar ehf. og
stjórnarmaður í Vaðlaheiðar-
göngum hf., sagði að mismunandi
túlkanir hefðu verið á því hvernig
hlutafjáraukningin færi fram. Hann
hafði fulla trú á að úr því yrði greitt.
Pétur sagði að hluthafafundur
Greiðrar leiðar ehf. hefði samþykkt
hlutafjáraukningu í febrúar í allt að
400 milljónir. Sá skilningur var uppi
að þessi aukning yrði gerð í
tengslum við endurfjármögnun fé-
lagsins við lok gangagerðarinnar,
því þá reyni á eiginfjárstöðuna.
Hann sagði að nú þyrfti að fá úr því
skorið hvort greiða þyrfti 400 millj-
ónirnar fyrir gerð lánasamningsins
eða í aðdraganda endurfjármögn-
unar.
Kristín sagði að sumarleyfi og
annað hefði áhrif á hve hratt þetta
allt gengi. „En við reynum að halda
þessu gangandi þannig að þetta ger-
ist sem fyrst,“ sagði Kristín. Sem
kunnugt er hefur orðið mikil seink-
un á undirbúningi Vaðlaheiðar-
ganga, m.a. var lengi beðið eftir
samþykki Alþingis á heimild til rík-
issjóðs að fjármagna framkvæmd-
ina. Eftir að samþykki Alþingis
fékkst fyrir fjármögnun ríkissjóðs í
júní í sumar hefur Vegagerðin hald-
ið tvo fundi með verktökum, ÍAV hf.
og Marti Contractors Lts., og var
annar fundurinn haldinn í gær.
Þessi fyrirtæki áttu lægsta tilboðið í
gerð Vaðlaheiðarganga upp á 8,8
milljarða króna. Gildistími tilboðs-
ins hefur verið framlengdur tvisvar
sinnum.
Búið var að bjóða út gerð bráða-
birgðabrúar og bráðabirgðavegar
fyrir vinnuumferð við fyrirhugaðan
munna Vaðlaheiðarganga í Eyja-
firði. Brúin verður reist yfir hring-
veginn til þess að umferð vegna
ganganna trufli ekki umferð um
þjóðveginn. Efnisflutningar vegna
gangagerðarinnar munu m.a. fara
um brúna. Vegagerðin á nú í við-
ræðum við verktaka vegna gerðar
hennar um hvort ekki verði hægt að
fara fljótlega í brúarsmíðina. Gerð
brúarinnar verður að ljúka áður en
framkvæmdir hefjast af krafti við
sjálf göngin.
Hillir undir fjár-
mögnunarsamning
Morgunblaðið/Skapti Hallgrímsson
Vaðlaheiði Göngin munu greiða fyrir samgöngum milli Akureyrar og
byggðanna austan Vaðlaheiðar. Göngin verða fjármögnuð með veggjaldi.
Vaðlaheiðargöng verða 7,2 km
löng og 9,5 metra breið jarð-
göng. Þá þarf að gera um 320
metra langa steinsteypta veg-
skála og um 4 km langa vegi,
samkvæmt auglýsingu Vega-
gerðarinnar.
Framkvæmdin er umfangs-
mikil og felur m.a. í sér gröft
jarðganga upp á hálfa milljón
rúmmetra, forskeringu upp á
100.000 m3 og fyllingu upp á
400.000 m3 svo vitnað sé í
helstu magntölur. Áætlaður
verktakakostnaður var 9,3 millj-
arðar og var tekið tilboði IAV hf.
/ Marti upp á 8,85 milljarða.
500.000 m3
grafnir burt
VAÐLAHEIÐARGÖNG VERÐA
VIÐAMIKIL FRAMKVÆMD
Hinn endinn Vaðlaheiðargöng
munu opnast að austan í Fnjóskadal.
Margurstendurhöllum
fæti í tilverunni,
þótt ekki sé alltaf
eftir því tekið.
Þar getur margt
komið til. Veik-
indi, slys, líkamleg eða and-
leg veiklun frá fyrsta degi í
tilveru einstaklings eða eitt-
hvað sem síðar verður. Öld-
um saman var við fátt ráðið.
Lífsbaráttan var yfirgengi-
lega hörð fyrir flesta, líka
fyrir þá sem bjuggu að öðru
leyti við góða heilsu og gott
líkamlegt atgervi. Hinum
voru nær allar bjargir bann-
aðar eða bjuggu við illan
kost í næsta þrepi við algjört
bjargarleysi.
Í okkar víðfeðma landi,
sem lengst af var byggt fá-
tækri ófullvalda þjóð, komu
úrbætur síðar til en sums
staðar annars staðar en þó
mun fyrr en víðast hvar um
veröld. Þegar horft er til
baka um rétt rúma öld er
læknisþjónustan þó enn þá í
molum í landinu, menntun
og þjálfun lækna mun lakari
en í herralandinu Dan-
mörku, svo nærtækt dæmi
sé nefnt, sjúkrahús varla til,
sem undir slíku nafni rísa,
og tækja- og lyfjakostur í
sama fari. Úrræði þess vísis
að heilbrigðisþjónustu sem
þó örlaði á voru fátækleg
mjög. Vegleysur sáu til þess
að erfitt var að veita lækn-
isþjónustu nokkurs staðar
að einhverju gagni og jafn-
vel í nokkru þéttbýli var hún
ekki beysin. Handskrifað
Læknablað ritstjórans Guð-
mundar Hannessonar lækn-
is dregur upp ærlega mynd
af þessu ástandi öllu og þeim
erfiðleikum sem við var að
fást.
Á einni öld hefur gjör-
breyting orðið til bóta, svo
ekkert er nú sambærilegt
því sem var aðeins öldinni
fyrr. Það þýðir þó ekki að
allir séu orðnir jafnsettir og
hvað eina sem varð til þess
að sumir hlutu áður að
standa mjög höllum fæti eða
áttu ekki neina von sé úr
allra sögu. Því fer auðvitað
fjarri. En aukin þekking og
stórbætt kjör alls almenn-
ings í landinu og öflug þjón-
usta hefur breytt lífsskil-
yrðum allra til batnaðar. Hið
sama hafa stórkostlegar
samgöngubætur stuðlað að,
bætt aðgengi í
víðtækustu
merkingu og
margvísleg
tækni. Þetta allt
og svo ótalmargt
annað gerir líf
margra mun
bærilegra en ella væri og í
mörgum tilfellum getur það
fólk sem áður hefði verið í
óbærilegri stöðu notið lífsins
til fulls eða nærri því.
Síminn var byltingartæki.
Tölvan og veraldarvefurinn,
sem hún síðar meir gerði að
þjóðbraut um heiminn, hef-
ur opnað víðar gáttir fyrir
alla. Gagnsemi þess er mikil
fyrir hvern og einn, en ekki
síst fyrir þá sem flestir vegir
voru áður lokaðir fyrir.
Þannig er auðvelt að
ímynda sér hve netið auð-
veldar samskipti þeirra sem
við heyrnarskerðingu búa,
svo dæmi sé nefnt. Ágæt
grein Hjördísar Guðmunds-
dóttur, stjórnarmanns í
Heyrnarhjálp, hér í blaðinu
sl. laugardag, minnir á þýð-
ingu þess að fólkið sjálft sem
í hlut á fylgist með þeim
breytingum sem eru að
verða og þeim kostum sem
bjóðast. Og stundum verður
ekki komist hjá því að taka
nokkra áhættu til að komast
á veginn til betra lífs. Hjör-
dís hafði ung tapað heyrn og
smám saman nánast með
öllu og hún lýsir því hvernig
veröld hennar breyttist er
hún fór í svokallaða „kuð-
ungsígræðslu“. Er grein
hennar holl áminning um að
nauðsynlegt sé að fylgjast
náið með öllum kostum sem
bjóðast og nota þá þjónustu
sem smám saman er að
koma til á svo mörgum
sviðum.
En hin ágæta grein má
einnig vera góð áminning
um það sem hún sjálf nefnir
þó ekki til sögunnar. Það er
að þrátt fyrir tímabundna
erfiðleika, sem rekja má til
falls íslensks bankakerfis,
má ekki missa þráð batnandi
heilbrigðisþjónustu niður
svo afturför verði og jafnvel
varanlegur skaði. Og síst má
það gerast vegna þess eins
að forgangsröðun stjórn-
valda er svo röng eins og er
svo áberandi nú um stundir
þegar ómældum fjárhæðum
er fleygt í pólitísk gæluverk-
efni meðan brýnir hlutir eru
skornir niður við trog.
Stundum virðist
sem íslensk stjórn-
völd tapi áttum
vegna pólitískrar
áráttu eða öfga}
Fjölgum kostum
til farsæls lífs