Harmonikublaðið - 01.05.2014, Blaðsíða 7

Gömlu dansarnir - séríslenskir dansar
Gömlu dansarnir eru dansar sem hafa verið
þróaðir og dansaðir á Islandi í tvær aldir.
Danskir kaupmenn, enskir ferðamenn, franskir,
enskir, hollenskir og norskir sjómenn komu til
Iandsins og héldu dansleiki þar sem íslenskar
stúlkur lærðu einhver dansspor af að dansa við
þá og bæði piltar og stúlkur lærðu lögin sem
voru ef til vill leikin á munnhörpu, eða seinna
á harmoniku sem skipverjar höfðu um borð.
Heimafyrir urðu svo til séríslensk afbrigði sem
hvergi eru til nema á íslandi. Það voru stofnaðir
sérstakir dansklúbbar á fyrri hluta 19. aldar og
urðu þessir sérþróuðu dansar ein aðal-
skemmtun almennings. Til að byrja með þróað-
ist dansinn mest í Reykjavík og á ýmsum
stöðum þar sem sjómenn komu mikið. Ymsir
menntamenn höfðu líka lært einhverja dansa á
erlendri grund sem voru svo aðlagaðir litlum
dansgólfum hér. Gömlu dansarnir urðu almenn-
ingseign sem menn lærðu hver af öðrum.
Það vantaði hljóðfæri til að leika fyrir dansi
Vandi okkar var að fá tónlist við dansana. Það
voru pantaðir lírukassar sem hægt var að spila
af valsa og ræla og svo var spilað á langspil.
Taktinn mátti slá á trumbu lögreglunnar og ef
í harðbakka sló var bara sungið fyrir dansinum.
Af einum lírukassanum sem pantaður var frá
Kaupmannahöfn var t.d. hægt að spila hægan
vals, Vínarvals og Tyrolavals og hoppsa. En
þegar leið á 19. öldina kom harmonikan og sagt
var að í Hafnarfirði væru þrjár konur snjöllustu
harmonikuleikararnir. Fyrstu dansarnir sem
dansaðir voru í byrjun 19. aldar eftir að viki-
vakar og aðrir söngdansar lögðust niður voru
valsar og rælar og síðan kom polkinn.
Heilli öld seinna, á fyrri hluta síðustu aldar voru
haldnir um allt land dansleikir þar sem gömlu
dansarnir voru ríkjandi. Þá var líka harmonikan
komin og á öllum dansleikjum var ieikið fyrir
dansi á harmoniku. Margir dansar höfðu þróast
til viðbótar svo sem skottís, Vfnarkrus og mas-
úrki og það varð fastur liður að dansa mars með
ýmsum afbrigðum og hringdans þar sem
fléttuðust inn klappenaði, fingrapolki, skó-
sveinadans og Oli skans. Margar gerðir voru til
af rælum og masúrkum. Það var mismunandi
eftir landshlutum hvernig dansað var og þess
vegna er engin ein útgáfa annarri réttari. Fólk
lærði þessa dansa af að dansa hvert við annað
og æfði sig gjarnan heima eftir að útvarpið kom
og þar voru þá leikin danslög. Ýmsir svo kallaðir
sérdansar bættust við á dansleikjum sem sér-
staklega voru ætlaðir með gömlu dönsunum
svo sem Napóleonpolki, Tennesseepolki, Kátir
dagar og skoski dansinn.
Gömlu dansarnir voru um hverja helgi í
nokkrum danshúsum í Reykjavík
Fyrir og eftir miðja síðustu öld voru um hverja
helgi haldnir dansleikir í nokkrum samkomu-
húsum í Reykjavík, sérstaklega auglýstir sem
„Gömlu dansarnir“ , en á sama tíma voru líka
haldnir dansleikir auglýstir sem „Nýju dans-
arnir“ en það voru þá tjútt eða jive og Charl-
eston, að viðbættum svo kölluðum „Suður-
amerískum dönsum" sem voru rúmba, samba,
og chacha og svo samkvæmisdansarnir foxtrot,
tangó og enskur vals. Dansskólar voru stofnaðir
til að kenna nýju dansana, en á þeim tíma þótti
sjálfsagt að það kynnu allir hina svokölluðu
gömlu dansa sem voru þjóðararfur og hvergi
dansaðir nema á íslandi. Danskennarar sem
komu lærðir frá öðrum löndum í Latin- og
samkvæmisdönsum höfðu ekki fengið kenn-
aramenntun í gömlu dönsunum og lögðu því
aðal áherslu á að kenna nýjustu dansana. Gömlu
dansana kunnu þeir bara eins og við öll hin
sem höfðum lært þá af foreldrum okkar eða
öðrum vinum og vandamönnum.
Hver er svo staðan í dag? Með diskótónlistinni
minnkuðu dansgólfin, nýjustu lögin voru
heillandi og við gleymdum að við ættum
þjóðararf í gömlu dönsunum sem verðugt væri
að viðhalda svo félli ekki í gleymsku. Harmon-
ikan varð ekki lengur ríkjandi hljóðfæri, en í
áraraðir hafði það tilheyrt gömlu dönsunum að
dansa eftir harmonikutónlist.
Til allrar hamingju er harmonikan aftur orðin
vinsælt hljóðfæri og þá er um að gera að læra
nú gömlu dansana af þeim sem kunna þá svo
að þessir séríslensku dansar verði áfram þjóðar-
eign. Matthildur GuSmundsdóttir
SAGNABELGURINN
Þeir eru ekki margir harmonikuunnendur sem
ekki þekkja Þóri Magnússon trommuleikara.
Hann hefur í áratugi verið hluti af harmoniku-
lífinu í landinu, hægur og háttvís, trommu-
leikari af Guðs náð og alls staður aufúsugestur.
Hann hefur ætíð sótt tónleika og þeir eru ekki
margir harmonikutónleikarnir, sem hann hefur
látið fram hjá sér fara. Þar hefúr maður rekist
á hann, íbygginn á svip og ekki alltaf auðvelt
að geta sér til um, hvernig honum líkar það
sem fram er borið.
Fyrir mörgum árum voru haldnir harmoniku-
tónleikar í Norræna húsinu. Sá sem þar steig
á svið var einn færasti harmonikuleikari Norð-
mannajon Faukstad. Tónleikarnir höfðu verið
nokkuð vel auglýstir og aðsókn af þeim sökum
ágæt. Þar mátti sjá alla bestu harmonikuleikara
þjóðarinnar. Þar var Þórir mættur ásamt stór-
vini sínum Guðmundi E. Jóhannssyni. Svo
hófúst tónleikarnir. Eitthvað hljómaði sumt af
því sem sá norski lék framandi, þó leikni hans
á hljóðfærið vefðist ekki fyrir neinum. Dagskrá
tónleikanna var sum sé aðallega byggð upp á
nútímatónlist og norskum þjóðlagatilbrigðum.
Eftir hefðbundinn þrjú kortér var hlé. Tónleika-
gestir tóku nú tal saman og báru saman bækur
sínar og sýndist sitt hverjum. Þá heyrðist Þórir
segja við Þórleif Finnsson. „Heldur þú að hann
ætli ekki að spila nein lög“? Ekki fylgir sögunni
hverju Þórleifur svaraði, en hjá einhverjum
rifjaðist upp sagan um nýju fötin keisarans!
She asked me to
whisper the three j
words every little girl € iSrí -r X
wants to hear when j
they grow up. So 1 told her, "1 play accordion."
som(®cards u.«r ctuM
Hún bað mig um að hvísla orðin þrjú sem
allar litlar stúlkur vilja heyra þegar þœr
verða fidlorðnar, svo ég hvíslaði „Eg er
harmonikuleikari
f fy
Heiðursfélagar SIHU eru:
Bragi Hlíðberg, Karl Jónatansson
Reynir Jónasson
J
7