Fréttir - Eyjafréttir - 31.03.2011, Side 17

Fréttir / Fimmtudagur 31. mars 2011
17
S
Leiðrétting - Guðjón Armann Eyjólfsson skrifar:
Um legstein sr. Jóns
Þorsteinssonar píslarvotts
LEGSTEINNINN sem settur var upp á Kirkjubæjarhrauni eins og
Guðjón Ármann kallar það.
í grein Helgu Hallbergsdóttur sem
birtist 17. mars
sl. í 11. tbl.
Frétta 38. árg. og
nefnist Stytt-
umar í bænum -
Tregablandnar
minningar er
ekki rétt sagt frá
hvemig björgun
legsteins Sr. Jóns Þorsteinssonar
píslarvotts bar að í eldgosinu hinn
25. janúar 1973.
Legsteinn þessi var gerður eftir
frumgerðinni sem fannst af tilviljun
vorið 1924. Forgöngu um endur-
gerðan legstein höfðu Gísli J. John-
sen og Sr. Jes A Gíslason og var leg-
steinninn afhjúpaður að Kirkjubæ
17. júlí 1927 þegar minnst var að
300 ár vom liðin frá Tyrkjaráninu í
Vestmannaeyjum árið 1627.
Fmmgerð legsteinsins sem Magnús
Eyjólfsson, bóndi í Eystri-Staðarbæ
á Kirkjubæ, fann vorið 1924, þegar
hann pældi kálgarð sinn, var úr
móbergi. Um sumarið árið 1924 var
steinninn sendur á Þjóðminjasafnið
þar sem Matthías Þórðarson, þjóð-
minjavörður, rannsakaði steininn og
þar er hann varðveittur og þykir
merkilegur gripur.
í Fréttum, hinn 17. mars sl. segir
m.a. frá því er minnisvarðanum sem
síðan 1927 hafði staðið í sérstökum
reit með steinsteyptum garði í kring
var á síðustu stundu bjargað úr
hraunstálinu við Kirkjubæ fimmtu-
dagsmorguninn 25. janúar 1973.
I blaðinu segir m.a: „Ámi Johnsen,
Vestmannaeyingur og blaðamaður,
var fylgdarmaður forseta íslands,
herra Kristjáns Eldjáms, þegar þeir
urðu vitni að því að glóandi hraunið
sleikti minnisvarðann. Ámi rauk þá
til, hljóp inn í skemmu á Kirkjubæ,
náði í dráttarvél og tókst að draga
steininn í burtu. Sá steinn er nú á
Þjóðminjasafninu, en heimamenn
reistu nýjan 17. júlí 1977, á sem
næst sama stað og sá gamli hafði
verið en á milli bar um 100 metra
nýtt hraun.“
Þessu atviki, björgun minnisvarð-
ans úr vikur- og hraunstálinu sem lá
yfir hlaðið á Kirkjubæ, þennan
morgun, fimmtudaginn 25. janúar,
þegar veður hafði lygnt en gosið var
af fullum krafti, er þama alrangt lýst
og er skáldskapur einn. Það vita allir
sem þama voru að þetta gerðist alls
ekki með þessum dramatfsku til-
þrifum og lýst er hér að framan.
Nú em liðin næstum því 40 ár síðan
þessir atburðir gerðust og hugsan-
lega er í hugum einhverra farið að
fymast hvað í raun og vem gerðist.
Svo vel vill til að ég skráði þetta
atvik stuttu eftir að þetta gerðist og
birtist frásögnin í bók minni Vest-
mannaeyjar - Byggð og eldgos sem
kom út í lok nóvember 1973. Auk
þess er mér þetta enn þann dag í dag
í fersku minni. Ég fékk síðan
staðfestingu frá Þór Magnússyni,
fyrrv. þjóðminjaverði, að rétt var frá
sagt þegar ég var að grennslast fyrir
um legsteininn sem í fyrmefndri
grein í Fréttum er sagt fortakslaust
að sé á Þjóðminjasafninu og getur
það valdið miklum mglingi síðar
meir ef ekki er strax leiðrétt.
I bókinni Vestmannaeyjar - Byggð
og eldgos segir svo (bls. 266) um
heimsókn forseta íslands:
„Á fimmtudagsmorgun (25. janúar
1973) var komið ágætisveður og allt
var mun skaplegra en kvöldið áður
og um nóttina, þegar kulað hafði af
austri og kviknaði í húsgögnum,
sem borin vora út úr húsum.
Það var auðfundið, að hér skipti
vindáttin sköpum. Þennan morgun
kom forseti Islands, herra Kristján
Eldjám, til Vestmannaeyja. Forset-
inn fór austur á Kirkjubæi og horfði
með alvörasvip á hamfarimar og
rústir þessa foma sögustaðar.
Hraunbrúnin lá um hlaðið á
Kirkjubæ og um miðja götuna, fyrir
austan Ólafsbæ. Það var kyrrt þá
stundina. Ut úr hraunjaðrinum stóð
hálfur minnisvarði Jóns píslarvotts.
Legsteinninn var svo heitur að ekki
var hægt að snerta hann. Við komum
samt tógum á steininn og drógum
hann út undan hrauninu með bfl. Ég
klöngraðist upp á úfinn hraunmðn-
inginn, sem reis allt að tíu metra upp
fyrir götuna og yfir rústir húsanna.
Hraunið var sjóðandi heitt og á
steinana sló gulleitum blæ brenni-
steinsins. Það hitaði í fætuma gegn-
um þykka sólana. Inni á hrauninu
vom nokkrir vísindamenn og tóku
sýnishom af grjótinu.
Það var dapurlegt um að litast
þama á hlaðinu á Kirkjubæ. Við
blöstu gapandi tóftimar á Ólafsbæ
og Suðurbænum hjá Þorbirni.
Kirkjuból var bmnnið til gmnna.
Þúsund ára byggð var úr sögunni."
Það var fyrst og fremst hugmynd og
tillaga forsetans, hr. Kristjáns Eld-
jáms, að bjarga legsteininum. Við
heimamenn höfðum flestir um nóg
annað að hugsa.
Kristinn Benediktsson, Ijósmynd-
ari, tók góða mynd af þessu sviði.
Dr. Kristján Eldjám forseti íslands
virðir fyrir sér legsteininn sem
stendur út úr ösku- og gjóskudyngj-
unni. Með honum em Ámi Johnsen,
þá blm. á Mbl. og Garðar Sigurðs-
son alþm. Myndina tók Kristinn
Benediktsson 25. jan. 1973. Að baki
em tóftir Suðurbæjarins á Kirkjubæ
þar sem hjónin Helga Þorsteins-
dóttir og Þorbjöm Guðjónsson og
fjölskylda þeirra bjuggu.
í sjálfu sér var lítið mál að bjarga
legsteininum. Þama var stór vöm-
bfll, sem komst allnærri steininum, á
milli gjóskustaflans og austurgafls
hlöðunnar í Ólafsbæ, sem var stein-
steyptur. Þar höfðu búið ekkjan
Guðrún Hallvarðsdóttir og upp-
komin böm hennar, Sigurbergur og
Aðalheiður.
Bfllinn bakkaði eins nærri stein-
inum og komist varð og slógum við
þá kaðli á steininn og drógum hann
út úr gjóskustálinu. Þegar steinninn
var laus vora margar hendur á lofti
til að lyfta honum upp á vömpallinn,
m.a. undirritaður og að mig minnir
Ámi Johnsen, Reynir Guðsteinsson
og fleiri sem þama vom; margir
m.a. í tilefni heimsóknar forsetans.
Ekki veit ég hver var bílstjórinn, en
fyrst farið er að tíunda þetta atvik
nákvæmar væri gaman að fá að vita
hver hann var. Ágætis hlutar og
framlags vömbflstjóra í Vestmanna-
eyjum til bjargar innanstokksmun-
um fólks í eldgosinu 1973 hefur
verið of lítið getið og margir sem
standa í þakkarskuld við þá.
En þegar legsteinninn var kominn á
bílinn var ekið með hann rakleitt
niður á lögreglustöðina við Hilmis-
götu sem var nokkurs konar stjóm-
stöð lögreglu og jarðfræðinga,
a.m.k. hitti ég Sigurð Þórarinsson
jarðfræðing þar að máli.
Eftir að ég hafði lesið fyrmefnda
grein í Fréttum frá 17. mars og þá
sérstaklega um endurgerða leg-
steininn frá 1927 þar sem sagði: „Sá
steinn er nú á Þjóðminjasafninu, en
heimamenn reistu nýjan 17. júlí
1977.“ fannst mér eitthvað skjóta
skökku við og ekki allt eins og það
ætti að vera.
Ég sendi því fyrirspum til Lilju
Árnadóttur, fagstjóra munasafns
Þjóðminjasafnsins. Daginn eftir
fékk ég greinargóð svör í svohljóð-
andi bréfi: „Þetta kemur mér og Þór
Magnússyni, fyrrum þjóðminja-
verði, nokkuð spánskt fyrir sjónir.
Þór man mjög vel eftir því þegar
forsetinn fór á vettvang í Vest-
mannaeyjum og eins að hann hefði
lagt til að steininum yrði bjargað.
Hingað kom hann aldrei og er ekki
hér í safninu. Hins vegar man ég vel
eftir því þegar ég hóf störf við safnið
fyrir margt löngu var eitt rými á
aðalhæð hússins kallað Vestmanna-
eyjageymsla en þar hafði gripum
Byggðasafns Vestmannaeyja verið
komið fyrir eftir að þeir vom fluttir
í land eftir að gosið hófst. Þá, þ.e.
sumarið 1977, höfðu þeir verið flutt-
ir til Eyja á ný en geymslan hélt
heitinu í safninu allt fram að breyt-
ingum þess og uppgjörð löngu síðar.
Hvaða steinn er það sem menn
reistu nýjan árið 1977? Er það ekki
endurgerði steinninn frá 1927? “
Og lýkur hér svari frú Lilju Áma-
dóttur, fagstjóra munasafns Þjóð-
minjasafnsins.
Þetta er hárrétt ályktað hjá Lilju
Ámadóttur. Endurgerði steinninn,,
gerður nákvæmlega eftir legstein-
inum sem fannst vorið 1924, var
eftir eldgosið 1973 reistur aftur á
Kirkjubæjarhrauni 17. júlí 1977,
100 metram ofan við þann stað þar
sem hann hafði staðið áður. Leg-
steinninn yfir síra Jóni Þorsteins-
syni, sem var jafnframt minn-
ingarsteinn um Tyrkjaránið 1627,
hafði staðið á Kirkjubæ frá 1927 til
1973 í sérstökum reit, umgirtum
traustum, steinsteyptum garði.
Sóknamefnd Landakirkju stóð að
baki því að endurreisa steininn uppi
á Kirkjubæjarhrauni og var hann
afhjúpaður með fallegri athöfn hinn
17. júlí 1977. Tillaga kom, m.a. frá
undirrituðum, um að steinninn yrði
endurreistur á lóð Landakirkju en
þetta var niðurstaðan og minnir leg-
steinninn einnig á hvar sá merki
sögustaður Kirkjubær var.
Á eirplötu undir sjálfum legstein-
inum stendur svohljóðandi áletmn:
Ég fel nú bæði eyna og land
I Drottins náðar hendur.
Þeim kann enginn að gjöra grand,
Sem Guðs vemd yfir stendur.
Þó margt hvað vilji þjaka oss
Með þolinmæði bemm kross,
Hann verður í gleði vendur.
Síra Jón Þorsteinsson píslarvottur.
Hér er Kirkjubær um 100 metra
undir hrauni. Þar sat síra Jón Þor-
steinsson frá 1612.
Líflátinn í Tyrkjaráni 17. júlí 1627.
Andlátsorð hans voru: Herra Jesú,
meðtak þú minn anda.
Stein þennan, sem bjargað var
undan jarðeldunum 1973, endur-
reisti söfnuður Landakirkju yfir gröf
hans 17. júlí 1977.
Guðjón Ármann Eyjólfsson
Fræðslu- og
menningarráð:
Systkina-
afsláttur
Tillaga um breytingar á innheimtu
vegna bama umfram tvö í fjöl-
skyldu var til umræðu á síðasta
fundi í fræðslu- og menningar-
ráði.
í fundargerð segir að Vestmanna-
eyjabær hafi lagt sig fram um að
vera meðal fremstu sveitarfélaga
er varðar þjónustu við barnafólk.
Ráðið leggur til breytingar á
innritunar- og innheimtureglum
leikskóla sem og á reglum um
heildagsvistun í frístundaveri
þannig að gjald fyrir þriðja bam
og umfram verði frítt.
Afslátturinn gildir á lægsta
gjaldi, óháð dvalartíma. Breyt-
ingamar taka gildi 1. maí 2011.
Það er von ráðsins að þetta muni
létta undir með stórum barna-
fjölskyldum ásamt því að ýta
undir fjölgun Vestmannaeyinga.
Eineltis-
teymi
Á fundinum var kynning á ein-
eltisteymi og vinnuferli í Gmnn-
skóla Vestmannaeyja þegar kemur
upp gmnur um einelti eða nei-
kvæð samskipti nemenda.
Helga Tryggvadóttir, náms- og
starfsráðgjafi, kom á fund ráðsins
og kynnti eineltisteymi og vinnu-
ferli í Gmnnskóla Vestmannaeyja
þegar kemur upp grunur um
einelti eða neikvæð samskipti
nemenda.
Ráðið þakkaði kynninguna og lét
bóka að í ljósi umræðna í fjöl-
miðlum síðustu vikur sé nauðsyn-
legt að l'yrir liggi skýrir vinnu-
ferlar hvemig tekið er á þessu al-
varlega vandamáli og að hlutað-
eigandi aðilar fái þá aðstoð og
stuðning sem þörf er á til að leysa
málin í friði.
Eftirlits-
myndavélar
Þá var á fundinum kynning á
hugmyndum um uppsetningu á
eftirlitsmyndavélum í húsnæði
Bamaskóla Vestmannaeyja.
Tilgangurinn er að auðvelda
starfsfólki að hafa eftirlit með
umgengni um húsnæði og eigur
sem og samskipti nemenda. Ráðið
gerir ekki athugasemdir við slíka
uppsetningu svo fremi sem hún
rúmast innan fjárhagsáætlunar og
notkun hennar falli að reglum um
persónuvemd.
Námskeið fyrir
skólanefndir
Námskeið fyrir skólanefndir var
kynnt á fundinum.
Ráðsmönnum og áheymarfull-
trúum býðst að sitja námskeiðið
þann 18. aprfl næstkomandi í boði
Vestmannaeyjabæjar. Námskeiðið
verður kennt í tjarfundi frá 13-
17.30 í húsnæði Visku. Ráðið
hvetur alla sem sjá sér fært að
mæta til að skrá sig hjá Emu
Jóhannsdóttur fræðslufulltrúa.