Fréttablaðið - 07.12.2013, Blaðsíða 56

7. desember 2013 LAUGARDAGUR| HELGIN | 56
Íbúar Úkraínu skiptast dálítið í tvo hópa eftir því hvort þeir búa í austurhluta landsins og aðhyllast náin tengsl við Rúss-land, eða í vesturhlutanum og vilja frekar halla sér að Evr-
ópu. Þessi klofningur hefur hvað
eftir annað brotist út í pólitískum
átökum, og munar þar mest um
appelsínubyltinguna svonefndu
veturinn 2004 til 2005.
Fjöldamótmælin núna minna
mjög á ástandið fyrir níu árum, ekki
síst vegna þess að þá, rétt eins og
nú, snerust deilurnar um það hvort
Úkraína eigi að leggja meiri áherslu
á tengslin við Evrópu eða tengslin
við Rússland.
Mótmælin beinast líka að mestu
gegn sama manninum, þá og nú,
nefnilega Viktori Janúkóvitsj, sem
var nýkjörinn forseti í umdeildum
kosningum haustið 2004 og situr
einnig nú í stóli forseta Úkraínu.
Þrýstingur Rússa
Mótmælin nú hófust eftir Janúkó-
vitsj lét undan þrýstingi frá Vladim-
ír Pútín Rússlandsforseta, sem virð-
ist ekki geta hugsað sér að Úkraína
halli sér frekar að Evrópu en Rúss-
landi. Janúkóvitsj hætti nýlega við
að undirrita samstarfssamning við
Evrópusambandið, en hafði fram að
því barist fyrir því að þessi samn-
ingur yrði að veruleika.
Rússar beittu meðal annars
ýmsum viðskiptaþvingunum til að
ná fram vilja sínum, svo sem að
stöðva allan innflutning á súkkulaði
frá úkraínsku sælgætisverksmiðj-
unni Roshen.
Náin tengsl
Tengsl Rússlands og Úkraínu hafa
lengi verið náin. Um sautján prósent
íbúa landsins telja sig til Rússa og
tungumálin eru auk þess náskyld,
svo náin reyndar að álitamál verð-
ur að teljast hvort réttara sé að tala
um tvö sjálfstæð tungumál eða tvær
mállýskur sama tungumáls.
Úkraína losnaði undan yfirráðum
Rússa þegar Sovétríkin liðu undir
lok árið 1991, Leoníd Kravtsjúk,
fyrsti forseti sjálfstæðrar Úkraínu,
þurfti að hafa töluvert fyrir því að
verja hið nýfengna sjálfstæði gegn
þrýstingi frá Rússum. Samskiptin
við Rússland bötnuðu hins vegar til
muna eftir að Leoníd Kútsjma tók
við forsetaembættinu árið 1994,
og með betri tengslum við Rússa
styrktist jafnframt efnahagur
Úkraínu.
Appelsínugula uppgjörið
Í kosningunum 2004 varð hins
vegar pólitískt uppgjör í Úkraínu,
þegar Viktor Jústsjenkó, fyrrver-
andi seðlabankastjóri, sem hafði
verið forsætisráðherra í hálft annað
ár um aldamótin bauð sig fram til
forseta á móti Viktori Janúkóvitsj,
sem naut stuðnings Kútsjmas.
Jústsjenkó naut hins vegar stuðn-
ings frá Júlíu Tímósjenkó, kraft-
miklum stjórnmálaleiðtoga sem átti
að verða forsætisráðherra ef Jústsj-
enkó myndi sigra.
Jústsjenkó hafði lagt áherslu á
efnahagsumbætur og baráttu gegn
spillingu, en tapaði naumlega fyrir
Janúkovitsj, sem var fulltrúi þeirra
sömu stjórnvalda, sem Jústsjenkó
gagnrýndi fyrir spillingu.
Margt benti til þess að svindlað
hafi verið við talningu atkvæða, og
þá hófust fjöldamótmæli í borgum
landsins, appelsínugula byltingin
sem á endanum náði því fram að
kosningarnar voru endurteknar:
Janúkovitsj missti hið nýfengna
embætti en Jústsjenkó komst til
valda með óskorað umboð til þess
að takast á við spillinguna.
Byltingin í Úkraínu fór friðsam-
lega fram en virtist ætla að hafa
mikil áhrif. Kosningasvindl hefur
varla þekkst í Úkraínu síðan og
stjórnarskrárbreytingar voru gerð-
ar, þannig að dregið var úr völdum
forseta.
Appelsínugula upplausnin
Appelsínugula byltingin í Úkraínu
fór hins vegar fljótlega út um þúfur,
að því er virðist vegna innbyrðis
ágreinings þeirra Timosjenkó og
Jústsjenkós. Timosjenkó féll í ónáð
og afplánar nú fangelsisdóm, sem
Mannréttindadómstóll Evrópu telur
ekki standast alþjóðalög.
Evrópusambandið hafði meðal
annars krafist þess, að Tímosjenkó
fengi að fara úr landi til að fá lækn-
ishjálp annars staðar, en hún hefur
þjáðst í baki undanfarin misseri og
því verið á sjúkrahúsi megnið af
þeim tíma sem hún hefur setið inni.
Til þess þurfti að breyta lögum,
en Janúkovitsj fékkst ekki til þess
og gat því ekki mætt til leiks á leið-
togafundi Evrópusambandsins í lok
síðasta mánaðar til að undirrita
samstarfssamninginn.
Það var Tímosjenkó sem þá hvatti
fólk til að halda út á götur að mót-
mæla, ekki ófrelsi sínu reyndar
heldur því að ekkert varð úr sam-
starfssamningnum. Tímósjenkó á
því sinn stóra þátt í þessum nýjum
mótmælum, ekki síður en hinum
fyrri.
Mótmælin halda áfram
Upp úr sauð svo um síðustu helgi
þegar óeirðalögreglan réðst harka-
lega til atlögu gegn mótmælendum.
Ofbeldið varð meira en dæmi voru
til í appelsínugulu byltingunni, sem
hafði gengið að mestu friðsamlega
fyrir sig.
Miklu gæti einnig skipt að á mið-
vikudaginn sendu þrír fyrrver-
andi forsetar landsins, þeir Leoníd
Kravtsjúk, Leoníd Kútsjma og Vikt-
or Jústsjenkó, frá sér sameiginlega
yfirlýsingu um stuðning við kröfur
mótmælenda.
Þrýstingurinn eykst þar með
á Janúkóvitsj, sem fyrir sitt leyti
hafði reyndar ekki lýst því yfir að
hann væri endanlega hættur við
samstarfssamning við Evrópusam-
bandið. Hann vildi bara fá að setjast
að einhvers konar samningaborði
með fulltrúum bæði frá Evrópusam-
bandinu og Rússlandi.
Úkraínumenn virðast þannig
flestir í reynd vilja að samstarfs-
samningurinn við ESB verði að
veruleika. Allt virðist þetta þá snú-
ast um að styggja ekki Rússa, og þar
er hinum öfluga og óbilgjarna Pútín
forseta að mæta.
Hverju mótmælin fá áorkað gagn
honum er ekki gott að sjá. Mótmæl-
endurnir virðast hins vegar ekkert
vera á þeim buxunum að draga sig í
hlé alveg á næstunni.
Guðsteinn
Bjarnason
gudsteinn@frettabladid.is
➜ Úkraínuforseti sætir nú þrýstingi úr tveimur áttum:
frá mótmælendum og frá Pútín Rússlandsforseta
ÚKRAÍNUBÚAR VILJA ÝMIST VERA RÚSSAR EÐA EVRÓPUBÚAR
Fjöldamótmæli
gegn Kútsjma
forseta í sept-
ember, sakaður
um spillingu.
Þingkosningar
í september.
Tímósjenkó
verður aftur for-
sætisráðherra í
desember.
Janúkóvitsj forsætis-
ráðherra sigrar í forseta-
kosningum í nóvember,
Jústsjenkó tapar naumlega,
viðurkennir ekki úrslitin,
sakar stjórnvöld um kosn-
ingasvindl og hvetur til
fjöldamótmæla. Appelsínu-
gula byltingin hefst.
Mannréttindadómstóll
Evrópu kemst í apríl að
þeirri niðurstöðu að
handtaka Tímósjenkó
hafi ekki staðist alþjóða-
lög. Fjöldamótmæli gegn
stjórnvöldum hefjast í
nóvember.
Jústsjenkó sigrar
naumlega þegar
kosningarnar eru
endurteknar í
desember, Janúkóvitsj
neitar að viðurkenna
úrslitin en segir af sér
sem forsætisráðherra.
1990 1991 1992 1994 1996 1998 1999 2000 2001 2003 2005 2008 2010 2012 2013 2014
1993 1995 1997 2002 2004 2006 2007 2009 2011
Sjálfstæði eftir
hrun Sovétríkj-
anna, Kravt-
sjúk kosinn
forseti.
Tugir þúsunda
mótmæla
Kútsjma í
mars, afsagnar
hans krafist.
Jústjsenkó
tekur við sem
forseti í janúar,
Tímósjenkó verður
forsætisráðherra í
febrúar en er rekin
í september.
Kútsjma
kosinn
forseti.
Kútsjma
endur-
kjörinn.
Ný
stjórnar-
skrá, nýr
gjaldmiðill.
LEONID
KRAVTSJÚK,
forseti 1991-1994
LEONÍD KÚTSJMA,
1994-2004 forseti,
1992-1993 for-
sætisráðherra
VIKTOR JÚSTSJENKÓ,
2004-2010 forseti, 1999-2001
forsætisráðherra, 1993-1999
seðlabankastjóri, lagði áherslu
á efnahagsumbætur og að
útrýma spillingu.
Þingkosningar í mars:
Flokkur Janúkóvitsj
fær flest atkvæði,
flokkur Tímósjenkó
næstflest, en flokkur
Jústsjenkós forseta
verður sá þriðji
stærsti.
Janúkóvitsj sigrar í
forsetakosningum,
Tímósjenkó tapar en
neitar að viðurkenna
úrslitin og segir af
sér sem forsætis-
ráðherra í mars.
Tímósjenkó
dæmd til sjö
ára fangavistar
fyrir að hafa
misnotað
völd sín.
Vantraust á
Jústsjenkó for-
sætisráðherra
samþykkt á
þingi, stjórn
hans fellur.
➜ Forsetinn
og helstu
andstæðingar
hans
OLEH
TJANÍBOK
Leiðtogi
Frelsisflokks-
ins, umdeilds
flokks hægri
þjóðernissinna
VIKTOR
JANÚKÓVITSJ,
2010- forseti,
2002-2007
forsætis-
ráðherra.
JÚLÍA TÍMÓSJENKÓ,
2005 (jan.-sept.) og
2007-2010 forsætisráðherra,
1999-2001 orkumálaráð-
herra,
2010 handtekin, dæmd til
sjö ára fangavistar 2011.
ARSENÍ
JATSENJÚK,
leiðtogi
flokks
Tímósjenkó.
VITALI
KLITSJKÓ,
Heimsmeistari í
boxi í þungavigt
og einn helsti
leiðtogi stjórnar-
andstöðunnar.
PETRO
POROSJENKÓ
Áhrifamikill
stjórnarand-
stæðingur.
Styður aðild
Úkraínu að ESB.
Veigra sér við að styggja Rússa
Allt hefur logað í mótmælum í Úkraínu frá því Janúkovitsj forseti ákvað að hætta við ESB-samstarf. Ástandið minnir á
appelsínugulu byltinguna fyrir níu árum, þegar einnig var tekist á um hvort rækta eigi tengslin við Evrópu eða Rússland.
MÓTMÆLIN Í KÍEV Mótmælendur virðast staðráðnir í að halda áfram þangað til Jústsjenkó forseti annaðhvort segir af sér eða
gefur eftir, hunsar þrýstinginn frá Pútín Rússlandsforseta og undirritar samstarfssamning við Evrópusambandið NORDICPHOTOS/AFP