Skessuhorn - 19.10.2011, Blaðsíða 26

26 MIÐVIKUDAGUR 19. OKTÓBER
Pennagrein
Pennagrein
Þeg ar ég heyrði að Stykk is hólm­
ur hefði hlot ið út nefn ingu sem
gæða á fanga stað ur var mér hugs að
til mál tæk is ins „ Lengi býr að fyrstu
gerð“. Það er ekk ert eitt sem skap­
ar slíkt um hverfi í bæj ar fé lagi. Þar
spila sam an ein stak ar nátt úru leg­
ar að stæð ur og far sæl ar á kvarð an­
ir ein stak linga og þeirra sem stýrt
hafa þessu fá menna snotra sam fé­
lagi í gegn um tíð ina. Stykk is hólms­
bú ar geta ver ið stolt ir af bæn um
sín um sem hef ur hlot ið út nefn ingu
sem gæða á fanga stað ur Evr ópu.
Slík verð laun verða ekki til á einni
nóttu. Bæj ar yf ir völd í Stykk is hólmi
hafa í ára tugi haft þá skýru stefnu
að leggja á herslu á ferða þjón ustu,
um hverf is vernd og húsa frið un. Allt
skipu lag og mann virkja gerð á veg­
um bæj ar ins hef ur markast af þeirri
stefnu. Það má segja að mik il væg­
ustu á fang ar á þess ari leið séu þeir
sem ég nefni hér, en stað ur inn,
nátt úra hans og saga eru auð vit­
að grund völl ur inn fyr ir þess ari vel­
gengni.
Ég vil hér nefna nokk ur mann­
anna verk sem e.t.v. hafa skipt
sköp um. Árið 1974 tók hrepps­
nefnd Stykk is hólms hrepps á kvörð­
un um að taka yfir hót el fé lag ið Þór
hf. og ljúka við bygg ingu Hót els
Stykk is hólms á samt sam byggðri
ráð stefnu að stöðu í fé lags heim ili.
Rekst ur hót els ins hófst árið 1977
og má segja að þá hafi ten ingn­
um ver ið kastað hvað varð ar það
að ferða þjón usta yrði ein meg in
stoð at vinnu lífs ins í Stykk is hólmi.
Áður hafði ferða þjón ust an ver ið að
þró ast, m.a. með sum ar gisti heim­
ili í heima vist skól ans. Þetta sama
ár sem hót el ið hóf rekst ur var sett
af stað húsa könn un í tengsl um við
end ur skoð un aðal­ og deiliskipu­
lags í bæn um. Á sama tíma lauk
miklu á taki í um hverf is mál um þeg­
ar lok ið var við að end ur byggja nær
all ar göt ur bæj ar ins og leggja þær
bundnu slit lagi með til heyr andi frá­
gangi gang brauta og op inna svæða.
Húsa könn un var gef in út árið 1978
í sam starfi bæj ar yf ir valda, Húsa­
frið un ar nefnd ar og Þjóð minja­
safns Ís lands . Með henni var lagð­
ur grunn ur að end ur gerð gömlu
hús anna. Með til lög um um A og
B frið un elstu hús anna í bæn um og
á kvörð un um hverfa vernd og end­
ur bygg ingu var lagð ur grunn ur að
þeirri bæj ar mynd sem gömlu end­
ur byggðu hús in skapa svo glæsi­
lega. Með þess um húsa frið un ar að­
gerð um var sett mik il pressa á hús­
eig end ur sem fljót lega tóku við sér
og hófu end ur gerð fal leg ustu hús­
anna í bæn um sem mörg höfðu ver­
ið lát in drabb ast nið ur og ekki næg­
ur sómi sýnd ur þeim bygg ing ar arfi
sem í þeim fólst. „Í dag vildu all ir
Lilju kveð ið hafa“.
Með fjölg un ferða manna og í
kjöl far bættr ar að stöðu í höfn inni
hófust sigl ing ar Eyja ferða með
ferða menn. Ferju höfn in í Súg and­
is ey mark aði nýtt upp haf flutn inga
yfir fjörð inn með sigl ing um nýrr­
ar Breiða fjarð ar ferju árið 1989.
Með nýt ingu jarð varma til húsa hit­
un ar og til heilsu bað að stöðu hins
ein staka vatns hef ur sund laug in í
Stykk is hólmi orð ið mik il væg við bót
í þágu ferða þjón ust unn ar í Stykk is­
hólmi á samt hin um ein stöku söfn­
um, Byggða safn inu í Norska hús­
inu, Eld fjalla safn inu og Vatna safn­
inu. Allt fell ur þetta vel að þró un
um hverf is mála á Snæ fells nesi sem
hef ur feng ið fulln að ar vott un um­
hverf is vott un ar sam tak anna E art­
hcheck, eitt svæða á Ís landi.
Að lok um vil ég nefna að það
set ur mik inn svip á stað inn að
lands ins bestu arki tekt ar hafa mót­
að um hverf ið og all ar meg in bygg­
ing ar stað ar ins og ein vala lið iðn­
að ar manna í bæn um hef ur séð um
mann virkja gerð ina sem bera hönn­
uð um og hand verk s mönn um gott
vitni. Gott dæmi um vel heppn að
mann virki er ferju höfn in, en það
var mik ið vanda verk að tengja Súg­
and is ey við land og byggja þar upp
ferju höfn ina án þess að raska um
of um hverf inu. Það er á stæða til
þess að hvetja bæj ar yf ir völd, bæj­
ar búa alla og stjórn end ur at vinnu­
fyr ir tækja í Stykk is hólmi til þess að
tryggja sem best að Stykk is hólm­
ur haldi sín um hlut sem eitt af feg­
urstu bæj ar fé lög um lands ins.
Sturla Böðv ars son.
Höf und ur var bæj ar stjóri
í Stykk is hólmi frá ár inu 1974
til 1991.
Frá nátt úr unn ar hendi er Snæ­
fells nes kjör ið til þess að þar verði
stofn að ur jarð vang ur. Á Nes inu er
ó trú leg fjöl breytni jarð myndana og
nátt úru fyr ir bæra af ýmsu tagi, og
má með réttu segja að hér finn ist
á til tölu lega vel af mörk uðu svæði
nær all ar teg und ir berg teg unda
sem Ís land hef ur upp á að bjóða.
Á und an förn um árum hafa jarð­
vang ar (jarð minja garð ar eða geop­
arks) ver ið stofn að ir um all an heim.
Það eru nú 77 jarð vang ar í 25 lönd­
um, og þeim fer stöðugt fjölg andi.
Jarð vang ur er svæði, sem nær yfir
merki lega jarð fræði lega arf leifð og
sýn ir þætti í nátt úru, sögu og menn­
ingu, sem eru mik il væg ir fyr ir sjálf­
bæra þró un lands. Aðal til gang ur
jarð vangs er að benda á mik il vægi
svæð is, að beina nátt úru unn end um
inn á svæð ið og þar með að styrkja
ferða þjón ustu. Jarð vang ur er ekki
vernd að svæði, en telja má, að með
við ur kenn ingu á mik il vægi svæð­
is ins fylgi betri um gengni og auk­
in virð ing fyr ir gæð um þess. For­
göngu menn irn ir fyr ir hug mynd­
inni um jarð vang voru jarð fræð­
ing ar og þeir fyrstu voru stofn að­
ir í Evr ópu. Inn an Evr ópu eru sér­
stök sam tök ­ E urope an Geop­
ark Network. Utan um al þjóð­
lega þró un jarð minja garða held ur
Menn ing ar mála stofn un Sam ein­
uðu Þjóð anna ( UNESCO). Nú er
búið að stofna fyrsta jarð vang inn
á Ís landi: Katla Geop ark Project
á Suð ur landi og hann hef ur þeg­
ar feng ið að ild að Evr ópu sam tök­
un um og vott un UNESCO. Hér
leggj um við fram til lögu um þró un
jarð vangs á Snæ fells nesi.
Hug mynd in um jarð vang á Snæ­
fells nesi get ur ver ið einn mik il­
væg ur þátt ur í varn ar á ætl un til að
stemma stigu við fólks fækk un í
þess um byggða kjörn um. Á Snæ­
fells nesi búa um fjög ur þús und
manns, en fólks fækk un á svæð­
inu var um 5% á tíma bil inu 2001­
2010. Ekki er þó þró un mann fjölda
al veg eins í öll um bæj ar fé lög um á
Nes inu. Á tíma bil inu 1994 til 2003
var til dæm is breyt ing á mann fjölda
í ein stök um bæj ar fé lög um á Snæ­
fells nesi sem hér seg ir: Kol beins­
staða hrepp ur ­11,0%, Grund ar­
fjarð ar bær 3,9%, Helga fells sveit
­30,7%,
Stykk is hólm ur ­7,8%, Eyja­
og Mikla holts hrepp ur ­12,2% og
Snæ fells bær ­5,7%.
Nú er brýn nauð syn að vinna
að þró un svæð is ins í heild og leita
nýrra leiða til þess að stemma stigu
við hinni miklu fólks fækk un sem
hér er greini lega í gangi. Lík lega
er eng inn at vinnu veg ur sem get­
ur vax ið jafn hratt á Snæ fells nesi og
skap að jafn mörg ný störf á næstu
miss er um eins og ferða þjón ust an.
Sem gjald eyr is skap andi grein, þá
er ferða þjón ust an og tekj ur af er­
lend um ferða mönn um mik il væg­
ur þátt ur í efna hag lands ins. Í dag
skap ar ís lensk ferða þjón usta meira
en 20% gjald eyr is tekna þjóð ar bús­
ins, og und an far in ár hef ur hlut­
ur ferða þjón ustu ver ið á bil inu 15
til 22% af heild ar út flutn ings tekj­
um Ís lands. Alls vinna nú um 9000
Ís lend ing ar við ferða þjón ustu eða
í tengd um störf um. Skoð ana kann­
an ir sýna að lang vin sælasta af þrey­
ing er lendra ferða manna á Ís landi
er nátt úru skoð un, göngu ferð ir og
fjall göng ur, og einnig að minn is­
stæð asti þátt ur dval ar þeirra hér á
landi er nátt úr an og lands lag ið. Á
Vest ur landi hef ur ferða þjón ust an
vax ið und an far in ár. Á níu ára tíma­
bili frá 1998 til 2008 hef ur gistin­
ótt um til dæm is fjölg að um meira
en 200% á öllu Vest ur landi. Þessi
fjölg un er tölu vert yfir lands með­
al tali og lof ar góðu um fram tíð ina,
en ekki er enn ljóst hvort fjölg un in
á Snæ fells nesi er sam bæri leg við þá
sem mælst hef ur á öllu Vest ur landi.
Það má segja að und ir bún ing ur fyr­
ir vist væna og sjálf bæra ferða þjón­
ustu á Snæ fells nesi sé þeg ar kom­
inn í góð an far veg. Eins og kunn­
ugt er hef ur Snæ fells nes hlot ið ný­
lega vott un frá hin um al þjóð legu
vott un ar sam tök um Green Glo­
be sem votta sjálf bæra ferða þjón­
ustu um all an heim. Þjóð garð ur inn
Snæ fells jök ull dreg ur stöðugt fleiri
ferða menn inn á svæð ið. Einnig er
nú rek in fræð andi ferða þjón usta
(ed ucational tourism) um hverf is
allt Nes ið sum ar hvert, en það eru
eins dags fræðslu ferð ir í jarð fræði
og sögu á veg um Eld fjalla safns í
Stykk is hólmi.
Jarð vang ur er svæði, sem nær yfir
merki lega jarð fræði lega arf leifð og
þætti í nátt úru og menn ingu, sem
eru mik il væg ir fyr ir sjálf bæra þró un
lands. Jarð vang ur skal ná yfir svæði,
sem er nægi lega stórt til að leyfa
hag nýta þró un þess. Inn an jarð­
vangs skal vera nægi leg ur fjöldi af
jarð fræði fyr ir bær um, hvað snert ir
mik il vægi fyr ir vís ind in, eru sjald­
gæf, og túlka til feg urð ar skyns og
mik il væg is fyr ir mennt un. Mik il­
vægi jarð vangs get ur einnig ver ið
tengt forn minj um, vist fræði, sögu
eða menn ingu. Jarð vang ur skal
vinna sam hliða að vernd un svæð is
og hag nýtri þró un þess í sjálf bæru
jafn vægi, eink um fyr ir ferða þjón­
ustu. Rekst ur jarð vangs skal fara
fram á þann hátt, að vernd un, sjálf­
bær og hag nýt þró un sé í fyr ir rúmi.
Hvorki rýrn un, sala eða eyði legg­
ing jarð minja og nátt úru legra verð­
mæta skal á nokkurn hátt vera leyfi­
leg. Jarð vang ur skal taka virk an þátt
í efna hags legri þró un svæð is ins með
því að styrkja í mynd sína og tengsl
við ferða þjón ustu. Jarð vang ur hef­
ur bein á hrif á svæð ið með því að
bæta af komu íbúa þess og um hverf­
ið, en stofn un jarð vangs ger ir ekki
kröf ur um laga lega vernd un.
Það er eðli legt frá nátt úr unn­
ar hendi að allt Snæ fells nes myndi
einn jarð vang. Á Snæ fells nesi mun
Eyja­ og Mikla holts hrepp ur gera
ráð fyr ir jarð vangi í að al skipu lagi
sem nú er í aug lýs inga ferli og verð­
ur bráð lega stað fest. Helga fells sveit
mun vænt an lega einnig gera ráð
fyr ir því í fyr ir hug uðu að al skipu­
lagi að jarð vang ur geti ver ið inn an
marka henn ar. Land fræði lega kem­
ur einnig til greina að nær liggj andi
svæði s.s. fyrr um Skóg ar strand ar­
hrepp ur, nú í Dala byggð, fyrr um
Kol beins staða hrepp ur, nú í Borg­
ar byggð og Stykk is hólms bær, verði
inn an marka hugs an legs jarð vangs
á Snæ fells nesi og fleiri svæði koma
einnig til greina. Teng ing jarð­
vangs við Þjóð garð inn Snæ fells jök­
ul er full kom lega eðli leg og raun ar
æski leg. Í Stykk is hólmi eru stofn­
an ir eins og Nátt úru stofa Vest ur­
lands, Há skóla setr ið og Eld fjalla­
safn, sem munu hafa mikla þýð ingu
fyr ir starf semi jarð vangs.
Þessi sveit ar fé lög á inn an verðu
Snæ fells nesi gætu í góðu sam starfi
við nær liggj andi byggð ir, byggt
upp á huga verð an jarð vang að fyr ir­
mynd E urope an Geop ark Network
og stuðl að þar með að auk inni
ferða mennsku inn an svæð is ins.
Á Snæ fells nesi er að finna mjög
fjöl breytt ar jarð minj ar og aðr­
ar nátt úru minj ar. Fjöl breyti leik inn
felst í mis mun andi gerð eld stöðva
og hrauna, öl keld um og á huga­
verðri jarð sögu, forn um býl um og
land náms jörð um. Þrjár meg in eld­
stöðv ar hafa skap að fjall garð inn
sem ligg ur eft ir Snæ fells nesi endi­
löngu, frá austri til vest urs. Aust ast
er meg in eld stöð in Ljósu fjöll, sem
reynd ar nær alla leið frá Grá brók,
um Hnappa dal og vest ur til Ber­
serkja hrauns, alls 90 km leið. Um
mitt Nes ið er lítt þekkt meg in eld­
stöð sem hef ur ver ið nefnd Lýsu­
skarð, og vest ast er sjálf ur Snæ­
fells jök ull, sem hef ur feng ið verð­
skuld aða við ur kenn ingu sem þjóð­
garð ur.
Auk þess er þetta skrif ar eru með­
lim ir í vinnu hópi um stofn un jarð­
vangs á Snæ fells nesi þess ir: Reyn­
ir Ingi bjarts son frá Hraun holt um
í Hnappa dal, Sturla Böðv ars son,
Stykk is hólmi og Skúli Al ex and ers­
son, Hell issandi.
Har ald ur Sig urðs son
for stöðu mað ur Eld fjalla safns í
Stykk is hólmi
Jarð vang ur á Snæ fells nesi
Ljósu fjöll. Ljósm. Sandra Dögg Björns dótt ir.
Stykk is hólm ur út nefnd ur gæða á fanga stað ur Evr ópu