Vísbending - 14.10.2010, Side 1

14. október 2010
34. tölublað
28. árgangur
ISSN 1021-8483
1 Sveitarfélögin eru enn í vanda eftir
miklar lántökur
fyrir hrun.
Fyrirsjáanlegt er að á
næstu árum verður að
sameina mörg sveitar-
félög.
Á sama tíma er óhjá-
kvæmilegt að draga
úr þjónustu víða um
land.
Heimsóknir starfs-
manna trúfélaga í leik-
og grunnskóla verða
óheimilar í Reykjavík.
3
Vikurit um viðskipti og efnahagsmál
V í s b e n d i n g • 3 4 . t b l . 2 0 1 0 1
2 4
Sveitarfélögin taka á vandanum
framhald á bls. 2
Sveitarfélög á Íslandi lentu í krepp-unni eftir hrunið rétt eins og ein-staklingar, fyrirtæki og ríkið. Þó að
staðan batnaði örlítið á árinu 2009 var
hún samt svipuð og í árslok 2008. Erlend
lán sem stórhækkuðu vegna gengisfalls
krónunnar lækkuðu almennt lítið á árinu
2009. Veik staða sveitarfélaganna varð til
þess að þau geta ekki staðið í framkvæmd-
um þegar mörg þeirra gjarnan vildu gera
það til þess að bæta slakt atvinnuástand.
Í þetta sinn fengu níu sveitarfélög af þeim
38 stærstu fá meira en fimm í einkunna-
gjöf Vísbendingar. Árið áður voru þau
aðeins sex. Flest sveitarfélögin nýttu sér
möguleika á hækkaðri útsvarsprósentu og
því erfitt að bæta fjárhaginn frekar nema
með niðurskurði útgjalda. Í mörgum
sveitarfélögum verður erfitt að halda sama
þjónustustigi og áður. Fasteignamat húsa
lækkar og þannig skerðast tekjur sveit-
arfélaganna enn. Mörg sveitarfélög eru
nú undir sérstöku eftirliti eftirlitsnefndar
með fjármálum sveitarfélaga.
Sveitarfélögum hefur fækkað, þau
hafa stækkað og til þeirra hafa verið færð
verkefni. Ástæða er til þess að hafa mikl-
ar áhyggjur af fjárhag þeirra næstu ár.
Skuldir sveitarfélaganna jukust mikið árið
2008 því að mörg sveitarfélög voru með
lán í erlendum gjaldeyri, lán sem hafa í
einhverjum tilvikum nær tvöfaldast. Fá
sveitarfélög voru með tekjur í erlendum
gjaldeyri sem nokkru nemur.
Í þetta sinn er úttektin á fjármálum
sveitarfélaga fyrr á ferðinni en áður. Ráð-
stefnu um fjármál sveitarfélaganna er ný-
lokið og þar voru tölur úr ársreikningum
þeirra á árinu 2009 kynntar.
Viðmiðun
Vísbending hefur í mörg ár skoðað fjárhag
sveitarfélaga. Mörg undanfarin ár hefur
tímaritið gefið einkunnir eftir nokkrum
þáttum. Slíkt getur auðvitað ekki veitt full-
nægjandi svör vegna allra þeirra spurninga
sem upp koma um fjárhagslegt bolmagn
sveitarfélaganna. Einkunnagjöfin hefur oft
vakið eftirtekt og stundum hafa sveitarfélög
mótmælt niðurstöðunni því að hún mæli
ekki lífsgæði í sveitarfélögunum. Því er rétt
að undirstrika að einkunnagjöfin mælir
fyrst og fremst fjárhagslegan styrk sveit-
arfélaganna. Eftirlitsnefnd með fjármálum
sveitarfélaga hefur varað tíu sveitarfélög við
slæmri stöðu. Kópavogsbær, Hafnarfjarð-
arbær, Álftanes, Reykjanesbær, Sandgerð-
isbær, Borgarbyggð, Grundarfjarðarbær,
Bolungarvík, Fjarðabyggð og Fljótsdals-
hérað. Með hliðsjón af niðurstöðu nefnd-
arinnar byggðri á fjárhagslegri stöðu ein-
stakra sveitarfélaga, ársreikningum þeirra
og fjárhagsáætlunum, má skipta sveitar-
félögum sem nefndin hefur haft afskipti af
í þrjá flokka. Í fyrsta lagi sveitarfélög sem
hafa þurft á sérstakri eftirlitsmeðferð að
halda og fjárhagslegum stuðningi. Samn-
ingur var gerður milli eftirlitsnefndar og
Bolungarvíkurkaupstaðar um fjárhags-
legar aðgerðir og sérstakt eftirlit. Samn-
ingurinn gildir til 31. desember 2011 og
bindur nefndin vonir við að hann skili
sveitarfélaginu þeirri fjárhagslegu sjálfbærni
sem honum er ætlað. Einnig var gerður
samningur við Sveitarfélagið Álftanes um
fjárhagslegar aðgerðir og áætlanagerð. Sú
vinna leiddi hins vegar í ljós að fjárhags-
staða sveitarfélagsins var svo alvarleg að
skipa þurfti sveitarfélaginu fjárhaldsstjórn,
sem tók til starfa 8. febrúar sl.
Í öðru lagi sveitarfélög sem nefndin
telur mikilvægt að fylgjast áfram vel með
fjárhagslegri framvindu hjá. Þetta eru
eru sveitarfélögin Kópavogsbær, Hafn-
arfjarðarbær, Reykjanesbær, Borgarbyggð,
Grundarfjarðarbær, Fjarðabyggð og Fljóts-
dalshérað. Nefndin hefur sent þessum
sveitarfélögum bréf og gert athugasemdir
um skuldsetningu þeirra og óskað jafn-
framt eftir því að fá sendar ársfjórðungs-
legar upplýsingar úr bókhaldi þeirra. Öll
eru þau neðarlega á lista Vísbendingar.
Í þriðja lagi sveitarfélög sem nefndin
hefur talið ástæðu til að vara við slæmri
skuldastöðu, en hefur ekki talið þörf á því
að svo komnu máli að óska frekari upp-
lýsinga. Í þessum flokki er Sandgerðisbær
sem hefur fengið athugasemd frá nefnd-
inni um skuldsetningu, en hún mun þó
ekki aðhafast frekar að sinni.
Í tölunum hér á eftir er miðað við
rekstrartölur úr ársreikningum sveitar-
félaga árið 2009 sem eru að sjálfsögðu
nýjustu tölur sem fyrir liggja. Upplýs-
ingaveita Sambands íslenskra sveitarfélaga
birtir gögn á Netinu og er aðalheimild
um tölur í þessari grein. Mjög mikilvægt
er að líta á heildarskuldir sveitarfélaga
þar sem meðtaldar eru skuldir vegna eft-
irlaunaskuldbindinga og ábyrgðir vegna
einkaframkvæmda svo að dæmi séu tek-
in. Einkafjármögnun framkvæmda nýtur
mikilla vinsælda sumra stjórnmálamanna,
ekki bara vegna þess að hún sé hagkvæm-
ari en framkvæmdir hins opinbera heldur
ekki síður vegna þess að hún kom ekki
fram í skuldum. Eftirlitsnefndin hefur
gert athugasemd við þetta. Hér er alltaf
horft á bæjarfélagið í heild en ekki aðeins
sveitarsjóð. Þetta er eðlilegt vegna þess að
mörg sveitarfélög hafa fært ákveðna þætti
út úr sveitarsjóði og eru því ekki sambæri-
leg við önnur sem ekki hafa gert slíkar
breytingar.
Skuldir
Heildarskuldbindingar sveitarfélaganna í
landinu jukust úr 487 milljörðum króna
árið 2008 í um 562 milljarða árið 2009.
Hlutfall heildarskulda (með skuldbind-
ingum) er um 252% af tekjum á ári hjá
sveitarfélögunum í heild en voru 228%
árið áður. Skuldir sveitarfélaganna uxu því
hraðar en tekjurnar.
Lengi vel hefur mælikvarðinn skuld-
ir á íbúa verið talinn gefa góða vísbend-
ingu um fjárhagslega stöðu sveitarfélags. Í
árslok 2009 hafði hún hækkað um meira
en 50% frá fyrra ári og nam 1,768 millj-
ónum króna en var um 1,534 þúsund
krónur á mann að meðaltali yfir landið
allt árið 2008.
Skuldugasta sveitarfélagið samkvæmt
þessum mælikvarða (sjá töflu 3) er Sand-
gerði með 2,6 milljóna skuld á íbúa, en
í höfuðborginni er skuldin sjónarmun
minni, en skuldir Orkuveitunnar eru afar
háar. Í Fjarðabyggð skulda íbúarnir liðlega
2,5 milljón króna á mann. Í Reykjanesbæ