Vísbending - 06.05.2011, Qupperneq 2

2 V í s b e n d i n g • 1 7 . t b l . 2 0 1 1
Bolli Héðinsson
formaður Samtaka fjárfesta
Eftir einhverjar hrikalegustu ham-farir af mannavöldum sem íslenskt samfélag hefur orðið fyrir og vand-
aða úttekt Rannsóknarnefndar Alþingis
á því sem miður fór, læðist að manni sá
grunur að nú, tæplega þremur árum síðar,
sé viljinn til að læra af mistökum ekki fyr-
ir hendi hjá stórum hluta þjóðarinnar og
hafi í reynd aldrei verið það.
Erum við sem á Íslandi búum svo
sjálfbirgingsleg og ánægð að trúa því að
allt sé svo gott hjá okkur að ekkert þarfn-
ist lagfæringa við? Eigum við að trúa því
að ekkert hafi verið að þegar efnahags-
áfallið dundi á þjóðinni og nú þurfi bara
að halda áfram eins og ekkert hafi í skor-
ist? Flest það sem miður fór hafi verið
útlendingum að kenna, sumt megi rekja
til glæfralegrar framgöngu fáeinna ein-
staklinga, en allt annað hafi verið í lagi?
Taka megi þráðinn upp að nýju - bara
spóla filmunni til baka á þann stað sem
við vorum þegar allt féll og halda áfram
líkt og ekkert hafi gerst?

Meirimáttarkennd og
minnimáttarkennd:
Hvatir af sömu rót.
Hluti hinnar sérstöku sjálfsmyndar Íslend-
inga er sjálfbirgingshátturinn sem birtist
þegar miklast var af árangri útrásarvík-
inganna. Þegar grannt er skoðað eru það
nákvæmlega sömu hvatir, hin innibyrgða
minnimáttarkennd, sem ræður þegar við
hnyklum vöðva og steytum hnefa gagn-
vart útlöndum, og yfirlætið sem réði á
tímum útrásarinnar. Báðar þessar hvatir
bera fyrst og fremst vott um lágt sjálfsmat
þjóðar sem trúir því að aðrir sitji eilíflega
á svikráðum við hana, í stað þess að hún
skapi sér stöðu sem venjuleg þjóð meðal
annarra venjulegra þjóða.
Hvers vegna eru þessar öfgar? Hvers
vegna horfum við alltaf á Ísland og Íslend-
inga ýmist sem yfirburðaverur með sér-
staka hæfileika á einhverjum sviðum eða
minnipokamenn sem stöðugt hræðast allt
nýtt og framandi? Hvers vegna horfum
við ekki bara á hagsmuni almennings,
Vilja Íslendingar einhverjar
breytingar?
barnafólks, ungmenna, miðaldra og aldr-
aðra og spyrjum okkur hvernig best verði
tryggð afkoma þeirra og lífshamingja.
Ísland alltaf öðruvísi?
Á Ísland alltaf að vera öðruvísi en önnur
lönd? Þetta er sú spurning sem ég spyr mig
reglulega. Er það viðtekin skoðun stórra
hópa hér á landi að hér eigi ákveðnir þætt-
ir í samfélaginu alltaf að vera öðruvísi en
hjá helstu nágranna- og viðskiptaþjóðum
okkar? Hér skulu nokkur dæmi nefnd:
• Á Íslandi er alltaf verið að „bjarga“
einhverjum. Menn hafa alltaf verið að
bjarga fjárhag ríkis- og sveitarfélaga með
sérstökum aðgerðum sem reglulega er
gripið til og þá oft gert lítið úr uppbygg-
ingarstarfi sem er einskis metið.
• Á Íslandi er alltaf verið að „bjarga“
einhverju, t.d. ráðist að atvinnuleysi með
stóriðju. Af hverju lýtur undirbúningur
og ákvörðun um raforkuframkvæmdir og
stóriðju alltaf þeim lögmálum að í þetta
þurfi að ráðast til að bjarga einhverjum
aðsteðjandi vanda í stað þess að um með-
vitaða atvinnustefnu til langs tíma sé að
ræða?
• Á Íslandi þarf reglulega að „bjarga“
atvinnuvegunum. Það þarf reglulega að
bjarga sjávarútvegi t.d. með því að sleppa
honum við skattheimtu eða, eins og áður
var, að fella gengið.
Hvers vegna er þetta svona hjá okkur?
Af hverju má íslenskt samfélag ekki verða
eins og samfélag nágrannalandanna? Af
hverju hafa Íslendingar aldrei getað geng-
ið með íslenskan peningaseðil inn í banka
í nágrannalöndum okkar og fengið hon-
um skipt í mynt þess lands eins og allir
aðrir sem við viljum bera okkur saman
við ?
Sennilega tengist það sjálfsmynd
Íslendinga að í raun finnst stórum hópi
fólks að Ísland eigi alltaf að vera öðruvísi
en nágrannalönd okkar. Íslendingar eigi
ekki að geta notið sömu lífsgæða og aðrar
þjóðir. Hér á landi eigi tekjur og annað
sem að velferð þjóðarinnar snýr að vera í
uppnámi öðru hvoru, þannig að ekki sé
fyllilega ljóst hvaða lífsgæða við getum
notið nú og til framtíðar. Alltaf þurfi að
vera að „bjarga“ einhverju og einhverjum
og sá einhver er aldrei almenningur.
„Er þetta nokkuð fyrir
okkur ?“ - hugarfarið
Ekkert er meira sláandi fyrir þennan
hugsunarhátt, þessa sjálfsmynd um að við
séum og eigum að vera öðruvísi, en þegar
tekist var um hvort hér á landi skyldi leyfa
sölu á bjór. Umræðan um málefnið er
dæmi um það sem ég kýs að kalla „er þetta
nokkuð fyrir okkur?“ - hugarfarið.
Bjór var talinn vera eitthvað sem átti
við í útlöndum og fyrir útlendinga. Í besta
falli að Íslendingar fengju að njóta veig-
anna þegar þeir brygðu sér út fyrir land-
steinana en alls ekki heppilegt fyrir þjóð-
ina að neyta drykkjarins hér heima. - Er
þessi hugsunarháttur ekki enn ráðandi á
býsna mörgum sviðum? Heimóttarlegt
hugarfar þjóðar sem mótast af lágu sjálfs-
mati með reglulega birtingarmynd þess að
við séum mest og best og berum af öðr-
um?
Við þurfum, hvert og eitt okkar, að
spyrja hvort við, meðvitað eða ómeðvitað,
trúum því að á einhverjum sviðum eigi
Íslendingar aðeins að fá að njóta reyksins
af réttunum sem aðrar þjóðir njóta. Hér
eigi ákveðnir hlutir alltaf að vera öðruvísi
en hjá þeim þjóðum sem við viljum helst
bera okkur saman við. Um það snýst
framtíð okkar sem landið byggjum.